د. جەبار قادر
لەم رۆژانەدا پرسی کەرکوک جارێکی تر بۆتە کرۆکی باس و خواسەکان لە نێوان کورد و عەرەب و تورکمان لە عیراق. کەرکوک پرسێکی هەمیشە ئامادەیە لە ململانێ و بگرە و بەردەکاندا. تەنانەت هەڵتەکاندنی دەوڵەتی عیراقیش باری ئەوەی نەرخسان کە بە شێوەیەکی دادوەرانە ئەم کێشەیە روو لە چارەسەرکردن بکات. مرۆڤ جیاوازییەکی جەوهەری نابینێ لە دید و بۆچونی کاربەدەسەتانی نوێی عیراق لە مەر کەرکوک لە گەڵ دەست و دایەرەکەی سەدام حوسێندا. سەیر لەوەدایە کە دادگای تایبەت بە دادگایی کردنی سەرانی رژێمی بەعس ماوەیەکە ئەوەی ئاشکرا کردووە کە یەکێ لەو تاوانە سەرەکییانەی دراونەتە پاڵ سەدام حوسێن و یاوەرەکانی تاوانی پاکتاوکردنی رەگەزییە. واتا کاربەدەستانی نوێی عیراق بە دڵخوازی بێ یا بە ناچاری ئەو سیاسەتە بە تاوان دادەنێن و، بە پێویستی دەزانن کەسانی بەرپرس لەو تاوانە دادگایی بکرێن و سزا بدرێن. ئەی چۆنە وا لە گەڵ ئەنجامەکانی ئەو تاونەدا وا بە بێباکی و نامەسئولانە هەڵس و کەوت دەکەن و لە دژی بچوکترین هەنگاون بۆ سرینەوەی شوێنەوارەکانی ؟.
رەنگبێ وەڵامی جودامان هەبێ بۆ ئەم پرسیارە. وەڵام تەنها شۆڤێنیزمی عەرەبی، هەستی سەردەستەیی و بەکەمزانینی ئەوی دی، چاوچنۆکیی و فراوانخوازی و ناکۆکی مەزەبی نیە، بەڵکو تا رادەیەکیش لەوەدایە کە زوربەی عەرەبی عیراق و دەرەوەی عیراقیش، بە هەموو ئەوانەشەوە کە تا دوێنی ئاویان لە جامی سەری رژێمی سەدامدا دەخواردەوە، دڵخۆشن بەو ئامانجانەی لە بواری سیاسەتی بەعەرەبکردندا هاتونەتە دی و ئامادە نین وا بەئاسانی دەستیان لێ هەڵگرن. رۆژانە دەیان بەڵگە و هەڵس و کەوت و گوتاری سیاسی عەرەبی لە ئۆقیانۆسەوە تا کەنداو ئەم بۆچونە پشت راست دەکەنەوە. ئەوەی سەیری کەناڵە تەلەفزیۆنیە عەرەبیەکان بکا، دەبینێ هەموویان لە مەر کەرکوک لە یەک ئاواز دەخوێنن. میوانە هەمیشەییەکانیان چەند عەرەبێکی فاشی و نوێنەرانی بەرەی تورکمانی، ئێستا یەکێتی ئیسلامی تورکمانیشیان هاتۆتە پاڵ و، جار جارەش هەندێ کوردی خۆ خۆر و خۆپەرست یا بێ ئاگا لە پرس و کێشەکانن.
هەروەها راستیەک هەیە کە لە گوتاری سیاسی کوردیدا پشتگوێ خراوە، ئەویش ئەوەیە کە ئەوی دیش سیاسەت دەکا و زۆر جار لە ئێمە باشتری دەکا. با میدیای ئێمەش هەر دەهۆڵی چواردە ساڵ (ئەزمونی دیموکراتی) لێبدا و پێی وابێ ئەوی دی (خەریکی قومارکردنە بە کەرکوکەوە!). جەعفەری کە زانی گوتارە فشەڵ و پر لە پێچ و پەناکەی گران دێتە گوێی خەڵک، لەیس کوبەی رۆشنبیر و نەیاری هێنا و کردی بە گوتەبێژی حکومەتەکەی.
نە جەعفەری و نە هیچ سیاسەتمەدارێکی تری عەرەبی عیراقی نە ئەورۆ و نە لە دوا رۆژدا زاتی ئەوە ناکا نزیکەی نیو ملیۆن عەرەب لە کەرکوک و دەڤەرەکانی تری کوردستانەوە وا لێ بکا (تەشریف ببەنەوە) بۆ ئەو شوێنانەی لێوەی هاتوون. زۆر بە کورتی ئێمە باس لە سەدان هەزار خێزان دەکەین. ئەگەر هەر یەکێ لەم خێزانانە دە خزمی هەبێ، ئەوا دەکەنە چەند ملیۆن کەسێ. کام سیاسەتمەدار ئامادەیە ئەو هەموو جەماوەرە لە خۆی و حیزب و دەسەڵاتەکەی بتۆرێنێ، بە تایبەتی لە دەمێکدا کە هەڵبژاردن لە بەر دەرگایە ؟. ئەگەر راگوێزراوانی کوردیشیان بخەینە سەر ئەوا کێشەکە ئەوەندە زەبەلاحە کە لە توانای هیچ حکومەتێکدا نیە لە ژێر ئەو بارە دەرچێ، چی جای حکومەتێک کە لە زۆنەی کەسکدا گیری خواردوە و بەرپرسەکانی لە ترسی کوشت و بر و فراندندا ناوێرن سەر دەرکەن.
گریمان هەموو ئەم ئەگەرانەش لە ئارادا نەمان، ئەوا پرۆسەیەکی لەم جۆرە بۆ ئەوەی جێ بە جێ بکرێ پێویستی بە چەندین ملیار دۆلار هەیە. دەوڵەتێک کە داری بە سەر بەردێوە نەماوە و زوربەی خەڵکەکەی ژیانێکی پر لە کۆڵەمەرگی و نەهامەت دەبەنە سەر، کەی دەتوانێ پرۆسەیەکی وا ئەنجام بدا، تەنها مەگەر خوداوەند بۆ خۆی بزانێ.
بۆیە ئەو کەسەی پێمان دەلێ توانای ئەوە لە ئارادایە کە مادەی پەنجاو هەشت جێ بە جێ بکرێ، یا لە مەسەلەکە ورد نەبۆتەوە، یا وردبۆتەوە و لێی نەگەیشتوە یا راستمان لەگەڵدا ناکا. حکومەتی جەعفەری تا ئێستا قایل نەبووە لە سەر ئەوەی لێژنەی ئاسایی کردنەوەی باری کەرکوک پێکبێنێ، ئەگەر پێکیشی هێنا لە توانایدا نیە پارەی پێویستی بۆ دابین بکات. تەنانەت ئەگەر حکومەتی عیراقیش بیەوێ، کە نایەوێ، ئەوا لە دام و دەزگاکانی دەوڵەتدا ئەوەندە کاربەدەستی دژ بەو پرۆسەیە هەن، کە دەتوانن سەدان کۆسپ و تەگەرە دروست بکەن لە بەردەم سرینەوەی شوێنەوارەکانی سیاسەتی پاکتاوکردنی رەگەزیدا. ئەوە دوو ساڵ زیاترە کورد لە کەرکوک خاوەن دەسەڵات و هێز و پارە و هاوپەیمانە. مخابن کاتێ لە ئەنجامەکان ورد دەبینەوە، هەناسە ساردە خۆمان !.
هەر لە سەرەتای ئاهەنگ گێرانی کوردی کەرکوکەوە بە بۆنەی مادەی پەنجاو هەشتەوە ئەوەم لا روون و ئاشکرا بوو، کە پرسەکە سەرەخوار کراوەتەوە. واتا لە بەری ئەوەی ئێمە پێ لە سەر ئەوە دابگرین کە کەرکوک و دەڤەرەکانی تر دەبێ بەشێکبن لە هەرێمی کوردستان، ئێمە هاتووین قسە و باسمان لە سەر ئەوە بووە کام گروپ زۆرینەیە و کامیان کەمینەن. شەرە ژمارە و ئامار و ململانێ لە سەر پلە و پایە کەش و هەوای شار و دەڤەرەکەی بە جۆرێک ژەهراوی کرد، کە کورد ئەورۆ نەتوانێ لە زۆر گەرەکی کەرکوک و دەڤەری گەرمیاندا بە ئازادی هات و چۆ بکات.
ئێستاش باس باسی دەستورە. پرسی کەرکوک پرسێکی دەستوری نیە. دەستور قانونی بناغەیی وڵاتە و ناچێتە نێو وردەکارییەکانەوە. دەستور باس لە سیستەمی سیاسی و بەرێوەبەرایەتی وڵات دەکا و دەتوانێ و دەبێ عیراق بە وڵاتێکی فیدیرالی پێناسە بکا. لە دەستوردا دەسەڵاتەکانی حکومەتی فیدیرالی و هی هەرێمەکان و میکانیزمی پەیوەندی و چارەسەرکردنی کێشەکان لە نێوانیاندا و گەلێ پرسی دی هەڵبەتە جێگە دەگرن. لێ جۆری فیدیرالی و سنوری هەرێمەکان و بەشی هەرێمەکان لە داهاتی وڵات و گەلێ پرسی تری لەو جۆرە دەبێ لە ئەنجامی رێکەوتنی سیاسیەوە بێنە کایەوە.
کەواتا نەک تەنها کێشەی کەرکوک، بەڵکو دۆزی کوردی عیراق بە گشتی دەبێ بە رێکەوتنی سیاسی لە نێوان نوێنەرانی کورد و عەرەب چارەسەر بکرێ. ئەم کارە ناکرێ دوای دەستور ئەنجام بدرێ. لە بەر هۆیەکی زۆر سانا ئەویش ئەوەیە کە دەبێ لە دەستوردا رەنگبداتەوە و جێگیر بکرێ.
هەنگاوی یەکەم دەبێ گەرانەوەی چەمچەماڵ، کفری، کەلار، پردێ، و خورماتو بێ بۆ سەر پارێزگای کەرکوک. ئەو هەنگاوە دەتوانێ پێگەی تەعریب لە کەرکوک و دەروبەری لاواز بکا و بە هەمان ئەندازەش پێگەی کورد بە هێز بکات. لە گەڵ ئەمەشدا پرۆسەی گەرانەوەی دەرکراوانی کورد پێویستی بەوەیە پشتگیری لێ بکرێ و پێداویستییە سەرەکیەکانی راگوێزراوان دابین بکرێن. باوەر ناکەم کەس چاورەوانی ئەوە بێ، کە حکومەتی عیراق ئەم کارە ئەنجامبدا.
پێموایە زۆر کورد وەکو من گومانیان لەوەدا نەماوە کە ئەمریکا و بە تایبەتی بەریتانیا هەموو هەولێک دەدەن بۆ ئەوەی کەرکوک هیچ نەبێ وەکو هەرێمێکی سەربەخۆ بمێنێتەوە و نەخرێتە سەر کوردستان. هەبوونی کۆنسولخانەی هەردوو وڵات لە کەرکوکدا و ئامادەبوونی نوێنەرانیان لە هەموو کۆبونەوە ئیداری و سیاسییەکانی شاردا، هەرچەندە گوایە سەرەوەری گەراوەتەوە بۆ عیراقیەکان، و هەڵس و کەوتیان لە دژی بەهێزبوونی پێگەی کورد لە کەرکوکدا، ئیماژگەلێکن ناکرێ مرۆڤ بەهەڵە بیانخوێنێتەوە. هەڵبەتە من لێرەدا باس لە داگرتنی ئاڵا و وێنە و ئەمانە ناکەم، کە گەمەی زۆر بچوکن لە سیاسەتە گەورەکاندا. نابێ ئەوە بە دوور بزانین کە ئەمریکا و بەریتانیا پەیمانیان بە هەندێ لایەنی نێودەوڵەتی و هەرێمی دابێ کە رێگە نادەن کورد دەست بگرن بە سەر کەرکوکدا.
پرسی کەرکوک لە چوارێیانێکی زۆر ترسناک و چارەنوسسازە و سەرکردایەتی سیاسی کورد بەرپرسیاری یەکەمە لە بەرامبەر گەل و مێژوودا لەم ئەنجامەکەی.
لێرەوە باسی ئاسایی کردنەوەی باری کەرکوک و دوای ئەوەش راپرسی لە سەر چارەنوسی کەرکوک، فەنتازییاکە هیچی لە سەر سەوز نابێ.