پەندی پێشینیان
پێشکەش بێ به و کەسانەی پارێزەری
فەرهەنگ و ئەدەبی میللەتەکەیانن

کۆکردنەوە و هۆنینەوەی بە شێوەی شیعر
مەلا غەفووری دەبباغی (حافزی مەهابادی)(1927-1990)

خوێندنەوەی مامۆستا هەژار موکریانی
(مەلا عبدالرحمانی شەرەفکندی)
(1921 - 1991)

داگرتنی بە شێوەی دەنگی لە ئەنتەرنێت
وە هێنانە نوسین / زریان سەرچناری
2010

بەناوی خودا:

پەندی پێشینیان یادگاریە
میراتی کۆنی کوردەواریە
پەندی پێشینیان گەلێک پیرۆزە
مایەی شانازی بۆ گەل و هۆزە
پەندی پێشینیان بەڵگەی خەباتە
دیاردەی مێژوی گەل و وڵاتە
قەدیمیەکانی خودا لێخۆش بوو
ڕەحمەتیان لێبێت وایان دەفەرموو
ماقوڵە هەرکەس لە نێوخۆ ڕۆیی
خۆیی بچوکە لای خزم و خۆیی
وەک لە بێگانە بەرز دەڕوانی
لە عاست خۆمانە هیچ کاتێک وانی
پیاو دارێک نەبێ بە هەموو بایێ
وە لەرزین کەوێ و بێتە سەماێێ
ئەسپی پێشکەشی خۆت باش دەزانی
ناکرێ تەماشای دموددانی
هەر خوویەک ئینسان گرتی بە شیری
بۆی تەرک نابێ زەمانی پیری
دەرد و مەینەتی دنیات بەسەرێ
قۆڵت لە کراس نەهێنیەدەرێ
لەکات و دەمی تەنانەت مەرگا
تادەکرێ ددان بگرە بەجەرگا
هەر کچێ دایک تاریفی دەکا
بۆ خاڵی دەبێ شو بەوی دەکا
ئەم پەندە بگرە گوێی دڵ لەڕێوە
زۆرەملی مل شکانی پێوە
لەم پەندە جوانەش ناشێ لوت بادەی
تا سواری ئەسپی خەڵک بی پیادەی
ئەم پەندەش تازە هاتەوە بەرمان
شەڕ لەناو شێف و ئاشتی لە خەرمان
ئه و کەسە پیاوە ڕەنگێک بنوێنی
ئیمڕۆ نەگۆڕێ ڕەنگوڕوی دوێنێ
نێوبانگ و شۆرەت بە جێ و مەکانە
بەردیش لە جێی خۆی قورس و گرانە
مەرد ئازایەتیش بە جێ و مەسکەنە
تەنانەت شەڕی کەڵ بە مەوتەنە
بۆیە یاریدەت نەدام لە کارێ
موروی خەنجەرت دەکەوتە خوارێ
خەڵکی مەدوێنە بە فیزو دەمار
مەگەر لە لوتی فیل کەوتویەخوار
نە لە شندڕێ نە لە شەمۆڵێ
ئارد پەیدا نەبوو بەشی پڕپۆڵێ
دانیشێ لەسەر گەنجی ئوناسیس
لام بێ بایەخە پیاوی پارە پیس
شیرین گەوره و چوک دەیخوا تامناڵ
پیاو ئه و پیاوەیە سڵ نەکا لە تاڵ
گوریسی تەماح کەم ڕاخە باوە
کەس دنیای بەکۆڵ پێ نەگوێزراوە

کێ کۆڵی گران بنێتە کۆڵی
هەم پشتی دەشکێ هەم شان و قۆڵی
کێ خزمەت بکا بە بێچوی گورگی
کاتێ گەورە بوو دەدڕێ ورگی
بیستومە لە زۆر پیاوانی خۆش ڕوو
قسە هاتە ڕوو نامێنێ ئەرجو
بەکەس ناگیرێ زمانی شۆفار
بەدی خۆت بەخودا بسپێرە قوتار
کێ لە پاشملە حاکم سەربڕێ
ناوێرێ لە ڕو قسەی دەربڕێ
با هەر لێبدا لافی ملهوڕی
قوڵە واتڕی بەشی خۆی بڕی
کەس چاکت ناڵێت لە دورو نزیک
جارێک لە پیک دەی جارێک لە ماپیک
تاکەی ژیانی (دە)ڕوو دەڕەنگی
کەوشەت تیای نییە زیخ بۆ دەلەنگی
چاکت داوەتە لانی بێ عاری
هەم لەناڵ دەدەی هەم لە بزماری
خەڵکی ساکارت گەلێک بەشەڕدا
لە مێژە گورگی لە پێستی مەڕدا
کەسێ لە کەسێ هەڵگرێ قینێ
هەرخەونی گولی پێوە دەبینێ
باوە دەرمی کرد هیوام دایە بوو
کەچی ئه و گۆشتەش هەر لەم گایە بوو

کەسێ جیانەکا هەڕە لەبەڕە
مێشکی تیانییە عەقڵی بەزەڕڕە
بۆ ڕوبینیە واتەی سەرزمان
دڵ ئاگای لە دڵ هەیە بێگومان
لەگەڵ کەسێ بوی توشی دەم قڕە
کارت بەپەردەی نەبێت مەی دڕە
بۆیە پێت دەڵێم مەدڕە پەردەی کەس
خۆت لە ژێر پەردە عەیب و عارت هەس
بۆ پێوە ماندوی هەرکەس بەڕێی خۆی
بزن بەپێی خۆی مەڕیش بەپێی خۆی
مریشک بۆ خۆی وەسەرنەکا خۆڵ
ناکرێت بەسەریا بەهیچ شان و قۆڵ
پێی خۆشە هەموو پیاوێک بەتەنیا
خۆی ئاقڵ تربێ لە خەڵکی دنیا
بەڵام حەزدەکا جگەرگۆشەکەی
له و باڵاتربێ عەقڵ و هۆشەکەی
ناچێت بەڕێوە ئاوا کارو بار
بەهاوین شەوکار بەزستان قومار
قەدیمی وایان چپاندە گوێی من
لە دوست بترسێ نەوەک لە دوژمن
پیاوی ژیر ناشێ باوەڕی وابێ
هەرچی گا کێڵای هەر بەشی گا بێ
دەینی ڕەش و ڕوت لە مل کێدابێ
خاتر جەم دنیا هەروا ڕون نابێ

پیاوانی زانا لە دێ و لەشاری
دەڵێن عەقڵی سوک گرانە باری
تاجی زێڕینە عەقڵی فریاد ڕەس
بەڵام ناچێتە سەری هەموو کەس
بیستومە لە زۆر خاوەن عەقڵ و فام
تاماڵ بیهەوێ لە مزگەوت حەرام
لە سێدارەت دەن حەق دامەپۆشە
بانگی محەممەد ئاشکرا خۆشە(ص)
خۆت ئازا لەنێو ماڵ و منداڵ کەی
هیچ نییە ڕەنگە بای سگ بەتاڵ کەی
خۆت وانیشان دەی لەکەس ناترسی
واتەی قەدیمه و لافی بن کورسی
بۆ تاقە دۆستێ خۆت پیرو کوێر کەی
نەک ڕۆژی چەند دۆست بەماڵت فێرکەی
ئەم پەندە بڕێک بیستنی تاڵە
سواڵکەر بێ بە(شا) چاوی لە سواڵە
ئەگەر جێت نەکەن لە هیچ شارو گوند
بەشل هەر بڵی شل و بەتوند توند
دەڵێن کەسێک چو بۆ شاری کوێران
دەس بە چاویەوە بگرێ بۆ خێران
بەدەم هەراشی پێک نایە ئاوات
لە بێ خەبەران کەشکەک سڵاوات
تا شێوت چەورە دێنە دەورت کەس
باوک بێ برا، ئامۆزا فرەس

داخی داخانم هەتا گندۆر بوو
قەوم و قیلەمان لە دەورە زۆر بوو
بەڵام ئه و کاتەی گندۆر بەسەر چوو
تەواوی قەوم و قیلە بۆی دەرچوو
دۆستی بەڕاستی کوا ئەم زەمانە
زۆرتری ڕەفیق بۆ نان و خوانە
پوڵ هاتە گۆڕێ زۆر شت دەگۆڕێ
تەنانەت دۆستی گیانیش دەدۆڕێ
پوڵدار بە کەباب مل ئەستور دەبێ
بۆنەکەی بێ پوڵ پیی ئەستور دەبێ
ئەوەی پوڵی پێ پەین بوو سەرێ
گەڕا لە کەرێ ناڵەکەی بەرێ
لێم ڕونە وەک من لەشەڕ بێ زاری
دەڵێن باشترە شەڕ لە بێ کاری
بەخشه و مشەی نەتزانی گایە
کەوابو نیوەی عومرت بەبایە
یامەبە دۆستی فیلەوان کاکە
یا لەقەدەر فیل خانوو پەیداکە
دانوم ناکوڵێ لەگەڵ مفتەخۆر
دەست بۆ گیرفانی نابا بەهیچ جۆر
عومری مفتەخۆر کەم بێ بەکەڵکە
چون هەتا بژی سەربای خەڵکە
ئه و کاتە ماڵت کرا بە پێ خوست
گەورە ئاوی ڕشت بچوکە پێی تێ خست

کێ سەلیم نەبێ زمان و دەستی
هەرچی بیکوژێ سەوز دەبێ دەستی
کێ ڕێگەی صوڵح و سەفا ببەستێ
هەر لە گۆڕی ئه و ئاور هەڵ دەستێ
دوو شت زۆر و کەم ناگرن قەرار
ئاوی بێژنگ و سەبری ئەوین دار
فام و شعورت بێ تین و هێزە
هەرشتێ خڕ بوو وەبزانی گوێزە
کاتێ لە بزن نزیک بوو ئەجەل
دەچێ نانی شوان دەخوا پەلەپەل
بیستومە خەوی زۆردار و بەدکار
قازانجی تیایە بۆ خەڵکی هەژار
سەروەت کە پشتت پێوە نەیەشا
ئارەقەت نەڕشت ڕەنجت نەکێشا
بێگومان بەختی دەکەی بەفیڕۆ
کاتێ لەدەست چوو بۆی ناکەی ڕۆڕۆ
پێم خۆشە سڕم وەبن گڵ کەوێ
نەک بەلالوتی بڵێن چت دەوێ؟
بیستومە لە زۆر پیاوی نوکتە دان
مردن خۆشترە لە تانەی عەبدان
لە شاخی بەردت پێ بێنن بەزۆر
لەخۆر بۆ سێبەر لە سێبەر بۆ خۆر
کۆڵەکەی ئاسن بەشان بگێڕی
هەڵمەگرە منەت لە پیاوی خوێڕی

دەڵێن هەر شتێک کەوتیتە شوێنی
لێی ماندو نەبیت وەدەستی دێنی
بیستومە وشتر ڕۆژ بنوێ یا شەو
هەر دانەلۆکە دەبینێ بەخەو
وتیان بەڕێوی کوا خانوو لانت؟
کام خڕو دۆڵە جێی پشودانت؟
جوابی دانەوە جوزانم بابم
جێگا نەماوە کەلێی نەڕیابم
کێ نانێکی خوارد عەقڵی لەتێکی
ئەشێ پەیداکا بێ زەحمەتێکی
قەت به و ئەندازە نەبیت دەست بڵاو
لە گیرفانتدا شک نەبەی دراو
به و حەدەش نەگا پوڵ خۆشەویستی
بڵێن ناوەری هەرزن لەدەستی
مویەک لە بەینی دوونەفەر دانا
هەرگیز ناپسێ بەقەولی زانا
هاتەوەبیرم شیرین ترین پەند
بۆ پیاوی تێبین تایبەتی فەرزەند
تا زیندوم گولێ بێنن بەدیاری
گوڵم بۆ چییە لە نادیاری
یاخوا بەختی کەس نەبێ سەرەوژێر
بوک لەپەردەدا لێی دەبێ بەنێر
کێ بەختەوەرە خۆش بەحاڵی خۆی
هەرکەس نان دەخوا لە ئێقباڵی خۆی

بەکەر ناوێرێ زلی بێ حونەر
ڕەفە ڕەف دەکا لە کورتانی کەر
ئیمام حوسێنیان دا بەکوشت ناپاک
دەیان گوت خوێنی کێچ پیسە یا پاک؟
کەر بەبارەوە قوت دەدا بۆخۆی
دەڵێ بەیتولماڵ حەرامە نەیخۆی
کێ موعیزەی کرد بۆتۆ لە مزگەوت
لە نهێنیا شوێن کاری تر کەوت
کێ بەڕۆژ بخورێ کوڵاوو کاڵی
شه و دێتەوە سەر هەواری خاڵی
کێ ڕۆژی ڕوناک چرای هەڵکرا
شه و نەوتی نابێ بیکاتە چرا
کەحێل بە کورتان پشتی ڕوشاوە
تەوقی زێڕ بە مل گوێرێژ کراوە
کەوتوینە عەجەب دەورو زەمانێ
برا بۆ برا پێی حەیفە نانێ
نەباوک ڕەحمی لەگەڵ ئەولادە
نەئەولاد دڵی بە باوک شادە
بۆژۆ بوو ئەوەی خۆی لە پێناو نا
هی شاخی هاتوو هی باخی ڕاونا
بۆ مەرگی ئازیز بەرۆک دادڕە
بەڵام چاک دەبێ گڵ مەیل بڕە
باوەڕت ببێ بەم قسە حەقە
دۆ هەتا زۆر بێ کەشک هەر ڕەقە

قسەی قەدیمیان لەکەس مەپۆشە
دۆم هەتاڕوت بێ مەزاتی خۆشە
هەند بە ڕواڵەت شۆخ و لەبارن
بەڵام دور کوژی نزیک خەسارن
هێندە بە پیز و فیزە ئه و لاوە
هەر دەڵێی دۆمه و خەڵات کراوە
زیاد لە ئەندازە خۆت مەپارێزە
نەخۆشە هەرکەس بە قیزو بێزە
کێ لە کسپ و کار بە قێزو بۆیە
بمرێ ئۆباڵ وەئەستۆی خۆیە
ئێژن تەوەزەل چەشنی دۆڵپایە
قورسایی ژینی لە مل خەڵکایە
وەک قیلی کەوای سپی بێ وایە
یان خەرەنگەزی بن کلکی گایە
کەسێک شعوری لە چاوی دا بێ
نەزانە با لەسەد ئاوی دابێ
گوێبگرە پەندی هەموو کەس بیستو
ڕامەپەڕێنە قەت سەگی نوستو
کاکە زۆر بۆلای خۆتی مەتاشە
نەشیش بسوتێ نەکەباب باشە
بێتامە گەلێ شتی سپی و سۆڵ
هەر لە دور خۆشە ئاوازی دەهۆڵ
قسەی ئه و کەسە چلۆن دەچەسپێ
لە گیرفانیدا هەڵپەڕێ ئەسپێ

ئەم پەندە گەلێک لەلام ئەزیزە
خۆزگەم بەوباخە ورچی لێ زیزە
لە لای ئاسنگەر کەسێ دانیشێ
بەرگی دەسوتێ یا سەری دێشێ
کێ پەسەند ناکا قسەی وا بەجێ
دەست ئەگەر شکا خوار دێتەوە جێ
لە کەرەمی کەم مەگرە بەهانە
کەمی هەندێک کەس بە زۆر بزانە
مەشهورە هەرکەس بەکەم نەزانێ
پیاوەتی زۆریش بەکەم دەزانێ
دوعای پیاوانی ژیرو بەهەستە
ئەم دەستە موحتاج نەبێ به و دەستە
بێ هێزی خەتای ڕۆن نەباتییە
کەم خواردن لەکەم دەستەڵاتییە
ئای خۆزگە شۆفار لاڵ و کەڕ بوایە
ئاوخواردنەوەی گورگ لەگەڵ مەڕبوایە
دەڵێن هەر ژنێ مێرد بیکا تڕۆ
بە هەمو عالەم ناکرێ پەڕۆ
بەڵام هەر ژنێ مێرد بیکا سەنگین
عالەم هەڵدەستێ پێی نابێ نەنگین
پیاو ئەگەر شێرە یاخۆ پڵنگە
ژن دەرکی نەکا کەمتر لە پنگە
چەند بە مەزەیە نەزیلەی کوردی
گڵمەت دەگریا بۆ حاڵی گورگی

بۆ کەسێ ماندو هیلاک و کفتە
نانی ڕەق و تەق خۆشە وەک کفتە
کاتێ توڕەبوی هەڵ مەچۆ تەواو
نەوەک تێکەڵاو بکەی دۆو دۆشاو
گەورەیی خەرجی پێویستە مەگری
کێ بانی زۆرە زیاترە بەفری
کەس بە ڕواڵەت لێت مرچ و مۆنە
خوێن نابێ بەئاو فەرمودەی کۆنە
کەس بوو بەناکەس ناکەس بو بەکەس
قەدیم وەجاخان دەرچون بەعەبەس
قەدیمی دەڵێن بۆ دەستەوەستان
هیچ فەرقی نییە گەرمێن و کوێستان
سێ شت غەم لە دڵ دەردەکەن تەواو
ڕوی شۆخ و شەنگ و شینایی و دەم ئاو
بیستومە لە پیاو چاکی زەمانە
نیشتمان دۆستی مایەی ئیمانە
وتیان بەگورگ تۆ دەکەینە شوان
دەستی کرد بە قوڕ پێوان و گریان
وتیان بۆ دەگری خۆ کەسبی چاکە
گوتی دەترسم درۆبێ کاکە
زۆر لە دوی ڕۆزی وێڵ نەبی چاکە
سەری بێ ڕۆزی وا لە ژێر خاکە
خۆت لە شوێن چوان مات و کز مەکە
ماڵت توند بگره و کەس بەدز مەکە

پیاوو بۆرە پیاو نەزانی کامە
دیارە گا بەگون دەناسی مامە
هێژن فرەوێژ لە خراپ و خاس
هەردێ بەدەمیا درۆبێ یاڕاس
بە شێرو ڕێوی مەمکە گێژو کاس
مەردو مەردانە بێژە ماسو ماس
درۆ نەفەرزە نە سوننەت کاکە
کێ ڕاست و پاکە بێ ترس وباکە
هەرچی خۆی تاڵ بێ لە ئەزەڵ چاکە
شیرین کە تاڵ بوو زۆر خەتەر ناکە
دوعات ئەوە بێ شیرین تاڵ نەبێ
قەت ناتەبایت لەناو ماڵ نەبێ
دەک ئاوەدان بی ماڵی بێ قڕە
سفرەی تەبایی هەموو دەم پڕە
قەدیمیان چیان فەرموبێ وایە
هەمو شتێ بەخوێ خوێش بە مەعنایە
گۆشت خۆرن هەموو دەعبای ئەم ناوە
کەچی هەر ناوی گورگ بەد ناوە
شوێن بە پیشەیە گیا بەڕیشەیە
واتەی قەدیمیان بۆ هەمیشەیە
وایان فەرمووە پیاوی هەڵکەوتوو
ڕێوی وریابە نەک شێری خەوتوو
هەر کچێ دایک تاریفی دەکا
بۆ خاڵی دەبێ شو بەوی دەکا

واتەی پیاوانی پڕ ئەقڵ و هۆشە
گۆم هەتا قوڵ بێ بۆ مەلە خۆشە
سەگ بۆیە بێ خۆف پەلامار دێنێ
ئێسک بە قەوەی کلکی دەشکێنێ
دەڵێن هەر شتێ کابان بیشکێنێ
تەقەی لێ نایە گوێ نابزوێنێ
مەپرسە مردوو لاوە یاکیژە
مەشهورە چاوی مردودار تیژە
چرای مەزڵومان کزو بێ نورە
ئاوی زاڵمان سەر بەرو ژورە
قەت ئاسودەنی مەگەر لە خەودا
سەرێکت هەیه و هەزاران سەودا
هێند تێریت برسیت قەت لەیاد نییە
ئاگات لە مەحمود بێ زەواد نییە
خاڵەگیان هێشتا ئەسپ نەکڕاوە
ئاخوڕ هەڵبەستن خەیاڵپڵاوە.

2

خاڵەگیان هێشتا ئەسپ نەکڕاوە
ئاخوڕ هەڵبەستن خەیاڵپڵاوە
ئاشی فرە خێو ئەوەندە دێنێ
کاکی ئاشەوان خۆی بیقرتێنێ
خۆش بەختە پیاوی ئەمیرو چالاک
ئالیک زیاد دەکات بۆخۆی ئەسپی چاک
لێدان و کوتان پەسەند نەکراوە
بەڵام جارو بار ئیزن دراوە
ئەوەی نەفام و بێ هۆش و گوێیە
کوتەک دەزانێ قۆناغ لە کوێیە
تا کوتەک نەخۆن هەندێک گاوو کەڵ
ئیشت بۆ ناکەن وەک پیاوی دەغەڵ
دەڵێن وابووە جنسی بارەبەر
بێ کوتەک ڕێیان نەگرتۆتە بەر
بۆ ژنی لاڕێ و پیاوی بەدنمەک
لە بەهەشتەوە هاتووە کوتەک
مەشهورە ئاشیش ڕۆژێ یا شەوێ
وردی لێنەگرت بیرازی دەوێ
تاسەرت نەدا لەبەردی ئەلحەد
کۆتایت نەکرد لە زوڵمی بێ حەد
ئەم پەندە گەلێک جێگەی بڕوایە
زمانی شیرین پەسەندی خوایە
تاڵترە خوێنی بێ حەیاو دەم شڕ
لای خوداو خەڵک لە میری سەربڕ
نەعلەت کراوە سەد ئەونەی ئیبلیس
لە پیاوو ژنی سوک و زمان پیس
هیژن هەڵەوەڕ چەشنی نەجیسە
تاچیلکەی تێخەی بۆگەنی پیسە
زمانت بگرە دەستم بە دامان
تاماوی بڵی ئەی زمان ئامان

دار ئەگەر ساڵێک بەری نەهاورد
نابێ بیبڕی بیکەی وردو پرد
پێوانە ئەگەر جارێک بەتاڵە
گەلێک جار پڕە بەس بۆی بناڵە
بە ماڵی دنیا زۆر دڵ مەبەستە
قەدیمی دەڵێن وەک چڵکی دەستە
سەودای هەوەڵ جار لە کیسی مەدە
بە هەشتی پاک و نۆی پیسی مەدە
هەوەڵ مشتەری لەدەست دەرمەکە
خۆت توشی قڕه و دەردی سەرمەدە
وازوو ناچێژی لەم تام و بۆنە
مەگەر بێژی ئەم نانە به و ڕۆنە
ئەمەش فەرمودەی پیاوانی زووە
هەر لە کۆنەوە وایان فەرمووە
نوشتەی مەلاو شێخ گشت فڕو فێڵە
ئاخۆ چارەنوس لە دوای کێ وێڵە
یەکێ لە یەمەن یەکێ لە شیراز
خوا مەیلی لێبێ دەبن بە هاوڕاز
ئەمەش لە ئەصڵا پەندێکی کۆنە
لەسەد ئاوی خەیت تەڕنابێ سۆنە
قەت لە شوێن چوان نەچیەوە چاکە
بەس لێره و لەوێ کای کۆن بەباکە
بێ سوچ و خەتاش دەگرێتەوە شەڕ
ئاور کە گرتی چ وشک و چ تەڕ

دوکەس وا بژی لەبەر بەد فەڕی
شۆفار بەکەڕی بۆزیش بە لەڕی
یاخوا لەکای کۆن بەرنەبێ ئاگر
تا ئاوی پیاکەی دەیگرێ زیاتر
دووزمان کەوتە بەینی ژن و شو
ئه و دوانە دەبن بە ئاگرو پوشو
هەندێک ژن و مێرد دەردیان گرانە
شەڕدەکەن بەڵام زێڕنگەرانە
هەرتاو نەتاوێک قۆڵ لێک هەڵدەکەن
نە پێک هەڵدەکەن نە وێک هەڵدەکەن
خۆزگەم به و کەسە لێقەوماو نییە
خۆکەس لا گیری تێشکاو نییە
نوسراوە لەسەر گۆڕەکەی بارام
کەرەم پەسەندە نەک هەیبەت و سام
هەرلە کۆنەوە دەست و دڵ بازی
پەسەند کرا نەک پاڵەوان بازی
گوێبگرە پەندی جوان و بێ وێنە
لە ماوەی ژینت دووکەس مەدوێنە
یەکێ بەسواری دێ ڕادەبورێ
یەک پوڵ دەبژێرێ لەدەر یا ژورێ
زۆر لە هاوڕێیان دێنە سڵاوت
سەرمەستی کردوون بۆنی پڵاوت
بەوانە ئێژن دۆستی سەرسینی
مێشن هاتونە دەوری شیرینی

تاسامانت هەس دۆست فرە خاسن
سەروەت چو لەدەست کەی تۆ دەناسن؟
کێ مەتاعی خۆی ناحەز دەنوێنێ؟
هەرکەس بەیاری خۆی هەڵ دەخوێنێ
ئێژن نۆکەری بێ موچه و خەڵات
ئه و تاجی سەری ئاغایە گشت کات
نانێ ڕۆژ پەیدا بکەی نانێ شەو
بەڵام نەکێشی منەت لەم و لەو
بەدەست مسی قاڵ بکەی بەهەویر
نەک دەست بە سینە لە خزمەت ئەمیر
کێ دیویە ئیشی وەها ناقۆڵا
بەسەر دڕی خۆی ناقیلە جۆڵا
وایان فەرمووە پیاوانی وردبین
مەردانە مردن نەک ژنانەژین
هەرچی بیچێنی شین دەبێ بۆتۆ
گەنم لە گەنم دەڕوێ جۆ لە جۆ
هەرشت ڕەسەنی خۆی دەگرێتەوە
گیا لەسەر بنجی خۆی دەڕوێتەوە
ئەم پەندە لە گوێ بگرە گەوهەرە
عیلمی بێ عەمەل باخی بێ بەرە
هەر کەس شارەزای کەسب و کارێکە
هەر ڕێگەی حۆجەی بە ڕێبوارێکە
لە ئاشی زۆری پێچوە لەڕی
خۆماندو دەکا زوو بگاتە جێ

لە سوڕی دۆڕان دەی هەوێ لە کا
بە خێرو شایی قەرەبوی وەکا
تاکەی قبوڵ کەم لە دوژمنانم
وا نوکی چەقۆ گەییە ئێسقانم
خۆت چاککە باسی کەس مەکە چیدی
خۆکەس ناچێتە قەبری کەسی دی
کێ چاڵ هەڵکەنێ بۆ مەخلوقی خوا
خۆی تێدەکەوێ بە تەوفیقی خوا
کەسێ لە بەندی گوماندا حەپسە
نازانێ دنیا قیاسولنەفسە
کێ خەڵکی بەچاک یا خراپ زانی
عەکسی خۆی دیوە لە نێو چاوانی
قەدیمی دەڵێن وەتی دنیا هەس
نەبیسراوە کەس ڕازی بێ لەکەس
مەخوازە ئاوات بەمردنی کەس
عەمری تۆش دەڕوا وەک من بە عەبەس
هوشتری کەمەرک بێ درۆو دەلەس
یخ دەخوا لەبەر دەرگەی هەموو کەس
بۆ تاقە دۆستی خۆت پیرو کوێرکەی
نەک ڕۆژی چەند دوست بە ماڵت فێرکەی
تاقە یەک هاوڕێی باش و مەرد و ڕەند
قەزای لە (دە) برا هیچ و پوچ و گەند
ماڵت چ کەم بوو چ زۆرو زەوەند
بەجێی مەهێڵە بۆ گەند و بۆ ڕەند

ماندوبونی ڕۆژ بۆ تێری شەوتە
بیکەی بە میرات بیرێکی چەوتە
هەر بینا مردی وەسیەت با بردی
کاکی میراتگر بەقسەی نەکردی
ئه و ماندو بون و ئه و خۆ کوتانە
بەربەرەکانێ لەگەڵ ژیانە
چون مەقەست و ڕیش هەر بەدەست خۆتە
سنگ بە تۆ بڕاو من ملەقۆتە
شێخێکی نەزان کوپەی مەی شکان
دڵی بادە نۆش پێی کەوتە تەکان
ڕوڕەش خۆم ئەگەر لەبەر خودای کرد
ڕوڕەش خۆی ئەگەر لەبەر ڕیای کرد
میمبەرو میحراب تێک بتەپێنە
بەڵام دڵی کەس دا مەخورپێنە
دەڵێن مزگەوت تێک بڕوخێنی
جورمی کەمترە لە ڕوشکێنی
هەرچی بێ کەسە هەر خوایە کەسی
لەچی بترسی لێی ناخەلەسی
بێجگە له و خوایەی کە گیان دەسێنێ
پشتت بەکێ بەست ئه و دەیشکێنێ
سوێندم به و کەسە دونیای ڕۆناوە
کەس بەتەمای کەس دروست نەکراوە
زۆر بایی مەبە ئەی لاوی سەرمەست
له و دنیا زۆرە دەستی باڵا دەست

لە نێو چاوانت غەزەب دەبارێ
توشی گون ڕەشی خۆت نەبوی جارێ
ئەمڕۆکە قۆزی بە فیزو پۆزی
گێژی تێنەگەی کە سۆزی تۆزی
هەر بەدەست خۆتی خراپه و چاکە
تاوان لە ئەستۆی خەڵکی بەس ڕاکە
غەیبەتی مردوو مەکەن بە پیشە
پاش مردوان ڕەحمەت باشە هەمیشە
کەسێک مرد شەیتان وازی لێ دێنێ
ئادەمی ناوی چۆن خراپ دێنێ
سەر بنێیتەوە بە جوانە مەرگی
باشترە لە زۆر ژینی سەگ مەرگی
خودا بیبڕێ دەنگ لە دلێری
ڕێوی ڕاو دەکا لە جێگای شێری
گوێبگرە پەندی خانزادی سۆران
فامیدە ترین ژن بوو لەزۆران
کێ دۆخین کورتە قەزام لێی کەوێ
بەشکم لێی پساو دوژمن ڕێی کەوێ
لێم کەوێ قەزای دۆخین درێژان
تێبینن لەلام بەنرخ و هێژان
شەڕ لە نێوانی بارگین و کەڵە
ئەوەی چو لەبەرپێیان ئاژەڵە
دەست لە دوژمنان وابوەشێنی
سێوە تاڵەیان لە خەوێ بێنی

بە تێڵاو کوتەک هەڵیان کوتیە سەر
جا چت خوار دووە ترش و چەوەندەر
نانی دوژمن و سایەی دەرەبەگ
لەمن حەرام بێ وەکو چڵکی سەگ
دنیا بەشەوو ڕۆژێک بزانی
دیارە لەفام و شعور نەبانی
بەکەم ڕازی بە تا زۆرت دەبێ
هەشت بێ لە مشت بێ نەک نۆبێ نەبێ
کاتێ هەشتت نا گرێوی نۆوە
دەستت لە فام و شعور بشۆوە
نەکردەکاران مەبەن بۆ کاران
دەیانبەن پێیان مەسپێرن کاران
بدەن لە چڕو هەڵەموت و بەرد
بەڵام قەت مەدەن لەپردی نامەرد
کەسێ بتوانێ هەڵگرێ شمشێر
ناشێ بترسێ لە پڵنگ و شێر
بەخۆت بنازی وەک ئاو دەتکی
لەخۆت بی ڕازی زۆر زو دەشکی
هەروەک لە ددان لێو لە پێشترە
کەسێک لە هەزار ناکەس خوێشترە
وەک داری ئەستور نابێتە گۆپاڵ
ناگرێتە ئەستۆ بێ تاوان ئۆباڵ
ئینسان نەزانێ لەزاری چی دێ
هێندە کەرنەبێ بە کاری چی دێ

ئینسان نابێ ڕێ و شوێنی خۆی ونکا
گوللە سەرتاپای لەشی کون کون کا
ئینسان بە حەقێ ماڵ وێران نابێ
خوارو خێچی بۆ جوامێران نابێ
هاتویە دنیاو دەڕۆی بەتەنیا
ئینسان دوو کەڕەت نایەتە دنیا
ئینسان تا دەمرێ گڵ دەیڕزێنێ
نازانێ زەمان چی بەسەر دێنێ
مام مەلا هێندە ئەمڕۆو سبەی کرد
تا کونی بەرتیل بای لە جبەی کرد
کێ قسەی نەچو هەتا بەرگونی
پێی بڵێن گەڵێ کەمتر لە ژنی
کەسێ لەسەر یەک نەبوو تەقەڵی
پوڵی چروکی تیایە باخەڵی
فەقیر (با) دەرگەی لێناکاتەوە
خزمی خۆیشی لای لێناکاتەوە
چبکەم چەرخی چەپ بۆمە وای دێنێ
ڕۆژ ڕەشی ئیتر ئینتهای دێنێ
فەقیری بۆیە ڕوڕەشی دێنێ
لای مناڵ دەشێ سەر دانەوێنێ
تێبینی دوا ڕۆژ بکەن بە پیشە
پەسەند نەکراوە بگره و لێینیشە
هەرشتێک ساڵان زۆر بوو وەک خەرمان
ئێستاکە پەیدا نابێ بۆ دەرمان

لەم ئێرانە پڕ زەمەزەمی دوێنێ
بۆی وێرانە دێ پەپو دەخوێنێ
خەم داگرتن و پەرۆشی ناوێ
کەری بەفراوێ نوقمی سێڵاوێ
ئه و ئاوەی تێکەڵ شیرت کرد نامەرد
بوبە لافاوو بردی مانگا زەرد
شک مەتارێنن لێره و لە وێدا
کوێ هاتە ئێشان ڕۆح وا لەوێ دا
دەست بەتاڵ فڕوفیشاڵی وشکە
بەغدا ناگیرێ بە قونە خشکە
بە ژن بڵێی مان مەگرە بۆ زێڕێ
لەوانەیە پیاو بەکێو هەڵگێڕێ
نیمە پێت وایە قەرەتاژدینم
بەقام پێ ناکەی بەگونی بارگینم
زۆرم بیستووە لە دۆست و یاران
کەس بەلاباران ناچتە هەواران
گوێبگرە پەندم گوێگری ئازیز
وەک گوش ئازیزە گۆشوارەش ئازیز
حەسود لەگەڵمان بە بوغز و قینە
یار سڵامەت بێ بە مانگ وەڕینە
خۆت بەسندی کەیت هەرچت پێ چاکە
خۆ نەدوراوی بەمنەوە کاکە
ژیری تۆو گەوجی من بەران بەرە
تەنیا مویەکیان ئەمبەرئەوبەرە

نیە ئه و ئەقڵەی لە کەوشی تۆدا
لەمێشکی منی چەقەسرۆدا
دوژمن سێدارەی بۆ نەچەقان با
کورد مافی خۆی بوو گەر بەحەقان با
تاخۆشەویستم لە زیندان بەردا
پێم نەما ئاووم لە گیرفان وەردا
لە ڕێی ڕزگاری مێشک پژاوە
ئاوێکە بۆ کورد هەروا ڕژاوە
ماڵ بە ساحێب ماڵ حەرام کراوە
فەرمودەی کورده و لە خۆی ڕویداوە
قسەی پێشینیانە ئەم نوکتە جوانە
کورد لە تەنگانە تەلانی لانە
لە چیای مەزن تا بزن و هەرزن
هەبێ نابەزن هەروا سەر بەرزن.