بابەت: ڕاڤەی پەرتووک
ناوی بابەت: خوێندنەوەی ڕۆمانی بەردینە
نووسین: ئاکار نەجم
#سەید قادر هیدایەتی# ناوێکی درەوشاوەیە لە ئەدەبی کوردیدا، ئەم نووسەرە بە سەلیقەیە خاوەنی چەند ڕۆمانێک و چەند لێکۆڵینەوەیەکی ئەدەبییە. لە ڕۆمانەکانیدا هەر جارە بە شێوازێکی جیاواز دەگەڕێتەوە بۆ لای خوێنەرەکانی. ڕۆمانی تۆقی عەزازیل و گابۆڕ و گۆڕەشار و... هەریەکەیانی بە شێوازێک نووسیوە. چ شێوازی گێڕانەوە و تەکنیکی نووسین و ماکەکانی چیرۆک جیاوازن. هیچ ڕۆمانێکی لەوی تریان ناچێ.
لە تازەترین بەرهەمیدا کە ڕۆمانی بەردینەیە بەپێچەوانەی ڕۆمانی گۆڕەشارەوە شێوازێکی خۆشڕەوتە و زمانێکی شیرینی هەیە. خوێنەر هەر ئەوەندەی دەستی بەخوێندنەوەی کرد تا دوا لاپەڕە ڕۆمانەکە دانانێ. گێڕانەوە بە زمانی گودرون کە وەکو حەیرانبێژ نەرم و ناسک دەدوێت.
لە دوای بڵاوبوونەوەی ڕۆمانی گۆڕەشار کە بە شێوازی مەنەلۆگ نووسرابوو ڕۆمانی بەردینە گێڕانەوەیەکی خۆش و چێژبەخشە و خۆڕەوتە و خوێنەر بە ئاسانی لەتەک ڕۆمانەکەدا دەڕوات. بەڵام گۆڕەشار کە ناوەڕۆکەکەی زۆر قووڵ و پڕ مانایە لێ شێوازی نووسینی سەختە و کەمتر خوێنەری ئاسایی خۆی لە قەرە دەدات. ئەگەر گۆڕەشار نیشاندانی دیوە ناشیرینەکەی ئەمڕۆی سەرمایەداری و دەسەڵاتداری بێت، ئەوە بەردینە نیشاندانی سەردەمی حوکمڕانی شا عەباسی زاڵمە.
بەردینە بە زمانێکی شیرین نووسراوە. سەید قادر هیدایەتی لەم ڕۆمانەدا سوودی لە زمانی بەیت وەرگرتووە، بەجۆرێک کە زمانی گێڕانەوە لە بەشی یەکەمی ڕۆمانەکەدا ڕێک دەڵێی بەیتە، لە کاتی خوێندنەوەدا خوێنەر بیری بەیتی محەمەد و سێوەی دەکەوێتەوە. کە یەکێکە لە شاکارە مەزنەکانی هونەری بەیت و حەیران. سەرەتای ڕۆمانەکە کە گێڕانەوە گودرون دەستپێدەکات. کاتی گێڕانەوە زەمەنی گودرون و دایکێتی، کە دایکی چیرۆکی شاڕێی بۆ دەگێڕێتەوە به و زمانە شیرینەی موکریان کە خوێنەر بەیتی محەمەد و سێوەی وەبیردێتەوە. سەرەتای ڕۆمانەکە چیرۆکی ئەویندارییە. پاشان گێڕانەوەکانی گودرون دەچێتە قۆناغێکی ترەوە و تێکەڵ بەدنیای دەسەڵاتداری دەبێ. لە ڕەوتی گێڕانەوەی بەشی یەکەمدا تەکنیکی گێڕانەوەکانی هەزار و یەک شه و بیری خوێنەر دەکەوێتەوە. کە گودرون چەند پەلەیەتی دایکی چیرۆکی شاڕێی بۆ تەواو بکات. خوێنەر بەهەمان شێوە لەگەڵ گودرون دا پەلەی ئەوەیە بزانێ ژیانی شاڕێ بە کوێ دەگات. لەبەشی دووەم بەدواوە گێڕانەوە دەگۆڕێت و دەچێتە ناو بابەتی دیکەوە. هەر لەبەشی دووەمدا زمانەکەش تا ئەندازەیەک دەگۆڕێت، لێ بەشی یەکەمی ڕۆمانەکە ڕێک زمانی بەیت و حەیران و گەلۆیە. ڕۆمانەکە بە چیرۆکی شاڕێ دەستپێدەکات و پاشان وردە وردە گودرون چیرۆکی ژیانی خۆی دەگێڕێتەوە قۆناغ بە قۆناغ چۆن خوێندوویەتی، لە پڕۆسەی خوێندندا چی بەسەرهاتووە، چۆن ستەمی لێ کراوە. پاشان وردە وردە ڕەوتی گێڕانەوە ژیانی گودرونە چۆن گەورە بووەوە و پاشان چۆن چووەتە نێو کۆشکی دەسەڵاتدارانی ئه و عەیامەوە کە سەردەمی شاعەباس و سەردەمی دەسەڵاتدارێتی خانەکانی قەڵای دمدمە. لێرە بە دواوە ڕۆمانەکە دەچێتە نێو مێژووەوە، بەڵام مێژوویەک بارگاویی بەخەیاڵی دەقی ئەدەبی. گودرون کارەکتەری خەیاڵی ناو ئه و مێژووە دەستکردەیە، لەپاڵ کەسایەتی دروستکراوی گودرون نووسەر کەسایەتییە ناسراوەکانی مێژووی بەکارهێناوە. چیرۆکی ڕۆمانەکە ڕووداوی شەڕی قەڵای دمدمە. ئه و مێژووەی کردووە بە ڕۆمان. لە کۆتایی ڕۆمانەکەدا لەگەڵ فەرهەنگێک بۆ وشە دژوارەکان، کە ئه و وشانە بە نیسبەتی خوێنەری ئاساییەوە کەمێک ئەستمە. جگە لەوە پەراوێزی بۆ چەند کەسایەتییەک و خانەکانی ئه و سەردەمە داناوە و ناساندوونی.
بەگشتی ئەوەی ئەم جارە و لەم ڕۆمانەدا بەدی دەکرێت، نووسەر ویستویەتی بە شێوازێکی سادەتر و خۆشڕەوت ڕۆمانەکەی بنووسێ و گێڕانەوە هەم زمانێکی شیرینی هەیە و هەم ڕووداوەکانیش خێرا و تیژتێپەڕن. کۆی ڕومانەکە لە سەردەمی شاعەباسدایە، فەزا و زمانی ڕۆمانەکە ئه و سەردەمەیە. ئەمەش خاڵێکی گرنگە کە چۆن لە ڕۆمانێک لە مێژوویی ڕووداوێکی ئاوا چێ دەکرێت. بەردینە لە بڵاوکراوەکانی ناوەندی چاپەمەنی خانییە لە دووتوێی 239 لاپەڕەدا چاپ بووە.
[1]