رێکخراوێکی چەکداری کوردیە لەساڵانی 1970 دا لەلایەن عەبدولڵا ئۆجەلانعەبدولڵا ئۆجەلانەوە کەئێستا لەتورکیا زیندانە، دامەزرێنرا. ئایدۆلۆجیای پەکەکە لەسەر بنەما شۆڕشگێڕییەکانی مارکسیزم- لینینیزم و نەتەوەخوازیی کوردی دامەزرێنرا. ئامانجی پەکەکەدروستکردنی دەوڵەتێکی سەربەخۆی کوردیی سۆشیالیستییە لەکوردستان، ئەو ناوچەیەی کەوتۆتە باشووری رۆژهەڵاتی تورکیا، باکوری رۆژهەڵاتی عێراق، باکوری رۆژهەڵاتی سوریاو باکوری رۆژئاوا ئێران، کەتیایدا کوردەکان رێژەی سەرەکی دانیشتوان پێک دەهێنن. ئەم ئامانجا ئێستا نوێکراوەتەوەبەوەی داوای مافی کلتوری و سیاسی بۆ کوردەکانی ناو دەوڵەتی تورکیا دەکەن. پەکەکەپشتیوانییەکی بەربڵاو، بەڵام نەک جیهانی، هەیە لەنێوان کوردەکانی تورکیاو لایەنگرییەکی سنووردار لەلایەن کوردی پارچەکانی تر. لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی لەلایەن چەند دەوڵەت و رێکخراوێکەوە بە تیرۆریست ناسێنرا، لەوانە ئەمریکا و ناتۆ و یەکێتی ئەوروپا. لەساڵی 2007 دا بەیەکێک لە12 رێکخراویەتیرۆریستییە چالاکەکان ناسێنرا بەپێی بەشی دژەتیرۆر و چالاکییەکانی سەر بەفەرمانگەی گشتی ئاسایش (پۆلیسی تورکیا). سەرچاوەتورکییەکان پەکەکە بە رێکخراوێکی جوداییخوازی قەومی ناودەبەن کەتیرۆریزم دژی خەڵکی سیڤیل و ئامانجە سەربازییەکان بەکاردێنن بۆ گەیشتن بەمەرامە سیاسییەکان. لە 1984ەوە کە پەکەکە خەباتی چەکداری دەست پێکردووە، زیاد لە 37000 کەس کوژراون. لە پرۆسەکەدا، هێزە چەکدارەکانی تورکیا نزیکەی 8000 دێی کوردیان خاپوور کرد و بەمەش نزیکەی 3 تا 4 ملیۆن کورد ئاوارەبوون.
چەکەکان
بەڵگەنامەیەک فەرماندەیی گشتی تورکیاوە کەلە2007 دا دەرچووە، سەرچاوەی ئەو چەکانەدەستنیشان دەکات کەلای چەکدارەکانی پەکەکەدەستیان بەسەردا گیراوە. چەند راپۆرتێک ئاماژە بەوە دەکەن کەچەکدارەکانی پەکەکەژمارە (سیریەڵ نەمبەر)ی سەر چەکەکانیان لەناودەبەن. ئەمەی خوارەوە چەکە دەستبەسەرداگیراوەکان و شوێنی دروستکردنیانە: 4500 کڵاشینکۆفی جۆری ئەی.کەی 47 کە71.6% رووسی، 14.7%ی چینی، 3.6%ی هەنگاری و 3.6%ی بولگاریین. 5713 چەکی هەمەجۆر وەک قەنناس، بی کەی سی، ئاربیکەی و.. تاد. کەتەنیا 959یان سیریاڵ نەمبەریان لەسەر بووە، لەوانە 45.2%ی رووسی، 13.2%ی بریتانی، 9.4%ی ئەمریکی بوون. 1610 موشەکهاوێژ کەتەنیا 313یان سیریاڵ نەمبەری هەبووە، 85%ی رووسی، 5.4%ی عێراقی و 2.5 %ی چینی بوون. 2885 دەمانچە کە تەنیا 2208 یان ژمارەیان لەسەر بووە، 21.9% چیکۆسلۆڤاکی، 20.5% ئیسپانی و 19.8% ئیتاڵی بوون. 3490 قومبەلە کە 136 دانەیان ژمارەی لەسەر بووە، 72%ی رووسی، 19.8%ی ئەمریکی و 8%ی ئەڵمانی بوون. 11568 مین کەتەنیا 8015یان ژمارەیان هەبووە، 60.8%ی ئیتاڵی، 28.3%ی رووسی و 6.2%ی ئەڵمانی بوون.
سەرچاوە داراییەکان
بودجەی ساڵانەی پەکەکە بە 86 ملیۆن دۆلاری ئەمریکی دەخەمڵێنرێت. سەرچاوەی داهاتەکەبەکورتی خۆی لە کۆمەکە داراییەکانی دەوڵەمەندە کوردەکانی باکوری کوردستان دەبینێتەوە هەروەها یارمەتی کوردی پارچەکانی تر، هەروەها لەرێگەی بڵاوکراوەو بازرگانی رێپێدراوەوەکەپەکەکەدەیکات، جگەلەپارەکێشانەوەو بازرگانی تلیاک بەتایبەتی بۆ ئەڵمانیاو فرەنسا، بەتایبەت کەباوەڕ وایە 80%ی ئەو هێرۆیینەی دەبرێتە فرەنساوە، پەکەکەلێی بەرپرسە. وەزارەتی دەرەوەی بریتانیاش هەمان باوەڕی هەیەسەبارەت بەو هێرۆیینەی دەبرێتە بریتانیاوە.
سەرچاوە مرۆییەکان
بەپێی ئەو زانیارانەی پرۆگرامی سەرچاوە هەواڵگرییەکانی سەر بەفیدراسیۆنی زانایانی ئەمریکا دەستەبەری کردووە، هێزی مرۆیی رێکخراوەکە لە نزیکیە 4000 – 5000 چەکدار پێکدێت کە300-3500 لەوانە لە باکوری عێراقن. لێکۆڵینەوەیەک کەلەلایەن بەشی دژەتیرۆر و چالاکییەکانی سەر بەفەرمانگەی گشتی ئاسایش (پۆلیسی تورکیا) ئەنجامدرا دەربارەی ئەو کەسانەی کەلەژێر یاسای تورکیادا بەتیرۆریست ناودەبرێن نمونەیەک لە262 چەکداری رێکخراوەکە وەرگیرا و دەرکەوت کە54% لەو کەسانە تەمەنیان لە14-25 ساڵەو 34% لە26-37 ساڵنو 12% 38-58 ساڵن. ئەوانەی زانکۆیان تەواو کردووە16% پێکدێننو دەرچووانی ناوەندیی 13%و 39% دەرچووی سەرەتایینو 12% خوێندەوارن بەڵام بڕوانامەیان نیە و 9% نەخوێندەوارن.

#عەبدولڵا ئۆجەلان |