نزیکەی چوار ملیۆن دارو درەختی بەرهەمدار لەپارێزگای دیالە لەناودەچن کە بەشوێنی سەرەکی بەرهەمهێنانی پرتەقاڵ لەعێراق ناودەبرێت و چەندین گرفتیش بەهۆکار دادەنرێن بۆ لەناوچونی باخە بەرهەمدارەکان.
بەپێی ئامارێکی کشتوکاڵی دیالە کە دەست هاوڵاتی کەوتوە لە 30 ساڵی ڕابردودا پاریزگاکە نزیکەی چوار ملیۆن درەختی جۆراوجۆری لەدەستداوە بەهۆی وشکەساڵی و سوتان و ئافاتە کشتوکاڵییەکان.
ئەمە جگە لەناوچونی هەزاران داری بەری وەکو هەنارو پرتەقاڵ کە ژمارەیەکی زۆر له و دارانە دوای ڕوخانی بەعس لەناوچون.
بەهۆی لەناوچونی ئه و دارە بەرهەمدارانەوە لەپارێزگای دیالە ڕێژەی بەرهەمهێناوە میوە له و پارێزگایە کەمی کردوە، کە پێشتر بەروبومی دارەکانی دیالە پێداویستی زۆربەی پارێزگاکانی عێراقی دابین دەکردو بەشوێنی سەرەکی بەروبومی پرتەقاڵ ناسرابو بەهۆی زۆری بەرهەمی ساڵانەی ئه و میوەیەوە.
ئەندامێکی پێشوی ئەنجومەنی پارێزگای دیالە، چەندین گرفت دەخاتەڕو کە بونەتە هۆی لەناوچونی دارە بەرهەمدارەکانی دیالە، جەخت لەسەر ئەوەشدەکاتەوە ئەگەر ئه و گرفتانە چارەسەرنەکرێن ژمارەیەکی زیاتر دار لەناودەچن.
زیاد ئەحمەد، بەهاوڵاتی ڕاگەیاند بەهۆی بارودۆخی سیاسی عێراقەوە باخداری سودێکی ئەوتۆی نەماوه و سەوزه و میوە لەنێو بازاڕدا بەئاسانی بۆ خاوەن باخەکان نافرۆشرێت، وتی “جگە لەوەش خاوەن باخەکان ناتوانن باخەکانیان بەخێو بکەن بەهۆی خراپی باری ئەمنییەوە، ئەمەش هۆکارێکی تری لەناوچونی ئه و دارانەیە”.
ئه و ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگای دیالە، ڕونیشیکردەوە جاران حکومەت بەدابینکردنی ئاوو دەرمان و پێداویستیەکانی تر هاوکاری خاوەن باخەکانی کردوه و هەوڵی بوژاندنەوەی باخەکانی داوە، بەڵام لەئێستادا خاوەن باخ پشتیوانی ناکرێت و بەربومی باخەکانیشی لەبازاڕدا بۆ ساغناکرێتەوە، “ئەمەش وایکردوە باخەکانیان پشتگوێی بخەن و گرنگی پێنەدەن”.
پێشتر حکومەتی عێراق بەفڕۆکه و ڕشتنی دەرمانی کشتوکاڵی بەسەر باخەکاندا هاوکاری خاوەن باخەکانی کردوە، ئەمە جگە لەوەی نرخی میوە لەبازاڕەکاندا بەرزبوه و خاوەن باخەکان توانیویانە بەروبومەکانیان ساغبکەنەوە.
لەماوەی نۆ ساڵی ڕابردودا بەهۆی خراپی بارودۆخی ئابوری هاوڵاتیانەوە خاوەن باخەکان نەیانتوانیوە گرنگی بەباخەکانیان بدەن، ئەمەش وایکردوە بەهەزاران باخ لەناوبچن.
دڵشاد مەلا کە لەناوچە کوردستانیەکانی دیالە باخی هەیە، ئاماژە بەوەشدەکات کەمئاویی و پشتگیرینەکردنی خاوەن باخەکان لەلایەن حکومەتەوە هۆکاری پشتگوێخستن و لەناوچونی باخەکانی پارێزگای دیالەیە.
ئه و خاوەن باخە، ڕونیکردەوە دارەکانیان بەهۆی کەمئاوییەوە هەموی وشکبوەتەوه و حکومەتیش هیچ پشتیوانییەکیان ناکات، ئەمەش وایکردوە بەروبومی دارەکان بەدارەکانەوە وشک ببنەوە.
دڵشاد وتیشی “هەندێک لەخاوەن باخەکان باخەکانیان دەسوتێنن و دەیکەنە شوێنی نیشتەجێبون و دەیفرۆشن”.
ناوچە کوردستانیەکانی پارێزگای دیالەش کە ژمارەیەکی زۆر باخیان تێدایە بەتایبەت ناوچەکانی سەعدیه و خانەقین، کە لەناوچونی داری بەرهەمدار ئه و ناوچانەشی گرتوەتەوە.
بەپێی ئامارێکی فەرمی کشتوکاڵی ناوچەکە کە دەست ڕێکخراوە مەدەنیەکانی خانەقین کەوتوە، لەماوەی شەش ساڵی ڕابردودا سەدو پەنجا باخ لەخانەقین سوتێنراون کە گومان دەکرێت لەلایەن خاوەنەکانیان سوتێنرابن.
زیاد ئەحمەد، وتی “خاوەن باخەکان خۆیان باخەکانیان دەسوتێنن و دەیکەنە شوێنی نیشتەجێبون و دەیفرۆشن”.
بەڕێوەبەری ناحیەی جەلەولاش، ئاماژە بەوەدەکات کە دەوروبەری شارو شارۆچکەکانی دیالە بەباخ گیراون، هۆکاری سەرەکی لەناوچونی باخەکانیش کردنی باخەکانە بەشوێنی نیشتەجێبون.
ئەنوەر حسێن بەهاوڵاتی وت “خاوەن باخەکان شوێن باخەکانیان دەکەنە شوێنی نیشتەجێبون و پارچە پارچەی دەکەن و دەیفرۆشن”.
هەروەها وتی “هاوکاری نەکردنی خاوەن باخەکان لەلایەن حکومەت و ساغ نەبونەوەی نرخی میوە لەبازاڕەکاندا وایکردوە خاوەن باخەکان باخەکانیان بکەنە شوێنی نیشتەجێبون”.
- 18-04-2014