گوندی دسکەرە، دەکەوێتە بناری شارەزووروشارەزوورو سەر بەناحیەی وارماواوارماوای قەزای شارەزوورە لەنێوان گردی گۆڕە جولەکەو گردی یاڵی کێلەکەو گردی کونە گورگ. هاوکات دەکەوێتە نێوان گوندەکانی باڵوڵو جۆلانەو نەمەڵو زەڕایەنو کانی میرو ئەحمەد ئاواو کانی هەمزەو خەرجان. ئەم گوندە شوێنێکی تەختەو دانیشتووانەکەی لەتیرەی رۆغزایی ئێلی گەورەی جافن.
دسکەرەو بەعسییەکان
سەبارەت بەناوی ئەو گوندە، وەک خەڵکی گوند ئاماژەیان پێکرد دسکەرە بەشوێنێک دەوترێ کەقەڵایەکی تێدا بێتو بەردەمەکەی تەختایی بێت. وەک دەڵێن (شوێنێک بێت بۆ حەوانەوەو گەشت). هاوکات بۆچونێکی دیکە هەیە کەدەڵێ (گردی دسکەرە دەستکرد بووە، بۆیە بەدەستکردە یاخود دامێنی دەستکردەوە واتە گوندەکە کە لەدامێنی ئەو گردەدایە ئەو ناوە هاتووە پاشان بۆتە دسکەرە).
دسکەرە لەپێش راگواستندا، گوندێکی گەورە بووەو ژمارەی دانیشتووانی دەگەیشتە 85 ماڵ، بەڵام بەهۆی سیاسەتی رژێمە یەک لەدوا یەکەکانی عیراق وایکردووە کەخەڵکەکەی ئەم گوندە بەجێبهێڵن لەترسی زوڵمو زۆری ئەو رژێمانە. دسکەرە لەمێژووی خۆیدا سێ جار رووخانو کاولکاری بەخۆیەوە بینیووە کەئەوانیش لەزەمەنی شێخ مەحموودی گەورە کەڕژێمی ئەوکات بەفڕۆکە بۆردومانی کردووەو شوێنەکەی خاپوور کردووەو سوتاندویەتی. ئەوکات زۆربەی ماڵەکان کەپر بوون، بۆیە ئەم شوێنە بەکەپرە سووتاو تائەمڕۆش ناودەبرێت. پاشان لەساڵی 1963 جارێکی ترو بەبیانووی بوونی پێشمەرگە لەم ناوچەیەدا، گوندەکە بۆردومان دەکرێتو زۆربەی ماڵەکان دەسووتێنرێت. خەڵکەکەشی بۆ بناری قەرەداغو چیاکان هەڵهاتوونو پاش ماوەیەک دەگەڕێنەوە گوندەکەی خۆیان. بەڵام جارێکی تر رژێم لێی نەگەڕا خەڵکەکەی بەئارامی لەخاکی خۆیان ژیان بگوزەرێنن، ئەوەبوو لەساڵی 1986و وەک هەموو گوندەکانی تری کوردستان، بەر شاڵاوی راگواستن کەوتو خەڵکەکەی برانە ئۆردوگا زۆرەملیەکانی نەسرو باریکە، تاساڵی 2000 تائەو کاتەی کە (لالە سەرحەد) بڕیار دەدات جارێکی تر لەگەڵ کەسوکارەکەی گوندەکەیان بۆ جارێکی دیکە ئاوەدان بکاتەوە، لەگەڵ سوپاسی زۆریان بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان.
ئاو و باخداریی
گوندی دسکەرە لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە، بیری ئیرتیوازی بۆ لێدراوەو لەسەر ئەم بیرە پڕۆژەی عەمباری ئاوی بۆ دروستکراوە کەبەمەش کێشەی ئاوی گوندەکەیان چارەسەر کراوە. هاوکات لەگەڵ دابینکردنی ئاوی پێویست بۆیان. هەرچەندە وەک ئارەزوویەک چەند خێزانێک ئاوی کارێزو بیرەکان بەکاردەهێنن بەتایبەت لەمانگی پیرۆزی رەمەزاندا بەئاوی ئەو بیرە نەبێت، رۆژوو ناشکێننو (چا) لێ نانێن.
لەپێش راگواستندا، خەڵکەکەی پشتیان دەبەست بەکانیو کارێزەکان کەئەوانیش کارێزی گردە ماران کە 15-20 ماڵ سوودی لێ وەردەگرنو کارێزی جۆلانە 6-7 ماڵ سوودی لێ وەردەگرنو کانی شێخ 10 ماڵو کارێزی دێ باڵوڵ (باڵە جۆگە) 10 ماڵ. لەکۆندا دانەوێلەو مەرەزەو توتنو بامێو تەماتەو هەروەها باخە هەنارو لالەو قەیسیو قۆخ کراوە، بەڵام ئێستا کشتوکاڵو باخداری تاڕادەیەک کەمبۆتەوە، لەبەر ئەوەی تێچووی بەرهەمەکەی نزیکە لەپارەی فرۆشتنی. هەرچەندە ئێستاش باخداری دەکرێت بەتایبەتی باخە هەنارو قەیسیو قۆخو پرتەقاڵ، هەروەها دانەوێڵەیەکی زۆری تێدا دەکرێ بەوپێیەی دەشتەو خاکەکەی زۆر بەپیتە. ئەمە جگە لەبوونی چەندین خانووی پلاستیکی بۆ بەرهەمهێنانی خەیارو تەماتەو سەوزەوات. ئەوەی جێگەی تێبینیە رێژەیەکی زۆر سەوزەی وەک سڵق، تور، کەوەر، کەرەوزو تەڕەتیزە لەم گوندەدا دەکرێ بەئاوی پاکژ. ئەوەشمان بیر نەچێت زۆرترین دانەوێڵە لەدسکەرەدا دەکرێ وەک گەنمو جۆ. هاوکات زەویەکانی گوندی دسکەرە بە5000 دۆنم زەوی مەزەندە دەکرێ.
ناسراوەکانی گوند
لەکەسو شوێنە بەناوبانگەکانی ئەم گوندە، (لالە سەرحەد)و دیوەخانەکەیەتی کەئەم دیوەخانە لەلایەن کەسایەتی ناسراو خەلیفە یونس بەڕێوەدەچوو، کە لەکۆندا ئەم دیوەخانە دەوارو کەپر بووە. خوالێخۆشبوو (خەلیفە یونس) هەردەم هەوڵی داوە کێشە عەشایەریەکان لەلای خۆیەوە چارەسەر بکاتو زۆریشی چارەسەر کردووە. پاش کۆچی دوایی خەلیفە یونس لەساڵی 1942دا، (غەدە خانم) کەخێزانی بووە کاروباری دیوەخانی گرتۆتە دەستو بەڕێوەی بردووە. خەڵکی ناوچەکەش زۆر رێزیان لێگرتووەو هەرگیز قسەکانیان رەتنەکردۆتەوە. خوالێخۆشبوو شێخ مەحموود لەسەردەمی (غەدە خانم)دا سەردانی دیوەخانی کردووەو زۆر رێزی لەهەوڵو تەقەلاکانی غەدە خانم گرتووە. پاشان (لالە سەرحەد) گەورە دەبێ کەدایکی دەزانێ ئەو دەتوانێ بەدەم کێشەو گرفتەکانی خەڵکەوە بچێت، کاروباری ناو دیوەخان جێ دێڵێت بۆ ئەو. لەو رۆژەوە (لالە سەرحەد) کۆڵنەدەرانە هەوڵی داوە کێشەکانی ناوچەکە بەچارەسەر بگەیەنێتو هەروەها هەردوو براکەشی (لالە ئەنوەر)و (لالە ئەکبەر) دیوەخانی تایبەت بەخۆیان هەیەو ئەوانیش کەمتەرخەمیان نەکردووە. ئەوەی جێگەی باسکردنە، (خەلیفە یونس) یەکێک بووە لەکەسە نزیکو بەشداربووانی شۆڕشی شێخ مەحموودی نەمرو سەر لەشکری یەکی شۆڕشی شێخ مەحموود بووە لەساڵانی سییەکاندا. هاوکات (لالە سەرحەد)یش یەکێک بووە لەشۆڕشگێڕانی شۆڕشی ئەیلولو شۆڕشی نوێی گەلەکەمانو سەرتیپی 39 خنجەرەی قەراغ بووە.
بووکی ژێردەواری رەش
بۆ یەکەم جار لەساڵی 1947، ئۆتۆمبێل هاتۆتە ناو گوند کەئەویش بۆ سەردانی دیوەخانو خوالێخۆشبوو خەلیفە یونس بووە. گوندی دسکەرە لەساڵانی 1975 - 1976 کارەبای نیشتمانی پێگەیشتووەو ئێستاش بۆ جارێکی تر کارەباکەیان بۆ چاککراوەتەوەو وەک شارەکان کارەبای بەردەوامی هەیە. بۆ یەکەم جاریش لەسەرەتای ساڵەکانی 1950دا مزگەوت لەم گوندەدا دروستکراوەو یەکەم مەلای گوندیش (مەلا رەزا بووە)و دواتر (مەلا نەجم)و پاشان (مەلا عوسمان)و ئێستاش (مەلا حەسەن)، مەلای مزگەوتە. لەساڵی 1962 - 1963 کەگوند روخێنرا، مزگەوتەکەش خابوورکرا، دواتر لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە دروست کراوەتەوە.
ئەم گوندە خاوەنی درامای (بووکی ژێردەواری رەشە) کە لەساڵی 1984دا لەگوندی دسکەرە وێنەگیراوەو لەسەر ئەرکی بنەماڵەی (لالە سەرحەد) بەرهەمهاتووەو ئەو سیناریۆیەش لەکۆتایی ساڵی شەستەکانو سەرەتای حەفتاکاندا، وەک شانۆ لەسلێمانی نمایشکراوە. گوندی دسکەرەو دانیشتووانەکەی رۆڵێکی باشیان هەبووە لەبەدیهێنانی ئازادی بۆ گەلی کورد، وەک هەموو گوندەکانی تری کوردستان، بەڵگەش بۆ ئەمە بوونی چەندین شەهیدی سەربەرزە کەئەوانیش شەهید (محەمەد دسکەرەیی، هەردوو برای شەهید مەلا یاسینو مەلا ستارو شەهید سەرداری لالە سەرحەدو شەهید سەڵاح مەلا محەمەدو شەهید ئەمیر رەحیمو شەهید رەحیمو شەهید عەتا دسکەرەیی)یە.

#شارەزوورو | #وارماوا |