تێبینی: ئەم تۆمارە هەندێک وێنە یان فیلمی لەگەڵ پەیوەستکراوە کە لەوانەیە ببێتە هۆی تێکدانی باری دەروونیتان. تکایە ئاگاداربە...
رێکخستنی دەوڵەتی ئیسلامی لە ئێراق و شام (تنظيم الدولة الإسلامية في العراق والشام) کورکراوەتەوە بۆ داعشداعش. بریتیە لە ڕێکخراوێکی چەکداری سەر بە هزری سەلەفی و جیهادی، ئامانجیان گێڕانەوەی خەلافەتی ئیسلامی و جێبەجێکاری شەرئعەتی ئیسلامە. ئەندامەکانی بەشێوەیەکی سەرەکی لە ئێراق و شام پەرت بونە، هەروەها لە دەوڵەتی دیکەشدا بوونیان هەیە وەکو باشوری یەمەن و لیبیا و سۆماڵ و باکۆری ڕۆژهەڵاتی نایجیریاو پاکستان. ئەبو بەکر بەغدادی سەرۆکی ڕێکخراوەکەیە.
داعش توانیوتەی سودمەند بێت لە تۆڕەکانی پەیوەندی کۆمەڵایەتی و بە ڤیدیۆی سەربڕینی خەڵکی ناسراوە، چ خەڵکی سڤیل یان سەربازی و کارمەندانی فریاگوزاری ڕێکخراوەکان، هەروەها بە خاپورو وێرانکردنی شوێنەوارو کۆنینەکانیش ناسراوە.
نەتەوە یەکگرتوەکان داعش تۆمەتبار دەکات بە پێشێلکاری مافەکانی مرۆڤ و تاوانی جەنگ. هەروەها ڕێکخراوی ئەمنستی ئینتەرناسیوناڵ داعش بە جینۆسایدی کوردانی ئێزدی لە باشوری کوردستان تاوانبار دەکات.
لایەنە ئاینیەکان بەشێوەیەکی فراوان ناڕەزاییان دەربڕیوە سەبارەت بە هزرو کردەوەی داعش گوایە ڕێکخراوەکە لە ڕاستەڕێی ئیسلام لایداوەو کردەوەکانی ڕەنگدانەوەی بەهاکانی ئیسلامی (هەق) نیە.
نەتەوە یەکگرتوەکان داعشی لە لیستی ڕێکخراوە تیرۆریستەکان تۆمار کردوە. هەروەها یەکێتی ئەوروپاو ولاتانی ئەندامی، ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمەریکاو هیندو ئیندونیسیاو ئیسرائیل و تورکیاو ئێران و ولاتی دیکەش. هەروەها پتر لە 60 دەوڵەت بە شێوازی ڕاستەوخۆو ناڕاستەوخۆ بەشداری دەکەن لە پرۆسەی سەربازی لە دژی داعش.
ڕێکخراوی داعش، لە ڕیکخراوی قاعیدەوە دەرکەوتوە لە ئێڕاق کە ئەبو موسعیب ئەلزەرقاوی لە 2004 بناخەی بۆ داناوەو دایمەزراندوە لەپاش پرۆسەی ئازادکردنی ئێراق لە 2003 و ئەمیش بەشداری کردوە لە کاری سەربازی لە دژی هێزەکانی هاوپەیمانان لە نێوان 2003 تا 2011، ئەمیش بە پشتیوانی گروپە چەکدارەکانی دیکەی سونە مەزهەب وەکو مەجلیسی شورای موجاهیدین کە ڕێگەخۆشکەر بوە دامەزراندنی داعش لەوپەری هێزیدا. هەروەها دەگوترێت کە هێزو توانای بەرجەستەی هەیە لە پارێزگاکانی ئێراق وەکو ئەنبار و نەینەواو تەنانەت کەرکوککەرکوک و بە زۆرینە لە تکریت و بەشێک لە بابل و بەغداو باقوبەش وەکو پایتەخت بونیان هەیە.
لەتەک هەمو هەمو ئەمانەدا هەوڵەکانی داعش بۆ کۆنتڕۆڵکردنی شوێنی تازە بەرتەکی توندی هەبوە لە لایەن خەڵکەوە و ئەمیش بوە بە هۆکاری لاوازیان.
بیرۆکەی دابەشکردنی ئێراق بۆ سێ دەوڵەت، کوردستان و دەوڵەتی شیعەو دەوڵەتی سونە پێش پرۆسەی ئازادکردنی ئێراق لەلایەن ئەمریکاوە بوەو لەکاتی شەڕی ناوخۆی ئێڕاق بوە. ئەم بیرۆکەیە بە توندی لە لایەن سەرۆکی ئەنجومەنی زانایانی موسڵموسڵمانای ئێڕاق حارث الضاری دژایەتی کراوە. لە کۆتایی 2006 ئەنجومەنی شورای موجاهیدین (کە قاعیدەشی تیایە) بریاری دامەزراندنی دەوڵەتی سونی لە ئێراق دەدەن بە ناوی دەوڵەتی ئیسلامی لە ئێراق.
لەسەرەتای 2014 وەو بەسەرکردایەتی ئەبو بەکر بەغدادی، داعش بە شێوەیەکی بەرچاو بەربڵاو بوەوەو لە پارێزگاکانی سوریا هێزی پەیدا کرد وەکو ڕەققەو ئەدلەب و دەیر ئەلزورو حەلەب ئەمیش پاش شەڕی ناوخۆی سوریا.
بەڵام ئەم کشانە ڕاوەستا پاش هاوپەیمانی دژایەتی داعش کە دەوڵەتی عەرەبی و موسڵمان و بیانیشی تێدابوە لەوانە سعودیەو ئێران. لە نێوان ئابی 2014 و نیسانی 2015 داعش 25% تا 30% ی هێزەکانی خۆی دۆڕاندوە لەو شوێنانەی لە ئێراقدا لەژێر دەستی بون لە کۆتای دیسەمبەری 2013 1 سەرەتاکانی 2014 وە تا دۆڕاندنی لە 2017.
ئامانجی سەرەکی داعش ئەوە بوە دەولەتی خەلافەت دامەزرینێت لە شوینەکانی زۆرینەی سونی لە ئێراق و پاشان ئامانجەکەی خۆی فراوانتر کردوە بەوەی لەسوریاش چوەتە جەنگەوەو لە 2014 دەوڵەتی خەلافەتیان ڕاگەیاندوەو ئەبو بەکر بەغدادی بە خەلیفە ناونراوەو ناوی خۆیان گۆڕیوە بۆ دەوڵەتی ئیسلامی.
لە 29-06-2017 سەرۆک وەزیرانی ئێڕاق کۆتایی داعشی ڕاگەیاندوە.