Li Hemberî Metodên Hatine Rûpoşkirin Ê Serweriya Zilam, Sekna
Jina AzadJina Azad
Li serê pêkanînên bingehîn ên rojaneyî ya xwe di roja me de jî li ser jinan diparêze pergala Mutayê ye. Wateya vê pergalê fihûş, bi navê ol bi destê dewletê bi fermî tê birêve birin. Di vê pergalê de ev zewac wek demkî an jî bi zewaca spî tê binav kirin; zilam kîjan roj û çend demjimêr bixwaze bi mehra olî ve dikare li ser bedena jinekî sexberî bike, dema bêzar bû jî dîsa dikare bi pêkanînên olî ve dest jê berde. Her çiqas di destpêkê de ev pergal di nava Şîayan de belav kiribin jî, êdî hatiye wê astê ku di nava Sûniyan de jî tê belav kirin. Ji bo ev pêk anîn pratîze bibe jî bi destê dewletê qadên fermî hatine çêkirin. Jinên ku neçarî birçîtî û bêkariyê hatine kirin, tên li van deveran û bedena xwe pêşkêş dikin. Mela jî dibin pêkhênerên fermî yên vê bazara jinan. Mînak; xwestin bi destê melayên ku dewletê li Urmiyê û Mêrîwanê erkdar kirin, vê pêkanînê li
KurdistanêKurdistanê jî bixînin dewrê. Mela, destpêkê jinên ji bo xwe guncav dîbînin ji xwe re mehr dikin, piştre jî pêşkêşî zilaman dikin. Mela, tenê ji bo vî karî bikin ji dewletê mûçeyek cûda digirin. Her çiqas ev pergala paşverû bin navê olî hatibe cîla kirin jî, tê wateya ku fihûş fermî bûye.
Yek jî mijarên bingehîn ên ku pêwîste bê nirxandin, madeyên hişber ên bi destê amûrên şerê taybet tên belav kirin e. Qaşo di dîn de mey hatiye qedexe kirin, lê bikaranîna her cûre hişber, serbest kirin e. Di encama bikaranîna mey û hişbera zêde bi taybet jî nava jinên ciwan de, dibe sedema gelek xwe kuştinan. Di vê qadê de her cûre madeyên hişber (eroîn, kokaîn, krîstal û hwd.) pir zêde tên bikar anîn. Di paytexta rejîmê de kargehên ku wan madeyan hildibirînin hene. Bi taybet jî li Kurdistanê belav kirina wan madeyan bi destê polîsên xwecîhî ve tên kirin. Piranî bazirganiya hişberê jî bi jinan didin kirin. Asta bikar anîna wan ewqas zêde kirine ku hema di her malê de teqez bikarhênerek heye. Kurdê ku bi birçîbûyînê ve terbiye dikin, arasteyê bazirganiya hişberê tê kirin.
Di kêliya bazirganiyê de, her cûre îstîsmara zayendî wek maf tê dîtin. Hişbera ku bikar anîna wê li gorî zagonan qedexe ye, hema li Kurdistanê wek tiştek asayî tê dest girtin. Armanç ewe ku derdorek tewizî, bê îrade, ji fikr û maneviyatê qutbûyî û xwe têkil siyasetê neke biafirînin. Hema hema bi vê pêk anînê ve beşek mezin a civakê bûye bikarhêner. Kesayetê bikarhêner jî, ji bo pergalê tê wateya; girseya ku ji her cûre xizmetê re amade ye. Ji ber vê sedemê ev rêbaza ku wek taybet tê teşwîq kirin, ji bo rejîmê jêneger e. Ji sedema ku li Kurdistanê Ûrmiye navenda Kurmancane, Mêrîwan xeta sînore û Sîne jî navenda Soranane, ji bo pêkanîna polîtîkayên şerê taybet ji aliyê rejîmê ve wek qadên pîlot hatine diyar kirin. Ji ber ku li Sîneyê tevgera gel pêş dikeve, dîsa tevgera me jî li vê qadê bi bandor e, ji bo vê jî rejîm hê zêde giranî dide vê qadê û ev qad rolek girîng a pêşxistina van cûre polîtîkayan dileyîz e. Mêrîwan, qadeke ku eleqeya gel pir bi dewletê re nîn e, ji ber li ser sînorê Başûr e, tevgera me jî li wê derê çalak e. Ev jî dibe sedem ku vê arasteya dijmin bandor bike, arasteya wî ya taybet derxîne holê. Ji ber Ûrmiye nêzî Bakur e, ji Bakur bandor dibe. Gelê wê derê bi gelê Bakur a di nav hev de ne, bi vî awayî bandora tevgerê jî jiyan dikin; di vê wateyê de ji Bakur pir serbixwe nîn e. Ji bo dewlet vê pêwendiyê li gorî xwe binirxîne serî li her cûre rê dide. Piranî hewldanên hişber, fihûş, sixûrî, pişaftin û ji rê derxistin ên li ser navê teslîm girtina gel, li ser wan qadan dixînin mêriyetê. Dema di wan qadan de berxwedanek pêş dikeve jî, rêbazên; girtina gel û bi darve kirinan ve bêzar kirin dikeve dewrê. Bi wî awayî hema ji nivîya gel dixînin zîndanan, niviya ku li derve dimîne jî, bixwe ve girêdanê ve dixînin nava zîndana ser vekirî. Gelê Kurd li vê perçeyê jî bi birçîbûnê ve tê terbiye kirin û bi pêkanînên bende mayînê re,rû bi rû dîmine. Kaçaxçîtî, wek pişeyê rizgar kirina bingehîn tê dîtin. Lê di vê oxirê de gelek kes li ser sînor hatine qetil kirin.
Piranî ev kaçaxçiyên ku wek kolber jî tên zanîn, ew derdorên ku pergala ajantiya(besic) dewletê, qebûl nekirine, xwe ji hişberê diparêzin û li dijî jiyana rêderketî tekoşîn didin, ji ber vê jî di hedefa rejîmê de ne. Rejîm ji bo xwe bi wan mirovan bide qebûl kirin, li ser sînor qetlîaman pêk tîne. Polîtîkayek din a ku rejîm li vê derê birêve dibe jî, ewe ku midaxeleyî kolberan dike da ku derbasî aliyên din ê sînor nebin. Lê dema ji sînor dîkevin hûndir, ango dema mal ji derve dîxînin hûndirê Rojhilat şûnve, midaxele destpê dike. Kolberan bi vê rêbazê ve neçar dikin, da ku an malê derve anîn bi wan re parve bikin an hemûyê bidin wan an jî mirinê bidin ber çavê xwe. Dema ev hemû nebûn jî, wê carê fermandarê leşkeran bigotina; ‘wê kî herî baş gule bireşîne’ ve kolber hedef tên nîşandan. Vê carê jî dema leşker nexwaze gule bireşîne jî, tê wateya ku xwe ji ber van sedeman (li gorî fermanê tevne geriyaye, ji binpê kirina sînor re destûr daye û hwd.) ji mirinê re amade kiriye.
Pergala Îrana ku feraseta Şîatî serwer e, bi awayek dijwar cihêtiya Sunî û Şîa tê pêk anîn. Li hemû qadên jiyanê, bi taybet jî di pergala perwerdehiyê de derfet ji Suniyan re nayê pêşkêş kirin, lê ji Şîayan re hetanî dawî maf tê nas kirin. Di nava civakê de jî bi vî awayî tebeqe tê afirandin û Suniyan arasteyê Şîatiyê dikin. Ji ber vê nêzîkbûyînê gelek ciwan, li ser navê sûdwergirtina derfetên ku pergala heyî pêşkêş dike, ji malbatên xwe veşartî ji Sunitiyê derbasî Şîatiyê dibin. Bi vî awayî înkara nasname û çandê tê afirandin, hevşibandina pergalê tê pêşxistin. Bi çand dûrxistinê ve, di her fersendê de pêwîstiya pejirandina çanda ku jê biyaniyê rû bi rû dimîne. Rejîma Îranê, modela perwerdê jî bi temamî li ser mantiqê teslîm girtin û di nava pergalê de helandinê pêk tîne. Bi derpêş kirina mantiqa ol a harêmseraytî- koçk ve; hetanî dibistana amadeyî jin û zilam perwerdê biawayek xweser dibînin. Bi mantiqê Şerîatê perwerde tê dayîn. Lê bi pêvajoya zanîngehê re derbasî perwerdeya tevîhev dibin. Bi perwerdeya tevîhev re ajoyên zayendî derdixînin pêş û ji bo her cûre sexberî li ser bedena jinê bê bidest xistin, rêbazên cûr be cûr tên ceribandin. Digel ku di pergala perwerdeyê de Kurdî ne qedexeye jî, lê li ser wê jî di mufredatê de li ser navê Kurdîtiyê hema tiştek jî tune ye. Bi fêrkirina zimanê xwe ve helandina di nava pergalê de, bi vê rêyê ve tê afirandin. Zanîngeh, ji aliyê îstîxbarata Îranê ve her tim di bin venêrînê de tê hiştin, ji bo îstîxbaratê bûne mekanên ajan rêxistin kirinê. Dîsa bi armanca ji rêderxistina şagirtan, pêkanînên hişber û fihûşê zêde tên bikar anîn. Dema madeyên hişber didin jinan, zilaman jî arasteyê derziyên ku hêza têkiliya zayendî xurt dike, dikin. Wan dermanan tenê difiroşin ciwanên Kurd. Bedena jinên ciwan ên madeyên hişber bikar tînin jî, dikevin bin her cûre sexberiyê. Bi rêya tecawiz û fihûşê arasteyê sixûrtiyê dikin. Ji ber vê sedemê li ser navê ku ji rêderketina exlaqî çênebe; bi taybet jî di demên dawiyê de malbatên Kurdistanî, rêya ne xwendina jinên ciwan dihilbijêrin. Her wekî din wek rejîma şerê taybet a Tirk li van qadan jî dibistanên şeviniyê tên zêde kirin. Bi vî awayî ciwanên Kurd hîna di temenê zaroktiyê de, ji çanda xwe ya xweser û nirxan tên dûr xistin neçarî biyanî bûn û bêhafiza bûnê tên kirin.
Yek jî rêbazên bingehîn ên ku rejîma Îranê ji pergalên din ên mêtînger cihê dike, pergala “besic” a ku di mijara sîxûrtiyê de pêşxistî ye. Hema bi vê rêyê ve dixwaze li her malê sîxûrekî çêbike. Wekî ku dixwaze piştrast bike ku hêza dewletê naheje, ji bo vê jî hemû civakê her tim di bin venêrînê de dihêle, nêvengek bê bawer û tirsnak ava dike. Bi vê re civak aniye wê astê ku her kes ji her kesî/ê guman bike. Ji ber ku dixwaze hemû qadên jiyanê bixîne bin venêrîna xwe, ji bo vê jî pêdivî bi gelek ajanan dibîne. Ji bo pergala besîc pêşda bibe jî, amûrên wekî tecawiz, hişber, diyardeya namus a ku paşverûtiyên civakê nixaf dike û xizaniyê bikar tîne. Bi vê rêyê jî her kesî/ê tîne asta ku ji vê pergalê re xizmet bikin.
Bi taybet jî li Kurdistanê, li ser zarokên malbatên welatparêz polîtîkayên hê xwesertir dixîne mêriyetê. Bi vî awayî dixwaze hevkariyê pêş bixîne. Xwendewanên ku li derveyî Kurdistanê dixwînin dike hedef û wan neçarî besîciyê dike. Li hember jinan jî, mixabin li ser bedena wan rêbazên ku wan neçarî ajantiyê bike dixîne mêriyetê. Destpêkê rêbaza iqna kirinê bikar tîne, dema dît ku îqna nabe vê carê jî tecawîz dike û li ser paşverûtiyên civakê gef lê dixwe û neçarî vê pêkanînê dike. Îtlaeta Îranê ya li ser rêxistin kirina vê pergalê ve xwe li ser piyan digire, venêrîna civakê bi vê rêyê ve pêk tîne.
[1]