DIBISTAN, RÊZEFÎLMÊN BIŞAFTINÊ
Li Hemberî Metodên Hatine Rûpeşkirin Ê Serweriya Zilam, Sekna Jina Azad

YIBO, enstîtûyên jin, dibistanên amadeyî yên jin, qûrsên pîşeyî yên li KurdistanKurdistanê hatine belavbûn bi zagonîkirina polîtîqayên bişaftinê de bûne saziyên bingehîn. Di van saziyan de destpêkê bi awayê kêmî xwe dîtinê por tê qûkirin û cilên girêdayî çanda cewherî tên şewitandin, piştre ji bo kes zimanê xwe jibîr bike sepanên tûndî dikevin meriyetê, di dawiyê de jî kesayetên ku her roj bi înkarkirina hebûna xwe ya cewherî, hebûna xwe diyariyê hebûna Tirk dike tê avakirin. Heman feraset ji aliyê hikûmeta AKP’ê ve hîn bêhtir bi awayekê pinî tê meşandin; emrê xwendinê bi daxistina 5’ê ji malbat û civaka ku dixwaze çanda xwe ya cewher ji bide jiîn qûtkirina zarokê keç tê pêkanîn. Qaşo di bin navê olê de dibistanên jin û xortan ji hev tê cûdakirin, her çiqaş tiştên ku tên nîşandan cûda be jî armanc ji bo hîn bi awayekî belavker bişaftina zarokên keç ji perwerdeyên xweser derbasbûna wan e. Dîsa bi pêşxistina serbestiya turbanê, li dibistanan jinên li gor tîpê AKP-MHP tên avakirin. Ger zarokên keç ne li gor qûralên pergalê be, weke rêbazê bingehîn ê terbiyekirina dibistanên bişaftinê destdrêjiyê dixin meriyetê. Di pêvajoya hikûmeta AKP-MHP’de tenê xwe kûştinên ku ji ber destdirêjî û tacizên mamosteyan hat jiyankirin, ji bo dîtina rûyê qirêj ê van dibistanan bes e. Bi jinên Kurd ên zimanê xwe û çanda xwe jibîr kiriye dîlgirtina civakê tê pêkanîn. Dîsa jinên ciwan ên li van dibistanan perwerde dîtine gelek caran ji bo zilamên Tirk, bi taybetî jî sûbayên Tirk tên pêşkeşkirin. Bi vê awayê gavekî din ê bişatinê jî bi vê rêkê tê temamkirin. Ev polîtîqaya ku qaşo li ser navê pevgirtina çandî tê meşandin, di pêvajoya AKP de bi awayekî belavker hatiye berdewamkirin. Gotinê şaredaria Rîze ya AKP’yî ku got ‘ji bo çareseriya pirsgirêka Kurd bila her zilamê Tirk zewaca xwe ya dûyemîn bi jinekî Kurd bike’, halê herî jor a qirêjiyê ye.
Li kêleka bişaftinê yek ji rêbazên bingehîn ên di jiyana civakî de bi bidestxistina kesayetên tune yên jinan ji bo pêşxistina ji rê derketinê tên şixûlandin, di nav civakê de belvakirina fihûş, madeyên hişbir û sixûrtiyê ye. Dewleta şerê taybet ji bo sîxûrkirina jinên ciwan di bingeh de serî li madeyên hişbir û fihûşê dide. Jinên ciwan ên ber bi vê gemarê ve hatine xiriqandin, bi rêya gefan ber bi hevkariyê ve tên kişandin. Tê xwestin ku bi rêya jinên ciwan ên xiyaneta wan a li hemberî civakê hatiye pêkanîn, gav bi gav ji rê derketin were pêkanîn. Bi xapandinên di bin navê evînê de tê pêkanîn jinên ciwan ên Kurd ji aliyê polîsên Tirk ve tên xapandin û gav bi gav ber bi fihûşê ve tên kişandin. Destpêkê xapandin piştre jî xîsurkirin weke rêbazek bingehîn tê bidestgirtin. Ji bo armanca belavkirina pergala mûxbîrtî, sîxûrtiyê mûxtar hatine bikaranîn, pergala cerdewantiyê hatiye pêşxistin, bi zagona bekçîtiyê jî hatiye xwestin ku were belvakirin. B perspektîfa ‘li her malê sîxurek’ derketine rê. Bi vê awayê wisa kirine ku her kes ji hev gûmanan bike. Hedefgirtina pêşengên şoreşê yên Têkoşîna Azadiya Kurd, di bin navê têkiliyen ji rê derketî yên xort û jinên ciwan, her kesê anîna rewşekî ku xizmeta dewletê bike xebatên sereke yên sîxûrtiyê ne. Dîsa li Kurdistanê belavkirna kerxaneyan jî bi vê armancê ve girêdayî ye. Jinên ciwan di nav vê torê de tên helandin, bi vê awayê tê xwestin ku di nav civakê de ji rê derketina exlaqî were pêkanîn.
Dîsa bikar anîna madeyên hişbir jî di vê çarçoveyê de tê bidestgirtin. Tê xwestin ku bi mêjiyên di warê zihnî de hatiye tewizandin, beşekî ku di warê rihî, hestî, bertek, hestiyarî de hatiye tewizandin were avakirin. Her çiqas dewleta Tirk li ser ragihandinê qîr bike û bêje ew li hemberî madeyên hişbir têdikoşe jî, li Kurdistanê bi destê polîsan madeyên hişbir tên belavkirin. Ev rêbazê ku ji bo ciwan ji siyasetê werin dûrxistin tê pêkanîn hîn jî tê bikar anîn. Di pêvajoyên rêbeberiya xweser de, di aliyekî de qetlîamên ku dewleta çete pêşxist, bi awayê zindî şewitandina gelek kesên qehreman, îşkence, kûştin; li aliyê din jî polîtîqayên ji rê derxistina jiyanê bi hev re hatin meşandin. Li ser civaka ku hatiye bê îradekirin her cûre bikar anîn rewa hatiye dîtin. Kurdistan birçî hatiye hiştin, nirxên wê yên madî hatiye talankirin, mirovan anîne wê astê ku di bin navê rêvebirina jiyana xwe sînorên exlaqî binpê bikin, li ser rêyên ji derveyî exlaqê xaliyên sor hatiye dayîn. Tifaqa AKP-MHP li ser tevahî civaka Kurdistanê fahişebûnê weke hilbijratina jiyanê dide ferzkirin. Rêbertiya me da xuyakirin ku oxlancîtî weke siyaseta dewletê bi awayekê zanebûn hatiye pêşxistin, di dewletên bajar ên Yewnan de weke şêweyê diyarkirina forma civakî ev yek hatiye fermîkirin, ango bi pîrejinkirina civakê hatiye xwestin ku jin û zilam bi hev re werin rêvebirin. Bi giştî polîtîqayên rojevî yên vê armancê, li Kurdistanê bi awayekê çavsor tê pêkanîn. Weke ku ji van sepanên pratîk jî tê fêmkirin sîxûrkirin, ji rê derxistin, madeyên hişbir û fihûş amûrên jêveneger ên şerê taybet in.
Yek ji rêbazên ku şerê taybet herî zêde li ser kar dike jî guhartina demografya ye. Ev rêbaz jî herî zêde di şexsê dewleta Tirk a faşîst de pêkan bûye Ev sepana ku bi hevpêyöana Lozanê hatiye destpêkirin, hîn jî derbasdar e û li ser tê şixulandin. Piştî Lozanê, gelê ku pêşengtî ji serhildanan re kiriye li ser metropolên Tirkiyê hatiye koçberkirin, li axa Kurdistanê yê hatiye valakiri Tirkên ku li Balqanan, Kafqasya û Ayna Navîn dijîn hatine bi cihkirin. Armanc van deveran ji destê Kurdan derxistin, di bin navê kelandina çandî de li van deran çi tiştê girêdayî Kurdbûnê hebe helandina wan, li ser Kurdên ku koçberî metropolan bûne pêkanîna bişaftna cehwerî ye. Guhartina demografya tenê bi darê zorê koçberkirina mirovan re sînordar namîne. Navên bajar, navçe, tax, gûnd li gor Tirkî hatiye guhartin. Bi vê awayê qadên ku hatine dagirkirin, ketiye bin venêrînê. Îro rêbazê bingehîn ê hikûmeta faşîst a AKP piştî dagirkeriya Efrînê jî bikar tîne ev rêbaz e. Efrîn ji bo çeteyan û Kurdên hevkar tên pêşkeşkirin. Yek ji rêbazên ku girêdayî guhartina demografya tê pêkanîn jî êrişên li ser qadên dîrokî ye. Heskîf mînaka vê ya şênber e. Di bin navê parastinê de cihên dîrokî birine qadên cûda. Ev, harekata bê dîrok hiştin û bê bîrkirinê ye. Lewra demografya jî bi vê awayê hatiye guhartin.
Rejîma Tirk a şerê taybet taciz û destdirêjiyê her tim weke rêbazekê bingehîn bikar aniye. Ev amûrên ku weke rêbazên bingehîn ên helandina jinan hatine bikar anîn, esas kesayeta dewleta Tirk a faşîst e. Rêbertiya me vê rewşa ku hatiye bisazîkirin, weke ‘çanda tecawizê’ pênase kiriye. Hatiye xwestin ku jinên ciwan di bin dorpêça malbat, zilam, dewletê her tim bi gefên tecawizê re di bin venêrînê de were girtin. Mixabin ev sepan weke rewşên ji rêzê tên ragihandin, bertekên civakên tên tinekirin. Tenê li ser rupela sêyemîn a rojnameya dibe mijar. Hema hema her roj, herî kêm jinekî ji aliyê hevjînê xwe, bavê xwe, dergustiyê xwe, birayê xwe bi tecawizê re rû bi rû dimîne an jî tê qetilkirin. Gelek ji van qetlîaman weke xwekûjî tê nîşandan. Vê hovîtiyê herî dawî me di qetilkirina Ozgecan, Ipek Er û gelen jinên ciwan ên bi vê awayê hatin qetilkirin de dît. Destpêkê tecawiz, piştre bi awayekê zindî şewitandina laş û gelek hovîtiyên din ên hatine kirin wehşeta ku tê jiyîn radixe ber çavan. Bi taybetî tecawizên ku li Kurdistanê tên pêkanîn jî, weke mafên polîs û leşkerên Tirk tên ragihandin. Li Mêrdînê tiştên ku jina ciwan a bi navê Medîne ku bi tecawiza sedan leşkeran re rû bi rû ma, jiyan kir hêj di bîra me de zindî ye. Dîza zindan û binçavkirin jî ji aliyê dewlet-zilamê ve bûne navendên tecawizê. Polîs bi armanca dîlgirtinê tenê weke amûrekî ya gefê bi awayekê şênber tecawizê bikar naynin, heman demê dixin meriyetê jî. Di salên 90’î de revandin û tecawizkirina jinên ciwan, bi her cûre amûrên îşkence tecawizê weke rêbazek timî bikaranîna polîsan, di roja me de jî rêbazên şerê taybet ên tê bikar anîn e. Di pêvajoya AKP’ê de, ji bo zindanan rêbazên ku di pêvajoya 12 Îlonê de hatine bikar anîn, hatiye nûkirin û bikar anîn. Herî dawiyê bi zagona TMK girtina gelek zarokan û li zindana Pozanti bi tecawizê re rû bi rû mayîna wan, bi armanca tecawizkirina tevahî civakê ye. Kesayeta taciz û tecawizê ya dewleta Tirk a faşîst bi vê awayê bi pratîk dibe.
Dema dewleta Tirk a şerê taybet van polîtîqayan dixe meriyetê, amûrê bingehîn ê ku bikar tîne saziyên medyayê ne. Gelek saziyên medyayê ji aliyê dewletê ve hatiye stendin, hema hema li ser navê ragihandina ne alîgir ti tişt nehatiye hiştin. Hemu bultenên nûçeyan, li ser berovajîkirina rastiyan hatiye avakirin. Ji bo dîlgirtin û helandina civakê jî bernameyên cûr be cûr ên televîzyonan xistine meriyetê. Bernameyên siharê, bernameyên zewac û mûzîkê bi armanca ku civakê li gor hizirandinên xwe bi şêwe bikin tên ragihandin. Li ser van bernameyan, di bin navê çandê de bê çandî tê ferzkirin. Bi taybetî di demên dawiyê de bi rêzefîlman modelê jiyana civakî tê avakirin. Ev rêzefîlm bi taybetî ji bo bê hestiyarkirin û tewizandina civakê hatiye amadekirin. Bi rêzefîlmên Tirk ên li welatên Rojhilata Navîn tên bazarkirin di esas de tarzê jiyanek xwe dişibinê yên ji derveyî xwe tê avakirin. Di tevahiya van rêzefîlman de Kurd weke kesên pavşerû, kesên ku pêwiste werin perwerdekirin û rizgarkirin tê nîşandan. Yên ku rizgarbûna wan pêktînin an ‘mamosteyek fedakar ê jiyana xwe daye pîşeyê xwe’ an jî ‘leşker ango polîsê Tirk ê qehreman!’ e. Bi asta ku şerê taybet gihaye di warê ser girtina sûcên ku dewlet pêk tîne de rêzefîlmên ku navenda wan MIT e di salên dawiyê de pir bi awayekê zêde tên weşandin. Niha burokrasiya dewleta Tirk, qeymekam, walî, muxtar û hwd hemu ji derveyî xizmetkirina çeteyê Erdoxan, bi sûcên qirêj meşandina erk ti rastiyekê dîtir penase nakin. Çeteyên JOH-POH jî di vê berfirehiyê de ye. Ji bo dewlet bi hemu awahiyên xwe bikeve nav sûcê bi KHK’yan zagon bi şêweyê ku ew neyên dadgehkirin hatiye amadekirin. Ger dewletî ji bo di pêşerojê de ew bi xwe neyê dadgehkirin zagonan diyar dike, tê wateya ku ew bi xwe jî dizane ku ew xayînê welat e û wisa pêşgiriyan ji bo xwe ava dike. Li kêleka rêyên vê yên zagonî, ji bo pêşxistina pêjirandina vê civakî û hesap nepirsîna gel, bi awayekê rawa nîşandana vê heye. Ji xwe mijar bi …….kisve netewî tê pêşkeşkirin. Pêşkeşvanên nûçeyan weke ku qaşo bi eşqa welêt xwe parçe dikin, bi vê awayê nûçeyên xwe pêşkeş dikin. Li kêleka vê ji bo JOH-POH yên wesfên xwe yên mirovî wenda kirine, qeymeqema çete yên dewletê weke qehreman nîşan bide, rêzefîlm tên kişandin. Li wê derê gerîla terorîst e, qeymeqam operasyonê birêve dibe, ji bo welat her tiştî dike, weke tîpên îdeal tên pêşkeşkirin. Bi kûrtasî dewlet bê ehlaqiya xwe û xiyaneta xwe ya li hemberî welatê xwe, bi rêka van rêzefîlman weke ku cûda ye pêşkeş dike. Tê xwestn ku mîtos ji nû ve werin avakirin. Ev rêzefîlm bi civakê tên temaşekirin, bi Kurdan tên temaşekirin, tê xwestin ku her ku diçe înkarkirina hebûna xwe were pêşxistin. Ger maliya dewletê di pêvajoya van hemu aloziyên aborî de ewqas pere li ser vê qadê xerç dike, ev yek ne ji ber heskirina dewletê ya li hemberî hûnerê ye, ji ber ku ev qad qada şer e çavkaniya xwe digre. Jin di van rêzefîlman de weke heskiriya qeymeqamê, an jî dergustiyê leşker e. Lê teqez rîsta ku di van rêzefîlman de ji bo jina Kurd tê dayîn, rastiya pîreka ku bûye hevkar e. Dibe evîndarê qeymeqam, polîsê, nirxên xwe, xwişk/birayê xwe yê gerîla difroşe. Di van rêzefîlman de gerîlayên jin, bi tîpên weke zilam, çavkaniya xirabiyê, kesên ku namûsa wan di nîqaşê de ye tê pêşkeşkirin. Tê xwestin ku penaseyên ku têkoşîna me ya azadiyê daye avakirin, bi van rêzefîlmên ku xizmeta şerê taybet dike, were berovajîkirin. Li hemberî rastiya Zîlan tê xwestin ku pîrektiya hevkar were bilindkirin, pîrekbûn weke şêwazê jiyanê were pêşkeşkirin. Şer pir alî ye, ger civakekî ku ji nirxên xwe wer dûrkirin dikare were dîlgirtin. Şerê taybet ê roja me di nav wê hewldanê de ye ku vêya bi her awayê pêk bîne.[1]