ساڵانە لەگەڵ دابەزینی پلەکانی گەرما، وەرزی فرۆشتنی فەرش و موکێت لە هەرێمی کوردستان دەستپێدەکات، زۆرترین فرۆشی فەرش و مۆکێتیش لە مانگی تشرینی دووەمدایە.
پێشتر لە بازاڕەکانی عێراق و هەرێمی کوردستان فەرش و موکێتی ئیماراتی، سووری، ئوردنی، سعودی و تەنانەت چیکیش هەبوون، بەڵام ئێستا زیاتر فەرش و موکێتی تورکی و ئێرانی و چینی هەن.
بەپێی ئاماری بەڕێوەبەرایەتی گشتیی پلان و بەدواداچوون لە #وەزارەتی بازرگانی# و پیشەسازی کە پشتی بەداتای وڵاتانی هەناردەکار بەستووە، ساڵی ڕابردوو تەنیا لە تورکیا و ئێران و چینەوە بایی 778 ملیۆن دۆلار فەرش و موکێت هاوردەی عێراق و هەرێمی کوردستان کراوە.
بەپێی داتاکان زۆرترین هاوردەی فەرش و موکێت بۆ عێراق بەرهەمی کارگەکانی تورکیا بووە کە بایی 550 میلۆن دۆلار (380 ملیۆن دۆلار موکێت و 170 ملیۆن دۆلار مافوور) هاوردە کراوە.
لە ئێرانیش بایی 217 ملیۆن دۆلار مافوور (180 ملیۆن دۆلار مافووری کارگە و 37 ملیۆن دۆلار مافووری دەستکرد) هاوردە کراوە، لە چینیش بایی 11 ملیۆن دۆلار فەرش و موکێت هاوردە کراوە.
عیرفان محەممەد غەفور، بازرگانی فەرش و موکێت لە #سلێمانی# کە 72 بریکاری هەیە لە کوردستان، دەڵێت: بەهۆی باشبوونی باری ئابووریی هەرێمی کوردستان، ئەمساڵ بەراورد بە ساڵی ڕابردوو بەشێوەیەکی گشتی فرۆشی موکێت و فەرش بەڕێژەی نزیکەی 15% زیادی کردووە.
لە هەرێمی کوردستان نزیکەی 15 بازرگانی گەورە و 200 بازرگانی بچووک موکێت و فەرش هاوردە دەکەن، بازرگانە گەورەکان کاڵاکانیان زیاتر بەشێوەی کۆ دەفرۆشن، بازرگانە بچووکەکانیش زیاتر بۆ پێشانگاکانی خۆیان فەرش و موکێت هاوردە دەکەن.
عیرفان محەممەد دەڵێت: بەشێوەیەکی گشتی بازرگانانی هەرێمی کوردستان ساڵانە تەنیا لە تورکیا 5000 بارهەڵگر موکێت و فەرش هاوردە دەکەن، هەر بارهەڵگرێکیش بەتێکڕا نزیکەی 13 هەزار مەتر لەخۆدەگرێت، نرخی مام ناوەندی هەر بارهەڵگرێک موکێت و فەرشیش لەنێوان 40 بۆ 80 هەزار دۆلاردایە.
ئەو بازرگانە ئاماژەی بەوەدا کە فەرشی ئێرانی بەراورد بە موکێت و فەرشی تورکی کەمتر دەهێنرێ، بەڵام نرخی فەرشی ئێرانی زۆر گرانترە، بۆ نموونە نرخی مەترێک موکێت و فەرشی تورکی بەگوێرەی کواڵیتی لەنێوان 3 بۆ 5 دۆلاردایە، بەڵام نرخی مەترێک فەرشی ئێرانی 21 دۆلارە.
بەهۆی کاریگەریی گەمارۆی ئەمەریکا بۆ سەر ئێران بەهای تومەن بەشێوەیەکی بەرچاو دابەزیوە، ئەمەش نرخی فەرشی ئێرانی دابەزاندووە.
عیرفان محەممەد دەڵێت: بەهۆی دابەزینی بەهای تومەن، خواست لەسەر کڕینی فەرشی ئێرانی زیاد بووە، بۆ نموونە ئێمە لە ڕێگەی بریکارەکانمانەوە ڕۆژانە 500 فەرش دەفرۆشین، پێشتر ڕۆژانە تەنیا 150 فەرشمان دەفرۆشت.
پێشتر بەهۆی گرانیی نرخەکەی، فەرشی ئێرانی لە #هەولێر# زۆر خواستی لەسەر نەبوو، بەڵام ئێستا خواست لەسەری زیاد بووە، نرخەکەشی بەگوێرەی چنین و کواڵیتی داوەکەی دەگۆڕێت، بۆ نموونە فەرشێکی سێ بە چواری 500 شانەیی بە 110 دۆلارە، 700 شانەیی بە 220 دۆلارە، 1500 شانەیی بە 550 دۆلارە.
سەنگەر ئەسکەندەر، بازرگانێکی فەرش لە شاری هەولێر دەڵێت: هەندێک بازرگان فەرشی ئێرانی دەستکردی کۆنیان هەیە کە ئاوریشمیان تێدایە. نرخیان لە نێوان 5 تاوەکو 20 هەزار دۆلاردایە.
ئەو بازرگانە دەشڵێت: تورکیا لە موکێت توانیویەتی بازاڕەکانی عێراق و هەرێمی کوردستان بۆ خۆی قۆرخ بکات، بۆیە 95%ی ئەو موکێتانەی لە بازاڕەکانی هەرێمی کوردستان هەن تورکین، چونکە کواڵیتییەکەی باشە و نرخەکەی هەرزانە، بەپێچەوانەشەوە ئێران توانیویەتی لە فەرش بازاڕی عێراق و هەرێمی کوردستان بۆ خۆی قۆرخ بکات.
سەنگەر بۆ فرۆشتنی کاڵاکانی 5 لقی لە هەولێر هەیە و بەشێوەی جوملەش کاڵاکانی بە پێشانگا و بازرگانە بچوکەکان دەفرۆشێت، ساڵی ڕابردوو 169 بارهەڵگر موکێتی فرۆشت، پێشبینی دەکات ئەمساڵ فرۆشی زیاتر بێ ئەمساڵ بازاڕ باشترە، بۆیە گەشبینین فرۆشمان زۆر زیاتر بێت لە ساڵی ڕابردوو.
دوای یەکخستنی تەعریفەی گومرگی، هاوشێوەی زۆربەی کاڵاکانی دیکە، ڕەسمی گومرگی سەر هاوردەکردنی فەرش و موکێتیش زیاد کرا، ئەمەش کاریگەری لەسەر جۆری هاوردەی کۆمپانیاکان هەبووە.
دڵشاد حاجی مەجید، ساڵانە زیاتر لە 150 بارهەڵگر موکێت و فەرش لە تورکیاوە هاوردە دەکات، دەڵێت: پێشتر بۆ هاوردەی بارهەڵگرێک موکێتی سادە 1100 دۆلارمان دەدا، ئێستا گومرگەکەی بووەتە 2200 دۆلار، بۆ بارهەڵگرێکی موکێتی ژێر بەن پێشتر 1500 دۆلارمان دەدا، ئێستا 7000 دۆلار دەدەین، بۆیە ئەمساڵ هاوردەی موکێتی ژێربەنمان زۆر کەمکردووەتەوە، بۆ نموونە پێشتر 65% موکێتی ژێربەن و 35% موکێتی ژێر لبادمان دەهێنا، ئەمساڵ تەنیا 10% موکێتی ژێربەنمان هێناوە، 90% موکێتی ژێر لبادمان هێناوە.
پێشتر بەشێک لە کۆمپانیاکان بە قەرز لە کارگەکانی تورکیا فەرش و موکێتیان دەهێنا و لێرەش بەقەرز دەیانفرۆشتەوە، ئێستا کارگەکان کەمتر بە قەرز کاڵا دەفرۆشن و لێرەش فرۆشتن بە قەرز کەم بووە.
دڵشاد حاجی مەجید، دەڵێت: بەهۆی قەیرانی دارایی بەشێک لە کۆمپانیا و بازرگانەکان لە دوو سێ ساڵی ڕابردوودا نەیانتوانی قەرزەکان بۆ کارگەکان بگەڕێننەوە، ئەمەش وای لە کارگەکان کرد، بەرهەمەکانیان بە قەرز نەفرۆش. ئێستا زۆر بەکەمی کارگەکان بەقەرز کاڵا دەفرۆشن.
کارگە تاقانەکەی هەولێر خەریکە دادەخرێ
لە هەرێمی کوردستان تەنیا یەک کارگەی بەرهەمهێنانی موکێت هەیە، بەڵام لە نرخدا کێبڕکێی موکێتی تورکی پێ ناکرێ، بۆیە لەژێر هەڕەشەی داخستندایە. کەمال حەمەساڵح، بەڕێوەبەری گشتیی کۆمپانیا و کارگەی فۆمیکس دەڵێت: بەرهەمی ڕۆژانەی کارگەکەمان 5 هەزار مەتر موکێتی بن لبادە. 60%ی بۆ شارەکانی عێراق هەناردە دەکەین. بەڵام بەهۆی کەمیی ئەو باجەی خراوەتە سەر بەرهەمی تورکی و ئێرانی، قازانجمان لە هەر مەترێک تەنیا 10 سەنتە، ئەم قازانجەش زۆر کەمە و ناچارین لە داهاتوودا هێڵی بەرهەمهێنانی موکێت لە کارگەکەمان بوەستێنین.[1]