Hamdi Ulukaya
Hamdi Ulukaya (d. 1972, İliç, Erzincan), Kürt asıllı Türk girişimci ve iş adamı. Amerika Birleşik Dev-letleri’nde en çok satılan süzme yoğurt markası Chobani’nin sahibi, kurucusu, yönetim kurulu başkanı ve CEO’sudur.
Erzincan’ın İliç ilçesinde süt besiciliği yapan bir aileye mensup olan Ulukaya, eğitiminin ilk dönemler-ini Erzincan’da geçirdi. Ankara Üniversitesi’nde Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi eğitimi aldıktan son-ra 1994’te İngilizce öğrenmek için ABD’ye gitti ve 1997 yılında University of Albany’de eğitim görmeye başladı.
2002’de babasının tavsiyesiyle küçük bir beyaz peynir fabrikası kurdu. Fakat asıl başarısını, 2005 yılında, New York eyaletinin kuzeyinde, kapatılmış olan büyük bir yoğurt fabrikasını satın alarak gir-diği büyük riske borçludur. Yoğurt işinde tecrübesi olmamasına rağmen bir imparatorluk haline getir-diği Chobani, beş yıldan kısa sürede yıllık satışlarını sıfırdan 1 milyar doların üzerine çıkararak 2011’de ABD’nin lider yoğurt markası oldu. ABD’de Yunan usulü olarak bilinen süzme yoğurdun rağbet görmesi sayesinde Yunan yoğurdunun ABD pazarındaki payı 2007’deki % 1 seviyesinden 2013’te % 50’nin üzerine çıktı. Uluslararası denetim ve danışmanlık firması Ernst & Young taraf-ından 2013’te Dünyada Yılın Girişimcisi ilan edilen Ulukaya, sahibi olduğu yoğurt imparatorluğunun başarısı ile milyarder oldu. Forbes’e göre serveti 2014 yılı itibarıyla 1,92 milyar dolardır.
Hayatının ilk yılları, eğitimi ve kariyerinin başlangıcı
Çocukluk yılları
Hamdi Ulukaya, 1972 yılında Erzincan ilinin İliç ilçesinde Kürt asıllı bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Fırat Nehri kıyısında kendi sahip oldukları ve işlettikleri bir çiftlikte koyun ve keçi besiciliği yaparak peynir ve yoğurt üreten ailesi, sürüleri yaylalarda otlatmak için mevsimi takip ederek, göçebe bir yaşam sürdürmekteydi. Ulukaya işte bu göçlerden birinde, bir yaylada dünyaya gözlerini açtığı için kesin doğum tarihi bilinemiyor.
Hamdi Ulukaya
Eğitim yaşamı
Ulukaya, Ankara Üniversitesi'nde siyaset bilimi eğitimi gördükten sonra 1994’te, New York, Long Island Adelphi Üniversitesi'nde İngilizce öğrenmek üzere Amerika Birleşik Devletleri’ne gitti. 1997’de eyaletin kuzeyine taşındı ve New York Eyalet Üniversitesi’nin Albany Yerleşkesine nakil yaptırarak bazı işletme kurslarına yazıldı.
İş yaşamının başlangıcı
New York eyaletinin kuzeyindeki bir çiftlikte işe girdikten sonra, ziyaretine gelen babası, o bölgede satılan beyaz peynirin kalitesini beğenmeyince, oğlu Hamdi’yi Türkiye’de kendi ürettikleri beyaz pey-niri ABD’ye ihraç etmeye razı etti. Türkiye’den gelen peynir ABD’de beğenilince, Ulukaya 2002 yılın-da New York, Johnston’da Euphrates (Fırat) adını verdiği, kendine ait küçük bir toptan beyaz peynir imalathanesi açtı. Tesis iki yılın sonunda ancak kendini kurtaracak hale gelebildi. Ulukaya bu dö-nemi “O iki yılda hayatımın en zor günlerini geçirdim” diye hatırlıyor.[1]
Chobani
Kuruluş ve gelişme
2005 ilkbaharında Ulukaya e-posta kutusuna gelen spam mesajları ayıklarken, kendi beyaz peynir imalathanesinin 100 km kadar batısında New York, South Edmeston’da, tam teçhizatlı bir yoğurt fabrikasının satılığa çıkarılmış olduğunu gördü. 84 yıllık bu fabrika Kraft Foods tarafından ka-patılmıştı. Ulukaya mesajı çöpe gönderdi ancak ertesi gün fabrikayı gezmeye gitti. Avukatı ve danışmanının “alma” demesine rağmen fabrikayı satın almaya karar verdi. Ödemeyi Küçük İşletme-ler İdaresi'nden ve firmalara sağlanan yerel teşviklerden yararlanarak, beş ay içinde tamamlayan Ulukaya, yeni şirketinin adını önce Agro Farma koydu ve eski Kraft çalışanlarından birkaçını işe ala-rak, öncelikle terk edilmiş fabrikanın boya ve tamirat işlerine giriştiler.
Amerikan usulü yoğurdu fazla şekerli, sulu ve yapay bulan Ulukaya, Türkiye’de her gün yiyerek büyüdüğü koyu süzme yoğurdu üretmeyi tercih etti. Amacı ABD pazarı için kaliteli, lezzetli, doğal ve uygun fiyatlı bir süzme yoğurt yaratmaktı. Yoğurt ustası Mustafa Doğan’ı Türkiye’den getirterek, yeni yoğurdu mükemmel hale getirmek için neredeyse iki yıl uğraştılar. Farklı sıcaklık ve sürelerde çeşitli mayalarla yüzlerce deneme yaptıktan sonra istedikleri lezzet, kıvam ve doğal raf ömrüne sahip bir yoğurt elde etmeyi başardılar.
Üretiminde kullanılan kesilmiş sütün suyu ayrıştırılan süzme yoğurt veya ABD’deki adıyla “Yunan yoğurdu”; çok daha koyu, daha kaymaklı, daha ekşi ve proteinden yana daha zengindir. Bu yoğurdu elde etmek için Ulukaya’ya yoğurt ayrıştırıcısı denilen milyon dolarlık ticari bir makine lazımdı. Ame-rikan usulü yoğurt yapan Kraft fabrikasında bu makineden yoktu. Ulukaya Wisconsin’de kullanılmış bir makine buldu ve bunu pazarlıkla 50 bin dolara satın aldı. Ayrıştırıcıyı getirmeye giderken, yolda bir anda çoban kelimesinden türeme “Chobani” markası aklına geldi.
Ulukaya, Chobani yoğurdunu koruyucu madde, yapay tatlandırıcı, yapay renklendirici veya jelatin kullanmadan ve sadece büyüme hormonu verilmeyen ineklerden sağılan sütleri kullanarak üret-ti. Reklama ayıracak bütçesi olmadığı için para ve zaman yatırımını ürünün ambalajına yaptı. Kâse şeklinde yeni bir ambalaj geliştirerek, markasının tasarım ve renkleriyle diğer yoğurtlardan farklı görünmesini sağladı. Chobani yoğurdu ilk etapta; sade, vanilyalı, çilekli, şeftalili ve yabanmersinli çeşitleriyle piyasaya sürüldü.
Piyasaya çıkış
Ulukaya, Chobani yoğurtlarını herkesin satın alabilmesini istiyordu. Bu nedenle, ürünün pazarlan-masında butik dükkanlardan ziyade büyük marketlerin ve ülke genelinde yaygın zincir marketlerin süt ürünü reyonlarını hedef alarak, markanın hızla büyümesini ve tüketiciler tarafından benimsenmesini kolaylaştırdı.
2007 Ekim ayında, birkaç yüz kâselik ilk Chobani sevkiyatı, Long Island’daki bir bakkala yapıldı. Bakkal ertesi hafta tekrar sipariş verdi.
Ulukaya'nın başlangıçtaki ticari yaklaşımı, büyük şirketlerin kullanmadığı stratejiler içeriyordu. Yeni kurduğu şirketi, marketlere raf kirası ödeyecek durumda değildi. Dolayısıyla Ulukaya, ürününü raflara koyabilmek için marketlere nakit yerine yoğurt ile ödeme yaptı. Ayrıca, yoğurdu satıldıkça raf kirasını zaman içinde ödeme imkanını da pazarlığa dahil etti. Marketlerde yoğurdunu müşterilere tattırarak, beğenenlerin hemen satın almasını sağladı. Yoğurdu beğenen müşterilerden olumlu telefonlar gel-meye başlayınca, geleneksel pazarlamaya ayıracak bütçesi olmayan Ulukaya, küçük ekibine; blog-ger’lar, Facebook, Twitter gibi sosyal medya araçlarıyla tüketicilerle sürekli ve doğrudan iletişim halinde olma talimatı verdi. 2010’da CHOmobile adını verdiği bir tadım kamyonuyla ABD’nin dört bir yanında festival, resmî geçit ve yoğunlukla ailelerin katıldığı diğer etkinliklerde bedava yoğurt dağıttı. İlk yıl, tadım kamyonundan 150 bin adet Chobani yoğurdu dağıtıldı.
2009’da Stop & Shop ve ShopRite zincir marketleri, Chobani yoğurdu satmaya başladı. 2009’un ortalarında, haftada 200 bin kâse Chobani yoğurdu satılıyordu. Aynı yıl, indirimli mağaza zincirlerin-den BJ's Wholesale Club ve Costco‘nun da Chobani satmaya başlamasıyla büyük bir atılım gerçekleşmiş oldu.
Büyüme
2009’da BJ's ve Costco’nun da Chobani satmaya başlamasının ardından şirketin satışları 2013’e kadar her yıl ikiye katlandı. Avustralya ve Asya pazarlarına göz diken Ulukaya, 2011’de Melbour-ne’lu süt ürünleri üreticisi Bead Foods’u satın alarak Chobani yoğurdunu Avustralya’da üretmeye ve satmaya başladı. 2012 ortalarında 88,5 milyon dolarlık bir büyüme projesi başlatarak New York eya-letinin kuzeyindeki tesisinin bitişiğinde yaklaşık 40 hektarlık bir arazi satın alarak burada 7,5 dönüm-lük bir ek tesis inşa etti. Büyüme finansmanının 1,5 milyon dolarlık kısmı New York eyaletinin hibele-rinden karşılandı.
Süzme yoğurt veya Yunan yoğurdunun her kâsesinde normal yoğurda oranla üç katı süt kullanıldığından, Chobani’nin sürekli genişleyen pazarıyla ve sürekli artan süt talebiyle başa çıkabilmek için şirket 450 milyon dolarlık bir yatırımla 2012 Aralık ayında ABD’nin Idaho eyaletindeki Twin Falls’da dünyanın en büyük yoğurt fabrikasını açtı. 2012’de 1 milyar dolardan fazla satış yapan Chobani aynı yıl dünyanın lider yoğurt markası oldu. Ulukaya bu başarısıyla 2012 başlarında dün-yadaki milyarderler arasına katıldı. Serveti 2015 yılı itibarıyla 2,00 milyar dolardır.
Ulukaya 2010 yılında çocuklar için tasarlanmış yoğurt olan Chobani Champions ile başlayarak mar-kasına yeni ürünler eklemeye yöneldi. 2013’te küçük kâselerde yer alan çikolatalı Chobani Bite; üze-rine dökülecek malzemelerin kâsenin ayrı bir bölmesinde sunulduğu Chobani Flip ve sadece doğal bileşenlerden imal edilen ilk ve tek 100 kalorilik Yunan yoğurdu olarak pazarlanan Chobani Simply 100 takip etti. Ulukaya 2014’te Yunan yoğurdu, kırık yulaf ve meyve karışımı olan Chobani Oats’u; kavunlusu ve pembe greyfurtlusu da olan sezon çeşitlerini; tatlı yerine sağlıklı alternatif Chobani In-dulgent’ı; ocakta ve fırında pişirmeye yönelik % 4 yağ içerikli sade Yunan yoğurdunu piyasaya çıkar-dı.
Ulukaya 2012’de Manhattan’ın önemli semtlerinden SoHo'da, perakende yoğurt kafesi Chobani SoHo’yu açtı. Bu kafede taze Chobani yoğurt çeşitleri ve gurme malzemeler kullanılarak hazırlanmış çeşitli sandviç, çorba ve kahve seçenekleri sunuluyor.
Ürünün Avustralya’da elde ettiği başarı üzerine Chobani 2014’te Singapur, Malezya ve Panama’dan başlayarak dağıtım alanına Asya ve Latin Amerika’yı da dahil etti. Karayipler’e yönelik planlarının da olduğunu duyuran şirket, büyümesini ve en yeni ürünlerinin tanıtımını finanse etme amacıyla Nisan 2014’te özel sermaye şirketi TPG ile 750 milyon dolarlık bir yatırım için anlaşma yaptı.
2016 yılının Mart ayında Chobani, yeni ve mevcut ürünlerine olan yoğun talebi karşılayabilecek üre-tim kapasitesine ulaşma hedefiyle; Idaho, Twin Falls’daki tesisine 100 milyon dolar yatırım yapacağını duyurdu. Yeni yatırımla; Chobani’nin en hızlı büyüyen yoğurt ürünü “Flip” için üç adet üretim hattı ile ve Chobani Meze Dip’leri ve yoğurttan yapılan içecek çeşitleri için de yeni teçhizat satın alacağını açıkladı.
La Colombe Coffee Roasters kahve markası[değiştir | kaynağı değiştir]
Hamdi Ulukaya kahve içerken
2015 ortalarında Ulukaya, nispeten yeni bir pazar olan lüks kahve pazarında diğer kahve markalarıyla rekabet halinde olan La Colombe Coffee Roasters’ın çoğunluk hissesine sahip oldu. Chobani SoHo Café’yi açtıktan sonra düzinelerle kahve deneyen Ulukaya nihayet kafesi için aradığı kahvenin La Colombe Coffee Roasters olduğuna karar verdi. La Colombe’un yönetiminde herhangi bir görev almayacağını belirten Ulukaya yönetim kuruluna bile katılmayacağını ifade etti.
Serveti
Hamdi Ulukaya, Forbes Türkiye'nin 2017'de hazırladığı “En Zengin 100 Türk” listesinde 1.7 milyar dolarlık servetiyle 12. sırada yer almaktadır.
Hayır işleri
2014’te Ulukaya Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliğine 2 milyon dolar bağışlamayı taah-hüt etti. Niyeti Irak ve Suriye’de zulüm gören insanlara acil yardım sağlamak ve dünya genelinde hayırsever kişi ve kuruluşların mültecilere nasıl yardımcı olabileceklerini araştırmaktı.
Mayıs 2015’te Ulukaya servetinin çoğunu, dünyanın her yerindeki mültecilere bağışlayacağını ilan etti. Bağışin taahhütünü Warren Buffet ile Bill Gates tarafından kurulan The Giving Pledge kampan-yası çerçevesinde yaptı. The Giving Pledge kampanyası milyarderlerin servetlerinin en az yarısını ya hayattayken ya da vasiyetnamelerinde bağışlamalarını istiyor.
Ulukaya çoğunluğu Suriyeli olan mültecilerin durumunu bizzat görmek için Eylül 2015’te Yunanis-tan’ın Midilli adasına gitti.
2015’te mültecilere yardım için Tent (Çadır) adlı bir vakıf kuran Ulukaya, mülteci krizinin çözümüne daha yenilikçi yöntemler getirmek, bilgi ve tecrübelerini mültecilere yardım için devreye sokmak ve mültecilere iş verme olanaklarını araştırmak için daha fazla sayıda şirket ve girişimcinin kolları sıvadığını görmek istediğini belirtti. Ulukaya New York eyaletinin kuzeyindeki ve Idaho eyaletinin Twin Falls kentindeki Chobani fabrikalarında Asyalı, Afrikalı ve Orta Doğulu mültecilere bir süredir iş veriyor.
Ulukaya 2016’da Dünya Ekonomi Forumu'nun İsviçre, Davos’taki toplantısına katılarak mültecilere yardım amaçlı yeni girişimler başlattı; siyasi liderlere ve iş dünyasının liderlerine daha fazla gayret göstermeleri için çağrıda bulundu. [1]
Hamdi Ulukaya toplantı mülteciler
29 Eylül 2015’te New York’ta Clinton Küresel Girişimi'nin toplantısında bir konuşma yapan Ulukaya, iş dünyasının mensuplarını yaşadıkları yerleri terk etmek zorunda bırakılmış insanların acılarını hafifletmek için “sadece çek yazmaktan” daha fazlasını yapmaya çağırdı.
Hamdi Ulukaya’nın kurucusu olduğu Tent Foundation (Çadır Vakfı), Amerikan Dışişleri Bakanlığı tarafından Mülteciler için İş Birliği inisiyatifinin yönetilmesi ile görevlendirildi. Tent Foundation’un geti-rildiği görev, Beyaz Saray tarafından ABD Başkanı Obama’nın ortaklaşa ev sahipliği yaptığı Küresel Mülteci Krizi hakkındaki 20 Eylül 2016 tarihindeki Liderler Zirvesi öncesinde açıklandı. İnisiyatif, ABD Başkanı Obama’nın özel şirketlere ellerini taşın altına koymaları ve mültecilere yardım etmeleri için yaptığı Eylem Çağrısı’nın ardından Haziran ayında kurulmuştu. ABD Dışişleri Bakanlığı himayesinde kurulan Mülteciler için İş Birliği inisiyatifi çatısı altında Amerikan ekonomisi içerisinde faaliyet göste-ren aralarında Facebook, Google, Citi, Coursera, IBM, HP, Microsoft, Twitter ve UBER gibi devlerin de bulunduğu 51 şirketi harekete geçti. New York’ta yapılan Birleşmiş Milletler Genel Kurulu 71. dö-nem görüşmelerine paralel olarak, Ulukaya ayrica Amerikan Baskani Barack Obama ile bir yuvarlak masa toplantısında bir araya geldi. Toplantida, 20 büyük şirketin CEO’su ile ABD Baskan Yardimcisi Joe Biden, Ticaret Bakanı Penny Pritzker, ABD Birleşmiş Milletler Elçisi Samantha Power ve George Clooney ve avukat eşi Amal Clooney de yer aldı. Ulukaya, New York’ta gerçekleştirilen Birleşmiş Milletler Genel Kurulu 71. dönem görüşmeleri kapsamında ayrıca Mülteci ve Göçmenler Zirvesi’nde bir konuşma yaptı.
Etki ve danışmanlıklar
Ulukaya hem girişimcilikteki başarısı hem de sadece doğal malzemeler kullanarak fiyatı uygun, lez-zetli ve besleyici gıdalar üretmeye gönül vermişliği ile tanınıyor. Almış olduğu birçok girişimcilik ödülüne ek olarak Nisan 2014’te ABD Başkanı Barack Obama tarafından Küresel Girişimcilik için ABD Başkanlık Büyükelçileri (PAGE) Girişiminin başlangıç üyelerinden biri olarak atandı. Söz ko-nusu üyeler, ABD’de ve ABD dışında girişimciliği desteklemek ve teşvik etmek için iş aleminden seçi-len 11 liderden oluşuyor. Yine 2014’te Amerika Mutfak Enstitüsü, Ulukaya’yı Sağlık ve Zindelik kategorisinde Liderlik Ödülü (Augie Ödülü) ile onurlandırdı.
Ulukaya, New York Federal Reserve Bankasının Eyalet Kuzeyi Bölgesel Danışma Kurulu üyesi ve Kennedy Performans Sanatları Merkezi'nin kurumsal fon heyetinin başkan yardımcısıdır. Aynı zamanda, New York eyaletinin Edmeston kentindeki Pathfinder Köyü (Down sendromlular yerleşimi) Vakfı'nın ve New York Amerikan-Türk Derneği'nin kurul üyesidir. Amerika Mutfak Enstitüsü, Sage Yüksek Okulları, ve New York Albany Üniversitesi'nde mezuniyet törenlerinde konuşma yapmış ve Colgate Üniversitesi, Sage Yüksek Okulları ve Albany Üniversitesi tarafından kendisine onursal doktora derecesi verilmiştir.
Ulukaya, şirketinin kuruluşundan itibaren net kârının % 10’unu hayır işlerine ve olumlu, kalıcı değişiklikler getirme yolunda faaliyet gösteren kişi ve kuruluşlara verdi. Bu hayır işlerini yönetmek için 2010 yılında şirketinin hayırseverlik kolu olan ve artık adı Chobani Vakfı olan Chobani Shepherd's Gift Foundation’ı (Çoban Armağanı Vakfı) kurdu. Vakfın bağışları arasında Somali’deki açlık sorununa yönelik yardım faaliyetlerine sağlanan büyük miktarda parasal destek ile Sing for Hope’un New York Kent Piyanoları projesinin maliyetinin üstlenilmesi de yer aldı.
Hamdi Ulukaya Suriye’deki iç savaşın yarattığı mültecilere ve dünyadaki tüm diğer mülteciler icin servetinin çoğunu bağışlamayı taahhüt etti.
Ödüller
Ulukaya’nın başarısı ve girişimciliği ona çeşitli ödül, unvan ve övgüler kazandırdı:
• TIME dergisinin geleneksel 2017 TIME 100 listesi’nde yer aldı
• Fast Company dergisi tarafından 2016'nın en iyi ve en kötü 10 liderlik hamlesi listesinde yılın en iyi lideri seçildi
• 21. yüzyıl liderlik modelini temsilen Fast Company dergisinin kapağında yer aldı
• Chobani, Fortune Dergisi’nin her yıl yayınladığı “Dünyayı Değiştiren Şirketler” listesine girdi.
• Forbes dergisinin “Yaşayan En Büyük 100 İş Dehası” 2017 listesinde yer aldı
• Chobani, 2017 yılında Fast Company tarafından “En Yenilikçi Şirketler” listesinde yer aldı
• Fulton Kazası Ekonomik Gelişim Şirketinin Üstün Nitelikli Şirket Ödülü 2008
• The Business Review dergisinin 40 Yaşın Altında Kırk Kişi Ödülü 2009]
• Amerikan Reklam Federasyonu'nun Başarılı Reklamcılar Galerisine kabul (2011)
• Küçük İşletmeler İdaresinin Yılın Girişimcilik Başarısı Ödülü 2012
• Ernst & Young ABD’de Yılın Girişimcisi Ödülü 2012
• Tribeca Düzen Bozan Yenilik Ödülleri (2013)
• Ernst & Young Dünyada Yılın Girişimcisi Ödülü 2013
• Colgate Üniversitesinden Beşeri İlimler dalında Onursal Doktora derecesi (2013)
• Sage Yüksek Okullarından Beşeri İlimler dalında Onursal Doktora derecesi (2013)
• New York Albany Üniversitesinden Beşeri İlimler dalında Onursal Doktora derecesi (2014)
• Amerika Mutfak Enstitüsü Sağlık ve Zindelikte Liderlik Ödülü 2014
• Küresel Girişimcilik için ABD Başkanlık Büyükelçiliği ataması (2014)
• Birleşmiş Milletler Vakfı Liderlik Ödülü (2015)
• Kadınlar Mülteci Komitesi Liderlik Ödülü (2016)
Kişisel hayatı
Hamdi Ulukaya, 25 Ocak 2018 tarihinde New York'ta sade bir törenle Louise Vongerichten ile evlen-di. Ulukaya çifti, Amerikan yasalarına göre gerçekleştirilen nikâhın ardından Türkiye'nin New York Başkonsolosluğu'na giderek Türk yasalarına göre de evliliklerini resmîleştirdiler. Fransız kökenli Amerikan vatandaşı Louise Vongerichten, ABD'de kurduğu restoranların yanı sıra sosyal sorumluluk konularına da önem veren başarılı bir girişimci.[1]