=KTML_Bold=ڕۆژی 22-09-1980=KTML_End= بە هێرشی ئاسمانی عێراق بۆ سەر ئێران، شەڕێک دەستیپێکرد کە هەشت ساڵی خایاند و لە 20-08-1988 بە قبوڵکردنی بڕیارنامەی ژمارە 598ی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان لەلایەن ئێرانەوە کۆتاییپێهات، لەو شەڕەدا زیاتر لە یەک ملیۆن مرۆڤ کوژران و برینداربوون و زیانێکی ئابوری گەورەشی جێهێشت، کە بەشی گەورەی بەر کوردستان کەوت.
ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەگەڵ وشەی شەڕدا بێگانە نییە و مێژووەکەی ئاوێتەی شەڕبووە، لە شەڕەکانی سەردەمی ئاشور لەگەڵ گەلانی مێزۆپتامیا و زاگروس، هێرشی یونانییەکان و خاچپەرەستەکان، هێرشی عەرەبەکان بەناوی ئیسلامەوە، هێرشی مەغۆلەکان، شەڕەکانی نێوان ئیمپراتۆرییەکانی سەفەوی و عوسمانی تا شەڕی یەکەمی کەنداو و ئاڵۆزییەکانی ئێستای ناوچەکە، شەڕ، ماڵوێرانی و ئاوارەیی بەشێکی دانەبڕاوی ژیانی گەلانی ناوچەکە بە تایبەت کوردەکان بووە.
=KTML_ImageCaption_Begin==KTML_StyleDiv=width:20%;height:20%;float:right;=KTML_ImageCaption_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2019/371546/0001.JPG=KTML_ImageCaption_Title=نەخشە=KTML_ImageCaption_CaptionStyle=000000=KTML_ImageCaption_Caption=نەخشە=KTML_ImageCaption_End=
=KTML_Bold=ناکۆکییەکانی نێوان ئێران=KTML_End= و عێراق مێژوویەکی دوور و درێژی هەیە و دەگەڕێتەوە بۆ ئەو سەردەمەی عێراق بووە بەشێک لە ئیمپراتۆری عوسمانی و لە ڕۆژی 17-05-1639 دوو ئیمپراتوری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست واتا سەفەوی و عوسمانی بەپێی پەیمانی قەسری شیرین خاکی کوردستانیان لە نێوان خۆیان دابەش کرد، ئەو پەیمانە تا سەردەمی شەڕی یەکەمی جیهانی کاری پێکرا، دوای ئەوە و بە جیابوونەوەی بەشێک لە عوسمانی و دامەزرانی دەوڵەتە عەرەبییەکان، هەر بەپێی ئەو پەیمانە سنوورەکانی ئێران و عێراق دیاریی کران.
بەدیاری کردنی سنوورەکانیش ناکۆکییەکان کۆتاییان پێنەهات و لەسەر دۆخی 'ڕوباری ئەروەند' دوو دەوڵەتی ئێران و عێراق ناکۆکییەکانیان لە ساڵی 1934 بردە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و ساڵی 1937 پەیمانێکی سنوورییان واژۆ کرد، بەڵام شای ئێران، ساڵی 1960 ئەو پەیمانەی هەڵوەشاندەوە و داوایکرد دیسانەوە لەسەر ناکۆکییە سنوورییەکان دانوستان بکرێت، دواترینیان ساڵی 1975 لە پەیماننامەی جەزائیر ناکۆکییەکان کۆتاییان پێهات و سنووری ئەو دوو وڵاتە دیاریکران، بەڵام ئەمجارە و پێنج ساڵ دوای پەیمانەکە و پێنج ڕۆژ پێش دەستپێکردنی شەڕی ئێران و عێراق، سەدام حسێن سەرۆکی ئەو کاتەی عێراق پەیمانەکەی هەڵوەشاندەوە و ڕۆژی 22-09-1980 بە هێرشی ئاسمانی شەڕی لەدژی ئێران دەستپێکرد.
ئەم شەڕە لە ئێران بە ناوی بەرگری پیرۆز، شەڕی سەپێندراو و شەڕی هەشت ساڵە، له عێراق-یش به ناوی قادسییەی سەدام و شەڕی یەکەمی کەنداو دەناسرێت، ئەم شەڕە سەرەتا بە هێرشی هێزەکانی سەدام بۆ سەر ئیران دەستیپێکرد، لە کاتی هێرشەکەدا شۆڕشی گەلانی ئێران تازە سەرکەوتبوو و دۆخی سوپای ئێران زۆر ناسەقامگیر و ئاڵۆز بوو، لە لایەکی دیکەوە دۆخی عێراق سەقامگیربوو، باری ئابوری لە گەشەدا بوو، سەدام ویستی بۆ ئەوەی ببێتە وڵاتی یەکەمی ناوچە، هەروەها بۆ ئەوەی پەرە بداتە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆی، سوودی لە دۆخی ئاڵۆزی ئێران وەرگرت، لە لایەکی دیکەوە دەسەڵاتدارانی ئێران بەنیازبوون ئەو شۆڕشە کە بە ئیسلامی ناویان لێنابوو بنێرنە وڵاتانی دەوروبەر، بە تایبەت عێراق کە خاوەن زۆرینەیەکی شیعە بوو.
=KTML_Bold=لە شەڕی هەشت ساڵەدا=KTML_End= جگە لە کوژرانی نزیکەی نیو ملیۆن سەربازی هەردوولا و برینداربوونی نزیکەی نیوملیۆنی دیکە، زیانێکی گەورەی تووشی هەردوو وڵات کرد، شارە کوردنشینەکان بە تایبەت لە پارێزگاکانی #کرماشان# و #ئیلام# لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان سەدان جار بۆردوومانکران کران و خەڵکێکی زۆری بوونە قوربانی، شارەکانی قەسری شیرین، سەرپێڵی زەهاو، شاباد (ئیسلامئابادی ڕۆژئاوا)، گیلانی ڕۆژئاوا و لە پارێزگای کرماشان، شارەکانی مێهران و دێهلوڕان لە پارێزگای ئیلام زیاترین وێرانییان بەخۆیانەوە بینی.
یەکەم شوێنێک کە لەلایەن هێزەکانی عێراقەوە داگیرکرا شوێنێک بوو بەناوی 'زەێنەڵکوش' لە نزیک 'نەفت شار' لە سنوری قەسری شیرین، دووەم ناوچە کە داگیرکرا 'مەیمەک' لە پارێزگای ئیلام بوو، سێیەم شوێنیش دیسان ناوچەیەک لە باشوری پارێزگای ئیلام هاوسنوور لەگەڵ پارێزگای 'میسان'ی عێراق بوو.
ئەمانە هەمووی دوو هەفتە پێش دەستپێکردنی شەڕ بە شێوەی فەرمی بوو، هەر لەو ماوەیەدا سوپای عێراق بازگە سنوورییەکانی ئێرانی لە دەشتی زەهاو لە پارێزگای کرماشان تا ئیلام و پارێزگای خوزستانی داگیرکرد، دوو مانگ دوای 22-09-1980 و دەستپێکردنی شەڕ، عێراق شارەکانی قەسری شیرین، نەفت شار، سومار، مێهران و موسیان-ی لە پارێزگاکانی ئیلام وکرماشان داگیرکرد، هەروەها شارەکانی سوسەنگرد، هوێزە و خوڕمشاری لە پارێزگای خوزستان داگیرکرد و شاری ئابادانی گەمارۆدا، بەگشتی لەو ماوەیەدا 15 هەزار کیلومەتری دووجای لە پارێزگاکانی کرماشان، ئیلام و خوزستان داگیرکرد.
هێزەکانی ئێران دوای چوار ئۆپەراسیۆنی گەورە توانییان لە 24-05-1982دا، بەشێک لەو خاکە داگیرکراوانەیان لەدەست سەربازانی عێراق وەربگرنەوە، کە گرنگترین شاری خوڕمشار بوو، دوای ئەمە عێراق ڕایگەیاند ئامادەیە بگەڕێتەوە بۆ سنوورە نێودەوڵەتییەکانی خۆی، دوای ئەم پاشەکشێیە ئەو ناوچانەی پارێزگاکانی ئیلام وکرماشانیش لەلایەن عێراقییەکانەوە چوڵکران.
=KTML_ImageCaption_Begin==KTML_StyleDiv=width:20%;height:20%;float:right;=KTML_ImageCaption_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2019/371546/0002.JPG=KTML_ImageCaption_Title=ئۆپەراسیۆن=KTML_ImageCaption_CaptionStyle=000000=KTML_ImageCaption_Caption=ئۆپەراسیۆن=KTML_ImageCaption_End=
هەرچەند دوای ئەمانە عێراق ئامادەبوو ئاگربەست بکات، بەڵام فەرماندەکانی سوپای پاسدارانی ئێران ڕەتیان کردەوە و پاساویشیان ئەوە بوو، کە هێشتا هەندێک لە ناوچەکان بەدەست سوپای عێراقەوە ماوە و دیار نییە دوای ئاگربەست عێراق ئامادە بێت ئەو ناوچانە چوڵبکات یان نا، بۆیە بە پەسەندی 'ڕۆحوڵا خومەینی' ڕێبەری ئێران، درێژەیان بە شەڕەکەدا و ئەمجارە هەوڵیاندا بەشێک لە بەسرە داگیر بکەن، ماوەیەک دوای ئەوەش هێزەکانی ئێران هەوڵیاندا بچنە ناو پارێزگای عەمارە بەڵام بێ ئاکام بوو، لە ئۆپەراسیۆنێکی گەورەدا تەنها توانییان بەشێک لە دوورگەی مەجنون داگیر بکەن، کە زۆری نەخایاند و دوای چەند مانگێک ناچار بە پاشەکشێ بوون، دوای ئەوە هێزەکانی ئێران توانییان ناوچەی فاو داگیربکەن کە نزیک گرنگترین بەندەری عێراق واتا ئوم قەسر بوو، لە باشوری کوردستانیش ناوچەکانی؛ #چۆمان#، ماوەت و #پێنجوێن#، #هەڵەبجە#، خورماڵ، تەوێڵە و بیارە و بەنداوی #دەربەندیخان# بۆ ماوەیەک کەوتە دەستی هێزەکانی ئێران.
لە شەڕی هەشت ساڵەی ئێران و عێراق-دا زیاتر لە 500 هەزار کەس لە هەردوولا کوژران و سەدان هەزار کەس برینداربوون کە زۆربەیان سەرباز و چەکدار بوون و 100 هەزار کەسیشیان خەڵکی مەدەنی لە هەردوولا بوون، بەپێ ڕاگەیاندنەکانی ئێران لەو هەشت ساڵەدا، 33 هەزار خوێندکار کوژران، کە زۆربەیان لە پارێزگاکانی کرماشان، ئیلام و خوزستان بوون.
=KTML_ImageCaption_Begin==KTML_StyleDiv=width:20%;height:20%;float:left;=KTML_ImageCaption_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2019/371546/0004.JPG=KTML_ImageCaption_Title=گۆڕەکان=KTML_ImageCaption_CaptionStyle=000000=KTML_ImageCaption_Caption=گۆڕەکان=KTML_ImageCaption_End=
=KTML_Bold=دوای کۆتاییهاتنی شەڕ=KTML_End= و قبوڵکردنی بڕیارنامەی ژمارە 598ی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان لەلایەن ئێرانەوە، هەروەها ناسینی عێراق وەک دەستپێکەری شەڕ، نەتەوە یەکگرتووەکان زیانەکانی ئێرانی بە 200 ملیار دولار خەمڵاند، کە عێراق ئەوەی پێقبوڵ نەبوو، دواتر نێردراوەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان زیانەکانی ئێران 97 ملیار دۆلار دەستنیشانکرا و عێراق پێویست بوو ئەو زیانانە قەرەبوو بکاتەوە، بەڵام هێشتا لەلایەن ئێرانەوە وەرنەگیراوە و زیانلێکەوتووانی شەڕ قەرەبوو نەکراونەتەوە.
لەو شەڕە هەشت ساڵەیەدا، خەڵکێکی زۆری مەدەنیی بوونە قوربانی بەکارهێنانی چەکی کیمیایی و چەندین ڕووداوی گەورەی کۆمەڵکوژیی وەکو کیمیابارانی هەڵەبجە و بالیسان لە باشوری کوردستان و کیمیابارانی #سەردەشت# و زەردە لە ڕۆژهەڵاتی کوردستانی لێکەوتەوە، بە درێژایی شەڕەکەش چەندین جار شار کوردنشینەکان بۆمباران کران، کە وەک مەیدانی جەنگی هەردوولا دەبینرا.
ئاسەواری ئەو شەڕ هێشتاش ماوە و ڕۆژانە لە سنوورەکانی باشور و ڕۆژهەڵاتی کوردستان خەڵکی مەدەنی، #کۆڵبەر#ان و منداڵەکان دەبنە قوربانی کێڵگەکانی مینی هەردوو دەوڵەتی ئێران و عێراق و تا ئێستا هەزارن کەس بوونەتە قوربانی ئەو مینانە و بەردەوامی هەواڵی گیان لەدەستدانی کەسەکان بەهۆی تەقینەوەی مینەوە دەبیسترێت.
هەروەها ئاسەواری وێرانییەکانی شەڕ وەک بریندارانی کیمیابارانەکان، کەمئەندامانی شەڕ و ئاوارەیی خەڵک لە چەندین شوێن و وەک خۆیان ماونەتەوە و بەشێک لەو کەسانەی بەهۆی ئەو شەڕەوە ئاوارەبوون و هێشتا نەیانتووانیوە بگەڕێنەوە سەر خاکی خۆیان.[1]
=KTML_ImageCaption_Begin==KTML_StyleDiv=width:20%;height:20%;float:left;=KTML_ImageCaption_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2019/371546/0003.JPG=KTML_ImageCaption_Title=پاشماوە=KTML_ImageCaption_CaptionStyle=000000=KTML_ImageCaption_Caption=پاشماوە=KTML_ImageCaption_End=