Li Hemberî Metodên Hatine Rûpeşkirin Ê Serweriya Zilam, Sekna Jina AzadJina Azad

KapîtalîzmKapîtalîzm pergalekê ku olperestî, netewperestî, zanistperestî û zayendperestiyê di asta herî jor de jiyan dike û dide jiyankirin e. Bi van her çar birdoziyan her tim desthilatdarî û dewletê ava dike. Bi polîtîqayên zayendperestiyê, li derfetên ku dewlet nîne jî desthilatdarî ava dike. Dema ku desthilatdarî bi sazî û quralan ve tê girêdan, ev yek dibe dewlet. Ji lewra yê ku mîsogerbûna desthilatdariyê pêk tîne û rê li ber dewletbûnê vedike, girêdanbûna wî ya bi quralan e. Di desthilatdariyê de hiquk ji ber vê dikeve meriyetê û hewl dide ku biquralbûna desthilatdariyê pêk bîne. Desthilatdarî amûrê kesekî/ê din şixulandinê ye, tiştan birêser dike. Ango li ser bingehê metakirinê hatiye avakirin. Dabeşbûna civakî pênase dike û bi dabeşbûna civakî xwe li ser lingan digre. Desthilatdarî, bi rêya dewletê civakê îdare dike.
Amûrê desthilatdariyê ya ku berê xwe daye jinê, bi derbasbûna şaristaniyê ve êdî bê qûral e. Di vê bê qûraltiyê de ne ehlaq heye ne jî hiqûk. Ehlaq di civakên xwezayî de yekbûna nirxan penase dike; hiquk jî di civakên şaristaniyê de qûral û zagonan pênase dike. Şaristaniya civaka çînî-hiyerarşîk a ku li hemberî jinê hatiye pêşxistin, derbaskirina van pênase dike. Bi kapîtalîzmê re ev gavekê din hatiye kûrkirin ûli ser tevahiya civakê hatiye belavkirin.
Ev rewş, tê wateya derbaskirina şoreşa feraseta mezin a ku jin bi şoreşa neolîtîkê de bidest xistiye û li hemberî vê pêkanîna êrişê. Cîhana ferasetê ya ku bi destê xwedawendan hatiye avakirin, nirxên ku di encama pêş dîtin, şêwazê mêyzekirin, zanista berpirsiyartî û şêwazê fikrandinê ava bûye pênase dike. Ger civak diyardeyek dîrokî be, jinên ku di nav dîrokê de bi awayek çalak cih digrin û afirîner-nivîskarên vê dîrokê ne, bi şikestina cinsî ya yekemîn û dûyemîn, ji destê wan girtina hêza wan a rêveberiyê û birêserkirina wan; bi êrişên polîtîk û birdoziya zayendperestiyê pêk hatiye.
Rêbertiya me di vê mijarê de wiha dinirxîne; “Zayendperestî weke erkekê biyolojîk a ji rêzê nîne; herî kêm bi qasî netewperestiyê birdoziyekê ku netew-dewlet û desthilatdariyê ava dike ye. Cinsa jinê ji bo serweriya zilam birêser û objeya ku her cûre daxwazên xwe li ser wê pêk tîne ye. Di pirtûkên pîroz de bi gotina ‘jin erdê we ye, hûn li gor daxwaza xwe dikarin bikar bînin’, gotina modernîteyê ya ku dibêje ‘jin weke sazê ye, ligor daxwaza xwe hûn dikarin lêdin’ vê rastiyê tîne ser ziman. Birdoziyên desthilatdarî û dewletê çavkaniyên xwe yên destpêkê ji nêzîkatî û helwestên zayendperestiyê digrin. Qada civakî ya ku herî zêde hatiye rûpêşkirin û li ser wê her cûre koletî, pêkutî û mijokdarî tê pêkanîn koletiya jinê ye. Birêsera civakî ya ku hemu cûreyên desthilatdarî û dewletê li ser wê tên ceribandin, çavkaniya xwe dibînin e. Kapîtalîzm û netew-dewlet, zilamê serwer ê herî zêde bisazî bûye pênase dike. Kapîtalîzm û netew-dewlet, yekdestparêziya zilam ê zordest û mijokdar e.”
Zayendperestî, bi mijokdarî û pêkutiyê desteserkirina cînsa jinê ya ku netewa destpêkê, çîna destpêkê û koleya destpêkê ye. Kolekirina civakan û civakan girtina bin serweriyê, bi encamgirtina polîtîqayên li hemberî jinê hatiye pêkanîn. Zayendperestî, di bin serweriya cinsekî de şêwegirtina civakê ye. Statuya serweriyê, yê ku li derdora cinsekî hatiye hûnandin, têgih û sekna ku gotinê herî dawiyê dibêje, biryar digre-pêk tîne, berjewendiyên xwe li ser her tiştî digre, her kesê/î ji bo xizmeta xwe dide bazdan e.
Her çiqas di nav cinsa zilam de di bingehê çînayetî, statu û navendên hêzê de beşbûnek hebe jî, têgiha ku hatiye avakirin ew e ku ‘zilam dikare jinê biperçiqîne, dikare li ser xwezayê xwe serwer bike, civakê tune bihesibîne’ ye. Zilamê herî bêhêz, lawaz û neçar jî weke qurbanê vê têgihê dikare xwe weke tiştekê bihesibîne; bi vê xapandina xwe hesibandina tiştekê dikare li heberî jin a koleya dilxwaz a pergalê, civakê û xwezayê veguhere cendermeyek. Hêsta ku di zilam de pêş dikeve ev e: ‘ger tu bi hers bî, biperçiqînî, reqabetê bikî dikarî çînayetî û statu derbas bikî. Lê weke zilamekî bi biryar, îradeya li pêy îdealên xwe çûyînê nîşan bide û li gor felsefeya ya ku derdikeve pêşberî te biperçiqîne û derbas bike tevbigere’. Ev şêwe girtin hîn di emrê zarokatî de li mektebên pergalê, li cihê kar, sokakan tê fêrkirin. Ruxmê ku zilamtiya hatiye kişkirin, zilamê ku egoya wî hatiye werimandin tune tê hesibandin, bi têgiha ‘ez her tiştim’ li ser malbat, jin û civakê tê berdan. Vediguhere hebûnekî ku dikuje, destdirêjî dike, tûndiyê pêk tîne û dehşetê belav dike. Pergala ku weke cîhana zilaman şêwe girtiye, pênç hezar sal e li ser mîta zilamtiyê kûr buye û bi pergal buye. Bê guman mîrasa şamanê qurnaz merhele merhele hatiye pêşxistin û heya roja me hatiye anîn. Di cewherê xwe de birdoziya zilamtiyê, birodiyek serweriyê ye. Pergalekî ku mijokdarî, pêkutî û ne wekheviyê ava dike ye. Ji ber ku di vê pergalê de desthilatdarî û navendên hêzê di bin navê tekelbûn û navendbûnê şer derxistine, seferan sazkirine, dagirkeriyan pêşxistine û tûndiyê bi qasî ku pîroz bibînin bikar anîne. Zayendperestî wele modelek, bi şêweyê eyarê herî zirav a kesê serwer hatiye pêşxistin. Veşartina pêkutî û mijokdariyê ku hîn beriya avakirina rol modelên bingehîn hatine pêşxistin, pirsgirêka pêşxistina aguman û amûrên birdozî yên di vê mijarê de ne. Vêya jî, bi destê şamanê destpêkê bi şêweyî nîşandana zilam û wî bi nirx dîtinê ve biserxistiye. Di qada nêçîrvaniyê de hêza fîzîkî ya zilam hiştiye ku ew weke bijartî be bidestgirtin. Vêya piştre bi destê olên yek xwedayî kiriye malê pirtûk, kelam, pêyxemberan û bi vê awayê weke hêza îlahî ya derdixe jorê berdewam kiriye. Lê di rastiyê de ya ku diqewime ew e ku her tişt li ser rûye erdê bi tîfaqên qirêj û qûrnaziyan pêk te.
Di hemu olan de hema hema hemu pêyxember zilam in. Ev ne rashatinek e. Lewra ev yek di hemu olan de cihê ku ji jinê re hatiye dayîn û sînorên berpirsiyartiyên wê nîşan dide. Di vê wateyê de ol bi ezamanê girtina gel xwe, bi nepenî, tirs û meraqê, bi nêzîkatiyê ku zilam mezin dike zayendperestiyê gavekê din pêş de biriye. Zayendperestî weke tiştekê ku xwedê dabe hatiye qebûlkirin û bi minnetekê mezin hatiye pêşwazîkirin. Ji ber vê yekê polîtîqayên zayendperestî, bi olê re di nav hev de pêk hatiye. Nebesiya jinê ya fîzîkî bi mîtosa Havva-Adem a ku jin ji paresuyên zilam tê avakirin re hatiye girêdan, weke dayîkek zarok anîna jinê weke karê wê yê bingehîn hatiye dîtin û weke xizmeta zilam hatiye pêşkeşkirin. Sêmenda xwedê-zilam-qral her tiş ji bo parastina zilam û ji bo jiyankirin û qada jiyana wî zagonan daxistiye û nêrînan bilev kiriye. Di cewher de, di pêvajoya bisazbûna zilam a di warê birdozî de hêza xwedayî avakirin, ji lîstokên aqilê sûdwergirtin û li hemberî têgiha civakê hêzên ezmanî weke çekên operasyonê şixulandin, ji bo wî bijartîbûnek girîng daye avakirin.
Ger mîtolojî fikrê serdema zarokatî ya mirovahiyê be, felsefe jî merheleyek nû ya ku însan ji bo hebûna xwe li wateyek digere, di pêvajoya lêgerîna azadî û hebûnê de pirsan dipirse û li ser şîrove dike pênase dike. Ji ber vê felsefe hûnera têgehê dişxulîne. Her çiqas felsefe zekaya ku aliyên wê yên kurgusal zêdetir e, asta wê ya şopandina tiştên şênber heye. Felsefe, rewşa herî zêde pêşketina şoreşa zihnî ye. Felsefe şîrove ye, lê gotinê vala nîne. Anîmîzm (zindîperestî-rihperestî), halê pêş a felsefê ye. Ango şêwazê destpêkê ya felsefê ye. Zanist û felsefe ji hev cûda nîne. Zanist ji zanînê zêde bûye. Ji bo felsefê, divê zanebûn hebe. Zanist bingehê felsefê ye, felsefe jî şîrovekirina zanistê ye. Zanist xwe dispêre ceribandinê, felsefe şîroveya wê dike. Mînak; zanist dibêje agir dişewitîne, felsefe jî weke Zerduşt pîrozbûna agir û girêdanbûna wê ya bi jiyanê re derdixe holê. Bi asta têkîliya di navbera zanist û felsefê de, metafîzîk, materyalîzm û şêwazên din ên fikrandinê derdikevin holê. Zanist zanyarî dide, felsefe jî ‘ewê çawa were şîrovekirin, wê çawa were bidestgirtin û şixulandin’ vêya digre dest. Felsefe bi pirsan destpê dike, bi lêgerînê pêş de diçe, bi bersivan şênber dibe lê bi bersivên ku dawiya wan nayê bi beden dibe.
Branşa fîlozofên destpêkê nîne, bi giştî difikrin; lê piştre ev rewş derbas dibe û bi parçebûn pêşdikeve. Fîlozofên îdealîst ji rih bawer dikin, fîlozofên materyalîst ji madde bawer dikin. Ev di warê bidestgirtina xweza, civak û jinê de û nêzîkatiya li hemberî wê, di doktrîna birdozî û ferasetê de rîstekê neyînî lîstiye. Birdozî ji felsefe û zanistê sûdwergirtine bi vê awayê bi goş-hestî bûne, xizmetê desthilatdarî û dewletê kirine.
Pîsagor, Platon, Arîstoteles, Kant, Bacon, Jean Jack Rousseau, Hegel û gelek kesên weke wan bi doktrînên xwe yên ku polîtîqayên zayendperestiyê teşwîq dike, di pêşxistina yekdestparêziyê de alikariyek mezin dane dewlet û desthilatdariyê. Doktrîna wan a bingehîn ew e ku; ji ber ku jin xirab, tarî, serberedayî, bêqûral-tevlîhevî û navenda alozî, bê aqil û dijî xweza û civakê ne bê qabîliyet in, nikarin şîrove bikin, pasîf in, ne afirîner in, paresana xwe temam nekirine, cinsa ku rastbûna wê nehatiye îspatkirin e ango însanê kêm e’. Di doktrînên wan de rih zilam e, beden jin e. Bi derketina rê ya ji vê tezê şibandina xwezayê û tecawuz hatiye rawakirin, mamostetiya aqilê ya pergala serwer hatiye kirin û ji bo vê bi hilgirtina erk xebat hatine meşandin. Dewlet û çînên serwer ji van tespîtên ku di bin navê felsefê de alîgirî û hevkariya pergala baviksalarî dikin sûd wergirtine. Di avabûna dewletê de, bisazkirina civakê de û di qûralên jiyanê de van tespîtan veguherandine zagonan, vana li dijî jin û civakê şixulandine û veguherandine amûrê pêkutiyê.[1]