تۆفیق وەهبی بەگی کوڕی مەعرووف لە 1ی کانوونی دووەمی ساڵی 1891دا لەشاری سلێمانیسلێمانی لەدایکبووە.
هەر منداڵ بووە کە باوکی کۆچی دوایی کردووە، خوێندنی سەرەتایی لەشارەکەی خۆی تەواو کردووەو لەساڵی 1904دا چۆتە بەغدا و خوێندنی ناوەندیی و ئامادەیی سەرەبازی بەزیرەکی تەواو کردووە.
ئینجا رووی کردۆتە شاری ئەستەمبۆڵی پایتەختی وڵاتی عوسمانی بۆ تەواو کردنی خوێندنی باڵاتری، لە کۆلێژی ئەرکان وەرگیراوەو بۆتە ئەفسەری روکن لە سوپای عوسمانی.
کە جەنگی یەکەمی جیهانی لەساڵی 1914دا روویداوه، بەشداری لە شەڕی چەنە قەلعە لە دەردەنیل دا کردووەو لەدواییدا رەوانەی خوارووی ئێراق کراوە بۆ بەشداریی کردن لەبەرەی جەنگ لەدژی هێزەکانی بەریتانیا لە شعێبە و لەکاتی کشانەوەی سوپای عوسمانی بەرامبەر بە هێزەکانی بەریتانیا لە مانگی ئەیلوولی 1917دا بەشداریی کردووە لەبەرەی جەنگی رومادی و کاتێکیش کە ئەو شارە کەوتۆتە چنگ هێزەکانی ئینگلیز ئەم بەخۆی و لەشکرەکەیەوە بەرەو شاری هیت کشاوەتەوه.
لەساڵی 1918دا گواستراوەتەوە بۆ بەرەی جەنگی فەلستین و پایەی سەرەبازی بەرزکراوەتەوە بۆ پلەی رائید و مەدالیای قارەمانی لەسەکردەی ئەڵمان وەرگرتووەو ئەوەی شایانی باسە زۆربەی سەرکردەکانی تیپی سوپای عوسمانی ژەنەڕاڵی ئەڵمان بووه، چونکە لەو جەنگەدا عوسمانی و ئەڵمانیا هاوپەیمان بوون لە دژی بەریتانیا و فەڕەنسا و ئیتاڵیا و ئەمەریکا شەڕەیان دەکرد.
کاتێک کە ئەو جەنگە جیهانییە بەشکانی دەوڵەتی عوسمانی هاوپەیمانەکانی لەمانگی تشرینی دووەمی ساڵی 1918دا کۆتایی هات، تۆفیق وەهبی بەگ گەڕایەوە کوردستان و ئینجا چووە بەغداو بووە یەکێک لە ئەفسەرە دیارەکانی کورد لەدامەزراندنی سوپای ئێراق لە رۆژی 6ی کانوونی دووەمی 1921دا.
کاتێک کە شێخ مەحمودی حەفید لە ساڵی 1922دا لە هیندستان گەڕێنرایەوە سلێمانی و بووەوە پاشای کوردستان، تۆفیق وەهبی بەگ لەمانگی تشرینی یەکەمی ئەو ساڵەی 1922دا چووە پاڵ بزووتنەوەکەی ئەم سەرکردەیەی کورد و کە ئەم بزووتنەوە و فەرمانڕاوەکەی شێخی حەفیدیش بەدەستی ئینگلیزەکان لەناوبران، تۆفیق وەهبی بەگ بۆ ماوەی 42 رۆژ گیرا و کە ئازادکرا لە دوا دوای ساڵی 1923دا کرا بە کارگێڕی بزوتنەوەکان لە شالیارێتی بەرگری ئێراق و لەمانگی ئابی 1925یشدا کرا بە بەڕێوبەری قوتابخانەی سەربازی لە بەغدا و پلەی سەربازی بووە موقەددەم و لەساڵی 1929 دا ناردرا بۆ ئینگلتەرە بۆ بەشداریی کردن لە خولێکی بەرزکردنەوەی شارەزایی سەربازی و لەساڵی 1930دا پلەی عەقیدی پێدار و کرا بە موتەسەریفی پارێزگاری سلێمانی، بەڵام بەر لە قەومانی شەڕەکەی 6ی ئەیلوولی 1930ی بە دەرکی سەرای سلێمانی لە کارەکەی دوورخرایەوە کەچی لەساڵی 1931 لەدوا شەڕی شێخ مەحموود لە ئاوباریک لەدژی دەسەڵاتدارانی فەرمانڕەوایی ئێراق ماوەیەک گیرا و تاوانی هاندانی خەڵکیان بۆ داواکردنی فەرمانڕەوایەکی کوردی خستەپاڵ و ماوەیەک بێ کارو فرمان مایەوە تاکو لەساڵی 1946 ئەم کەسایەتییە بەناو کورد کرا بە شالیاری ئابووری ئێراق لە شالیارییەکەی حەمدی پاچەچی داو دوای ئەوەش تاکو ساڵی 1958 گەلێک جار بەناوی کورد کراوە بە شالیاری بەرگری و مەعاریف.
لەسەرەتای ساڵی 1958دا کراوە بە ئەندام لە ئەنجوومەنی پیاوماقووڵانی ئێراق مجلس الاعیان و لەدوای شۆڕشی 14ی تەممووزی ساڵی 1958 دا ئێراقی جێهێشتووەو چووەتە شاری لەندەن و دوا ساڵەکانی ژیانی لێ بەسەر بردووەو هەر خەریکی نووسینی مێژووی کورد و نووسینی بابەتی زمانەوانی کوردی بووەم تاکو لە رۆژی 1984.01.05دا لەو شارە لە تەمەنی 93 ساڵیدا کۆچی دوایی کردووەو تەرمەکەی هێنراوەتەوە بۆ سلێمانی و لەسەر راسپاردەی خۆی لەچیای پیرەمەگروون لە تەنیشت گۆڕی پیاوچاکی کورد پیرەمەگروون بەخاک سپێردراوه.
بەرهەمەکانی تۆفیق وەهبی بەگ:
مامۆستا تۆفیق وەهبی گەلێک پەرتووکی بەنرخی لەبارەی زمان و مێژووی کوردستانی کۆن بەزمانانی کوردی و تورکی و عەرەبی و ئینگلیزی داناوەو زۆربەیانی چاپکردووه.
یەکەم: بەرهەمە کوردییە چاپکراوەکانی:
1- دەستووری زمانی کوردی - بەغدا 1928، 114 لاپەڕەیه
2- خوێندەواریی باو - بەغدا 1933، 44 لاپەڕەیه
3- قسنێک لە کوردستان - بەغدا 1947، 18 لاپەڕەیه
4- فەرهەنگی کوردی - ئینگلیزی (هاوبەش)، لەندەن 1965، 179 لاپەڕەیه
دووەم: بەرهەمە چاپکراوەکانی بە عەرەبی:
1- رجعیة المانیا و عبادة القوة - بەغدا 1942، 36 لاپەڕەیه
2- الاصل و الاستطراد فی اصل معنی بەغداد - بەغدا 1950، 51 لاپەڕه
3- قواعد اللغة الکردیة ج (1) بیروت 1956، 112 لاپەڕه
4- قواعد اللغة الکردیة ج (2) بیروت 1956، 55 لاپەڕه
5- التون کوپری - بەغدا 1956، 28 لاپەڕه
6- سخرة من دربند بازیان الی تاسلوجة - بەغدا 1956، 36 لاپەڕە
7- حول مقال مسئوولیة الادیب الکردی للاستاذ عبدالمجید لطفی - بەغدا 1973، 15 لاپەڕه
سێیەم: بەرهەمە چاپکراوەکانی بە ئینگلیزی:
1- ئەشکەوتی گندۆک - بەغدا 1949
2- پاشماوەی میسرازئیەکان (ئێزدییەکان) لەندەن 1962
3- خوێندنی کوردی - بەشی یەکەم لەندەن 1968
ئەوەی شیاوی باسە مامۆستا تۆفیق وەهبی بەگ لەدوای دامەزراندنی کۆڕی زانیاری کورد لە ساڵی 1971دا بە ئەندامی شانازی هەڵبژێردراو گەلێک لێکۆڵێنەوەی گۆڤاری کۆڕدا نووسی.[1]

#سلێمانی |