بەڕێوەبەری سامانی ئاژەڵ لە وەزارەتی کشتوکاڵا و سەرچاوەکانی ئاو دەڵێت، بەهۆی کەمیی پڕۆژەی هاوچەرخ هێشتا هەرێمی کوردستان لە پرۆژەکانی بەرهەمهێنانی شیر لە ئاستێکی لاوازدایە، بۆیە ساڵانە بۆ پڕکردنەوەی 43%ی پێویستییەکانی پشت بە شیری هاوردەکراو دەبەستێ.
بەهۆی زیادبوونی ژمارەی دانیشتووانی کوردستان، پێویستیی خەڵک بۆ بەرهەمی شیر و شیرەمەنییەکان ساڵ بەساڵ زیاد دەبێ، بۆیە بەرهەمی پرۆژەکانی ناوخۆ دەرەقەتی ئەو پێویستییە نایەت.
بەپێی ئاماری وەزارەتی کشتوکاڵ، ساڵانە هەرێمی کوردستان پێویستی بە نزیکەی 472 هەزار تۆن شیر هەیە، ئەگەر هەر تاکێک ساڵانە تەنیا 82 لیتر شیر بخواتەوە، ئەم پێویستییە لەساڵی 2020 بۆ 506 هەزار و 28 تۆن زیاد دەکات، ئەمە لەکاتێکدایە توانای بەرهەمهێنانی سەرجەم پرۆژەکانی ناوخۆ لە ساڵی ڕابردوودا گەیشتبووە 270 هەزار تۆن، ئەم بڕەش تەنیا نزیکەی 57%ی پێویستییەکانی هەرێمە بۆ بەرهەمی شیر.
رەمەزان محەممەد، بەڕێوەبەری سامانی ئاژەڵ لە وەزارەتی کشتوکاڵا و سەرچاوەکانی ئاو دەڵێت: هەرێمی کوردستان لەڕووی پرۆژەی بەرهەمهێنانی شیرەوە هێشتا لاوازە، چونکە پرۆژەی مۆدێرنمان کەمە، هەتا ئێستاش شێوازی کلاسیک لە پرۆژەکانی بەخێوکردنی ئاژەڵی شیردەر پەیڕەو دەکرێ.
رەمەزان پێیوایە بۆ گەشەپێدانی بەرهەمی شیر پێویستە حکومەت لەڕێی بەخشینی قەرزی تایبەت بە پرۆژەی بچووک و مامناوەند، هەوڵ بۆ زیادکردنی پڕۆژەکانی بەخێوکردنی مانگای شیر بدات، دواتریش لەڕێگەی بەبازاڕکردنی بەرهەمەکانیانەوە سەرنجی سەرمایەداران ڕابکێشێ بۆ دامەزراندنی پڕۆژەی هاوچەرخ و هێنانی مانگای باش.
لە هەرێمی کوردستان 62 پڕۆژەی بچووک و مامناوەندی بەخێوکردنی مانگای شیر هەن (لە هەولێر 31 پرۆژە، دهۆک 13 پرۆژە، سلێمانی 18 پرۆژە و گەرمیان یەک پرۆژە) بە سەرجەم پرۆژەکان 2022 مانگایان هەیە.
رەمەزان دەڵێ: گەورەترین کێشەی ئەم پرۆژانە ساخکردنەوەی بەرهەمەکانیانە، چونکە بەهۆی زۆریی تێچووی بەرهەمهێنان وەک پێویست ناتوانن بەرهەمەکانیان ساخ بکەنەوە، زۆربەی کارگەکانی بەرهەمهێنانی ماست و شیرمەنییەکانیش، شیری وشک بەکاردێنن، بۆیە نەبوونەتە هۆی ساخکردنەوەی بەرهەمی پرۆژەکانی ناوخۆ، بۆیە پێوستە وەزارەتی پیشەسازی هانی کارگەکان بدات بەشێک لە شیری پڕۆژەکانی ناوخۆ بکڕنەوە.
بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی کشتوکاڵ، لە 4 ساڵی ڕابردوودا زیادبوونێک لە بەرهەمی شیر لە هەرێمی کوردستان بەدی کراوە، بەجۆرێک لە ساڵی 2013 دا بەرهەمی سەرجەم پرۆژەکان تەنیا 226 هەزار و 128 تۆن بووە، کەچی ساڵی ڕابردوو گەیشتووەتە نزیکەی 270 هەزار تۆن، بەڵام هێشتا بەشی ناوخۆ ناکات.
رەمەزان محەممەد دەڵێت: بۆ ئەوەی گەشە بە بەرهەمی شیر بدەین، دەبێت جۆری مانگاکانی هەرێمی کوردستان بەمانگای باش و بەرهەمدار بگۆڕین، چونکە لەکۆی نزیکەی 270 هەزار مانگا کە لە کوردستان هەن، تەنیا نزیکەی 5%یان لە جۆری باشن، ئەوانیش بەشێکیان دووڕەگن، بۆیە وەک پێویست بەرهەمیان نییە، بۆ نموونە ئەو مانگا باشانەی لە ئەوروپا ڕۆژانە 40 کیلۆ شیریان هەیە، لێرە تەنیا 20 کیلۆ شیر دەدەن.
لە سنووری پارێزگای هەولێر 31 پڕۆژەی مۆڵەتدراوی بەخێوکردنی مانگای شیر هەن کە نزیکەی 4000 مانگایان تێدا بەخێودەکرێ.
سوڵحی عەبدولمەناف، خاوەنی پڕۆژەیەکی بەخێوکردنی مانگای شیرە لە سنووری ناحیەی بەحرکەی شاری هەولێر، ئێستا 20 مانگای هۆڵشتاینی هەیە، 10 مانگایان بەرهەمیان هەیە و بەرهەمی ڕۆژانەیان دەگاتە 150 کیلۆ شیر، سوڵحی دەڵێت مانگاکانمان وەک پێویست شیریان نییە، هۆکارەکەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە ئالیکی باشمان دەستناکەوێت.
سوڵحی وەکو سەرجەم خاوەن پرۆژەکانی دیکە بەدەست ساخنەبوونەوەی بەرهەمەوە دەناڵێنێ و دەڵێت: زۆربەی کارگەکانی ناوخۆ شیری وشک بەکاردێنن. بەهۆی بەرهەمی هاوردەش شیر وەک پێویست لە بازاڕەکاندا ساخ نابێتەوە.
رووبەری کێڵگەکەی سوڵحی 80 دۆنم زەوییە، 10 دۆنمی بۆ پڕۆژەکە تەرخانکراوە، ئەوانی دیکەشی بۆ چاندن و بەرهێنانی ئالیک تەرخان کردووە. لەو ڕێگەیەوە ئالیک بۆ پرۆژەکەی خۆی و هەندێ پرۆژەی دیکە بەرهەمدێنێ.
دهۆکی ماستی مانگا ناخۆن
لە پارێزگای دهۆک 13 پرۆژەی بەرهەمهێنانی شیر هەن، بەرهەمی ساڵانەیان دەگاتە نزیکەی 62 هەزار و 500 تۆن کە دەکاتە 23%ی کۆی بەرهەمی هەرێمی کوردستان.
رێبەر سدیق، بەڕێوەبەری سامانی ئاژەڵ لە پارێزگای دهۆک، دەڵێت: گرفتی پێشنەکەوتنی پڕۆژەکانی مانگای شیر لە هەرێمی کوردستان بەگشتی و پارێزگای دهۆک بەتایبەت، ساخنەبوونەوەی بەرهەم و گرانیی نرخی ئالیکە.
گوتیشی: خەڵکی دهۆک تا ماستی مەڕ هەبێت ماستی مانگا ناکڕن، زیاتر لە 20 کارگەی بەرهەمهێنانی ماست و بەرهەمەکانی شیر لە دهۆک هەن، هیچیەک لەو کارگانە شیری پڕۆژەکان ناکڕنەوە و شیری وشک بەکاردێنن، بۆیە پڕۆژەکان وەک پێویست گەشەیان نەکردووە.
بۆ گەشەپێدانی بەرهەمی شیر و بەرهەمەکانی دیکە، ماوەی چەند ساڵێکە چەند کۆمپانیا و وەبەرهێنێک لە دەستەی وەبەرهێنان مۆڵەتی دامەزراندنی پڕۆژەی هاوچەرخیان وەرگرتووە، بەڵام بەهۆی کێشەی زەوی و قەیرانی داراییەوە، زۆربەی پرۆژەکان هێشتا لەسەر کاخەزن.
رەمەزان محەممەد، دەڵێت: هەندێ لە پرۆژەکان لەلایەن دەستەی وەربەهێنانەوە زەویی باشیان بۆ تەرخانکراوە، بەڵام بەداخەوە بەهۆی سستیی بەدواداچوونی دەستەی وەبەرهێنان بۆ تەواوکردنی پرۆژەکان و سەرهەڵدانی قەیرانی دارایی، پرۆژەکان جێبەجێ نەکراون، ئەگەر پرۆژەکان تەواوبن، ساڵانە 180 هەزار تۆن شیر دەچێتە سەر بەرهەمی ناوخۆ.
مانگاکان ناڕەسەنن
لە هەرێمی کوردستان جگە لە مانگای خۆماڵی و دووڕەگ، مانگای هۆڵشتاین و فریزیان و سمیتال و جێرسی هەن، بەڵام وەک پێویست شیریان نییە.
سوڵحی عەبدولمەناف کە خاوەنی پرۆژەیەکی بەخێوکردنی مانگایە، دەڵێت: زۆربەی ئەو مانگا ئەوروپیانەی لە هەرێمی کوردستان هەن، مانگای دووڕەگن و ڕەسەن نین، چونکە لە ئێران و تورکیاوە هاوردەکراون، ئەوانیش لەگەڵ مانگای دیکەیان لێکداوە ئینجا فرۆشتوویانەتە بازرگانانی هەرێمی کوردستان، بۆیە پێویستە لەسەر وەزارەتی کشتوکاڵ هاوکاریی خاوەن پرۆژە و بازرگانان بکات بۆ ئەوەی مانگای ڕەسەن هاوردە بکەن.
[1]
01-02-201801-02-2018