فەیسەڵ عەلی
2013

نووسینی: ئیحسان ئەمین
فاتیح محەمەد سلێمان - فاتیح سەنگاویفاتیح سەنگاوی
2005

#فاتیح سەنگاوی |

لە سەدەی 25ی پێش زایین و لە سەردەمی سۆمەرییەکاندا، هەردوو شاری لاگاش و ئوممە کێشەیەکی درێژیان لەسەر زەوییە کشتوکاڵییەکانی نێوان هەردوو شارەکە هەبوو. ئوممە هەر نەیدەتوانی کرێی ئەو زەوییە بدات کە کشتوکاڵی تێدا دەکرد، لاگاشیش لە وەڵامدا ئاراستەی ئاوی رووبارەکەی لێ گۆڕین، ئەمەش دواجار شەڕ و پێکدادانی لێکەوتەوە. ئەم دوژمنایەتییە لە رێگەی رێککەوتنێکی ئاوەوە یەکلابووەوە کە رەنگە نەک هەر یەکەمین رێککەوتن بووبێ لەسەر ئاو، بەڵکو یەکەم رێککەوتن و پەیماننامەی لەو جۆرەش بووبێ لە مێژووی مرۆڤایەتیدا.
ئێستا چەند هەزار ساڵ بەسەر ئەو رۆژگارەدا تێپەڕیوە، کەچی لە هەمان ناوچەدا ئاو وەکو کاڵایەکی کێشەساز ماوەتەوە.
رۆژهەڵاتی نێوەڕاست خۆی دەکەوێتە زۆنی وشکەساڵییەوە. ماوەی زیاتر لە حەوت ساڵە وشکەساڵییەکی سەخت ناوچەکەی گرتووەتەوە و گۆڕانی کەشوهەواش هێندەی دیکە دۆخەکەی خراپتر کردووە. ململانێ و مشتومڕی کۆنتڕۆڵکردنی ئاوی دیجلە و فورات نموونەیەکی زەقی قەیرانی ئاوی رۆژهەڵاتی نێوەڕاستە، لە کاتێکدا ئەو دوو رووبارە لانکی میزۆپۆتامیای کۆن و سەرچاوەی رەونەقی خاک و ژیانی خەڵک و تەنانەت میتۆلۆجیای ناوچەکەن.
هەردوو رووبارەکە لە باشووری رۆژهەڵاتی تورکیاوە سەرچاوە دەگرن و شوێنی سەرچاوەکانیان 80 کیلۆمەتر لە یەکەوە دوورە.
رێڕەوی رووباری دیجلە نزیکەی 1900 کیلۆمەترە کە 400 کیلۆمەتری بە باشووری رۆژهەڵاتی تورکیادا تێدەپەڕێ و پاش لادانێکی کورت، بە درێژایی 32 کیلۆمەتر بەناو سووریادا دەڕوات و بەشەکەی دیکەی کە درێژترین بەشیشە، بەناو عێراقدا دەڕوات.
رووباری فورات رێگەیەکی پێچاوپێچتر لە دیجلە دەبڕێ و رێڕەوەکەشی 2800 کلیۆمەترە. فورات یەکەمجار لە تورکیا بە ئاراستەی رۆژئاوا و پاشان بەرەو باشووری تورکیا رەوت دەکات، پاش بڕینی 1300 کیلۆمەتر لەناو خاکی تورکیا، ئاوی رووبارەکە دەڕژێتە ناو خاکی سووریا کە زیاتر لە 700 کیلۆمەتری رێڕەوی گشتی رووبارەکە لەخۆدەگرێ. عێراق دوایین ناوچەی وشکاییە کە ئاوی فورات دەیبڕێ و هەر لەو وڵاتەشەوە رووبارەکە پاش یەکگرتنەوەی لەگەڵ دیجلە دەڕژێتە ناو کەنداوەوە.
ماوەی پەنجا ساڵ دروستکردنی ژێرخانی ئاوی و وزە، گۆڕانی کەشوهەوا و ناخۆشتر لەوەش پەرەسەندنی شەڕ و پێکدادانەکان، زیانی گەورەیان لەو دوو رێگە ئاوییە و زەوییە کشتوکاڵییەکانی سەر ئەو دوو رووبارە داوە.
رۆژی 11ی تەمووز و لە دانیشتنێکی ئەنجوومەنی ئاسایشدا لەبارەی هەڕەشەکانی گۆڕانی کەشوهەوا، حەسەن جەنابی، وەزیری سەرچاوەکانی ئاوی عێراق رایگەیاند: گۆڕانی کەشوهەوا و کەمبوونەوەی سەرچاوەکانی ئاو بەرهەمدارێتی خاک (واتە خاکە کشتوکاڵییەکان)ی لەناو بردووە و کردوویەتی بە خاکێکی بێ بەرهەم کە هیچ کەسێک ناتوانێ بۆ بژێویی خۆی پشتی پێ ببەستێ.
کەمبوونەوەی ئاو کێشەیەکە هەموو بەشەکانی کۆمەڵگا و سەرانسەری ناوچەکە دەگرێتەوە و مەحاڵە ئەو کێشەیە لە پەیوەندی و ململانێ نێوخۆی و ناوچەییەکان جیابکرێتەوە. تورکیا، سووریا، عێراق و ئێران هەرکامیان لەلایەن خۆیەوە هەوڵ دەدات سەروەریی خۆی بەسەر سەرچاوەکانی ئاوی وڵاتەکەیدا جێبەجێ بکات، بەڵام لەبەر ئەوەی هیچ ستراتیژێکی هەمەگیر بۆ دیجلە و فورات و حەوزە بەرفراوانەکانی سەرچاوەی ئاو لەئارادا نییە، قەیرانێک چاوەڕێی ناوچەکەیە.
تورکیا
حکومەتی تورکیا دەیەوێ بەهۆی پڕۆژەی باشووری رۆژهەڵاتی ئانادۆڵ (ناسراو بە GAP) گۆڕانی گەورە لە باشووری رۆژهەڵاتی تورکیادا بکات. ئەو پڕۆژەیە گرانترین و گەورەترین پڕۆژەیە لە مێژووی تورکیادا کە دروستکردنی 22 بەنداو، 19 بنکەی بەرهەمهێنانی کارەبا لە رێگەی بەنداوەکان و کۆمەڵێک پڕۆژەی ئاودێریش بۆ 1.7 ملیۆن هێکتار لە 9 پارێزگای تورکیا لەخۆدەگرێ.
بەنداوی ئیلیسو چەق و بەردی بناغەی پڕۆژەی رۆژهەڵاتی ئانادۆڵە. ئەو بەنداوە، کە لەسەر رووباری دیجلە و لە سنووری نێوان پاریزگاکانی ماردینماردین و شرناخ لێدەدرێ، توانای گلدانەوەی 10.4 ملیار مەترسێجا ئاوی هەیە و رووبەرەکەی 313 کیلۆمەتر چوارگۆشەیە. بەنداوی ئیلیسو ئەگەر تەواو بکرێ، دەبێ بە سەرچاوەیەکی سەرەکی دابینکردنی وزەی کارەبا و بڕیارە ساڵانە 3800 مێگاوات کارەبا لە کاژێرێکدا بەرهەم بهێنێ.
سەرەتای مانگی حوزەیرانی رابردوو حکومەتی تورکیا لەسەر داوای حکومەتی عێراق کە رووبەڕووی کەمئاوی بووەتەوە، پڕکردنەوەی بەنداوی ئیلیسوی وەستاند. ئەو کات ئاوی بەنداوی مووسڵ بە رێژەیەک کەمی کردبوو کە لە 10 ساڵی رابردوودا بێوێنە بوو. ئەنقەرە قایل بوو بۆ ماوەیەکی کاتی پڕکردنەوەی بەنداوەکە بوەستێنێ و رێگە بدات ئاوی پێویست بە ناوچەکانی خوارەوەی رووباری دیجلە بگات.
ئەو کات فاتیح یڵدز، باڵیۆزی تورکیا لە بەغدا گوتی کە بڕیاری لابردنی ئەو لەمپەرەی بۆ رەوتی ئاوی دیجلە دانرابوو، جارێکی دیکە پیشانی دا کە ئێمە دەتوانین پێویستییەکانی دراوسێکانمان بخەینە سەرووی پێداویستییەکانی خۆمانەوە.
سووریا
رووباری فورات سەرچاوەی سەرەکیی ئاوی سووریایە و نزیکەی 70٪ی ئاوی سەر زەوی ئەم وڵاتە دابین دەکات.
حافز ئەسەد، باوکی سەرۆکی ئێستای سووریا، ئاوی وەکو ئامرازێک بۆ دەستکەوتی سیاسی بەکاردەهێنا، کاتێک ئەسەدی باوک لە 1970 هاتە سەر حوکم، داوای کرد سووریا لەڕووی بەرهەمی کشتوکاڵییەوە پشت بە خۆی ببەستێ، ئەو هەوڵەی سەرۆکی پێشووی سووریا هەتا ئەو شوێنە چوو کە لە ساڵی 2000، واتە کاتێک بەشاری کوڕی هاتە سەر کورسی دەسەڵات، 90٪ی ئاوی سووریا بۆ کشتوکاڵ دەچوو.
بەڵام هەر ئەو سیاسەتەی ئەسەدی باوک رۆڵی سەرەکی هەبوو لەوەی دەسەڵاتی ئەسەدی کوڕ لە رووخانی یەکجاری نزیک بێتەوە.
وشکەساڵییە یەک لەدوای یەکەکان لە ساڵانی نەوەدەکان و دوو هەزارەکان رێژەی بەروبوومی کشتوکاڵیی کەمکردەوە و لە هەندێک ناوچە بووە هۆی لەناوچوونی 85٪ی مەڕوماڵات و کۆچی بە کۆمەڵی خەڵک بۆ ناوچەکانی دیکەی سووریا. لە کۆتایی ساڵانی 2000 دا نزیکەی 1.5 ملیۆن کەس لە ناوچە گوندییەکانەوە بەرەو شارەکانی سووریا کۆچیان کردبوو.
شرۆڤەکاران ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن کە کەمئاوی رۆڵێکی سەرەکی لە بەرزبوونەوەی ژمارەی دانیشتووانی شار، زۆربوونی رێژەی بێکاری و دابەزینی ئاستی بەرهەمی ناپوختەی نێوخۆ (GDP)ی سووریادا هەبووە، هەموو ئەمانەش رۆڵی سەرەکییان لە دروستبوونی ململانێ و ناکۆکیی کۆمەڵایەتی و ئابووریدا هەبووە.
ململانێ لەسەر ئاو بە درێژایی 7 ساڵی شەڕی نێوخۆی سووریاش بەردەوام بووە و گروپە جیاجیاکان هەوڵی کۆنتڕۆڵکردنی سەرچاوەکانی ئاویان داوە، لەوێشەوە ئاو وەکو چەکێک بەکارهێنراوە. لە ئاداری 2017، نەتەوە یەکگرتووەکان دیمەشقی بەوە تۆمەتبار کرد کە بە ئەنقەست سەرچاوەکانی ئاو بۆردومان دەکات و ئەمەی بە تاوانی جەنگ ناوبرد. رژێمی سووریاش گروپە چەکدارەکانی ئۆپۆزیسیۆن بەوە تۆمەتبار دەکات کە بە ئەنقەست سەرچاوەکانی ئاویان ژەهراوی کردووە.
رێکخراوی داعشداعشیش لەو کاتەی دەستیان بەسەر بەنداوی تەبقەدا گرتبوو لەسەر رووباری فورات، ئاوی بەنداوەکەیان لە شاری حەلەب گرتەوە کە لە کانوونی یەکەمی 2016 دا کەوتەوە دەست هێزەکانی لایەنگری رژێمی ئەسەد. ناوەندی (ستراتفۆر)ی ئەمریکی لە راپۆرتێکی 2015ی خۆیدا ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە راستە گروپێکی وەکو داعش کێڵگە نەوتی و غازییەکانی عێراق و سووریای کردووەتە ئامانج، بەڵام ئەگەر وردتر سەیری جموجۆڵەکانی ئەو رێکخراوە بکەین، دەبینین دیجلە و فورات رۆڵێکی جەوهەرییان لە پلاندانانی ئەو گروپەدا هەبووە.
لەلایەکی دیکەوە دەسەڵاتدارانی رۆژئاوای کوردستان حکومەتی تورکیا بەوە تۆمەتبار دەکەن کە رەوتی ئاوی فورات بۆ ناوچە کوردییەکانی رۆژئاڤایان کەمکردووەتەوە. جووتیارانی پارێزگای حەسەکەحەسەکە چاوەڕێ دەکەن کەمترین بەرهەمی گەنمیان لە نیو سەدەی رابردوودا هەبێ، ئەمەش ترسی ئەوەی دروستکردووە کە سووریا تووشی کەمیی دانەوێڵە ببێت.
عێراق
عێراق بەشێوەیەکی سەرەکی چاوی لەو ئاوانەیە کە سەرچاوەکەیان دەکەوێتە دەرەوەی سنوورەکانی وڵاتەکە، لە کاتێکدا لە چاو سووریا و تورکیای دراوسێی ئاوێکی زیاتر بەکاردەهێنێ، هۆکاری گەورەی ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە ژێرخانی ئاو، ئاودێری و کشتوکاڵی ئەم وڵاتە دوای چەندین دەیە شەڕ بە لاوازی ماوەتەوە، میتۆدەکانی ئاودێری ئەو وڵاتە کۆن و بەسەرچوون و ئەو دانەوێڵانەش کە جووتیارانی ئەم وڵاتە دەیانچێنن، ئاوێکی زۆریان پێویستە.
دیجلە و فورات نزیکەی 70٪ی ئاوی عێراق دابین دەکەن. بە مەبەستی ئیدارەکردنی سەرچاوەکانی ئاو و کۆنتڕۆڵکردنی لافاوەکان، حکومەتی عێراق لە پەنجاکانی سەدەی رابردووەوە دەستی بە پڕۆژەی بەنداو و کەناڵی ئاو کرد. یەکەم بەنداویش کە تەواو کرا بەنداوی دوکاندوکان لەسەر زێی بچووک بوو.
حکومەتی بەغداش، هاوشێوەی سووریا، ئاوی وەکو ئامرازێک لە شەڕەکاندا بەکارهێناوە. رژێمی سەدام حوسێن کۆمەڵێک کاناڵی دروستکرد بۆ ئەوەی زۆنگاوە بەناوبانگەکانی باشووری عێراق و سەرچاوەی ژیانی خەڵکی ناڕازیی ئەو ناوچانە وشک بکات. لە قۆناغی دوای سەدام حوسێندا، حکومەتی عێراق هەوڵی هەڵوەشاندنەوەی ئەو کارەساتە ژینگەیی و کولتوورییەی دا، بەڵام هەوڵەکانی ئەوانیش بەهۆی پڕۆژەی باشووری رۆژهەڵاتی ئانادۆڵەوە تووشی کێشە بوون.
هاوینی ئەمساڵ وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق بە شێوەیەکی کاتی چاندنی دانەوێڵەی وەکو برنج، گەنمەشامی، کونجی و گوڵەبەڕۆژەی قەدەغە کرد چونکە ئەو ئاوەی بۆ ئاودێری ئەم دانەوێڵانە پێویستە لەبەردەست نییە.
هاوینی ئەمساڵ، بە هۆی کەمیی ئاو و کۆمەڵێک خزمەتگوزاریی دیکە، خۆپیشاندان لە پارێزگای بەسرە دەستیپێکرد و بە ناوچەکانی دیکەی باشووری عێراقدا بڵاوبووەوە.
ئێران
هیچکام لە دیجلە و فورات بەناو خاکی ئێراندا تێناپەڕن، بەڵام ئەم وڵاتە بەشێکە لە حەوزێکی ئاویی گەورەتر. رووبارەکانی زێی بچووک و سیروان لە ئێرانەوە دەڕژێنە ناو کوردستان و لەوێشەوە لەگەڵ ئاوی دیجلە تێکەڵ دەبن. ناوچە تەڕ و شێدارەکانی باشووریش پشت بە ئاوی دیجلە دەبەستن. ئێران تووشی قەیرانێکی سەرتاسەریی ئاو بووە.
ئێرانیش، هاوشێوەی سووریا، لەدوای شۆڕشی 1979ەوە لەو هەوڵدابووە لەڕووی بەرهەمی کشتوکاڵییەوە سەربەخۆ بێ، هەتا رادەیەکیش لەو هەوڵەیدا سەرکەوتوو بووە. لە مانگی حوزەیرانی ئەمساڵدا، وەزارەتی کشتوکاڵی ئێران رایگەیاند ئەمساڵ وڵاتەکەی گەنم هاوردە ناکات. بەڵام ئەم سەربەخۆییە کشتوکاڵییە باجێکی قورسیشی بەدواوە بووە.
ئێران بەشێوەیەکی سەرەکی پشت بەو ئاوی ژێرزەوی دەبەستێ و ئەو سەرچاوەیەش هەتا دێت وشکتر دەبێ. رووباڕی زایەندەڕوود لە نێوەڕاستی ئێران وشک بووە. لە باکووری رۆژئاواش، دەریاچەی ورمێورمێ، گەورەترین دەریاچەی خوێواوکی جیهان 95٪ ئاوی خۆی لەدەست داوە، کە 80٪ی لە 30 ساڵی رابردوودا بووە.
دەریاچەی هاموون لەسەر سنووری نێوان ئێران و ئەفغانستانیش وشک بووە. بەرپرسانی حکومەتی کابول ئێران تۆمەتبار دەکەن بەوەی ئێران پشتگیری لە بزووتنەوەی تاڵیبان دەکات، ئەو گروپەش لە بەرامبەردا زیان بەو بەنداوانە دەگەیەنێ کە لەسەر رووباری هێلماند دروست دەکرێن. رووباری هێلماند سەرچاوەی سەرەکی ئاوی دەریاچەی هاموون بووە.
وشکبوونی بیرە ئاوەکان و کەمبوونەوەی ئاوی خواردنەوە خەڵکی ئێرانی تووڕە کردووە. خەڵکی ئێران پەنجەی تۆمەت بۆ لای حکومەتی وڵاتەکەیان درێژ دەکەن کە نەیتوانیوە سەرچاوەکانی ئاوی ئێران بە باشی ئیدارە بکات. هاوینی ئەمساڵ خۆپیشاندان لەسەر کەمئاوی لە ئێرانیش توندوتیژی لێکەوتەوە.
ئێران کاتێکی زۆری لەبەر دەست نییە بۆ ئەوەی قەیرانی ئاو چارەسەر بکات. حکومەتی تاران هەوڵدەدات ئاوی کەنداو شیرین بکات، بەڵام ئەمە هەم بژاردەیەکی گرانە و هەمیش ناتوانێ بۆ ماوەیەکی درێژخایەن لەسەری بەردەوام بن. ئێرانییەکان کۆمەڵێک بەنداویشیان لەو ناوچانە لێداوە کە لەڕووی سەرچاوەکانی ئاوەوە دەوڵەمەندن.
بەنداوەکانی سەر زێی بچووک و سیروان کاریگەرییەکی نەرێنی گەورەیان لەسەر دابینکردنی ئاوی هەرێمی کوردستان داناوە. ئێران و عێراق حەوت رێککەوتنیان لەسەر سەرچاوەکانی ئاو هەیە، بەڵام لە هیچکامیاندا ئاماژە بە رووباری سیروان و زێی بچووک ناکرێ، لە کاتێکدا ئەم دوو رووبارە نەک هەر بۆ دابینکردنی ئاوی کوردستان گرنگن، بەڵکو بۆ پڕبوونەوەی رووباری دیجلە لە ناوەڕاستی عێراقیش بایەخیان هەیە.
حکومەتەکان کاتیان بەدەستەوە نەماوە
لە رۆژگاری ئەمڕۆدا کێشەی ئاوی نێوان وڵاتان بەهۆی پەیماننامەی رێڕەوە ئاوییەکانی نەتەوە یەکگرتووەکانی ساڵی 1997ەوە ئیدارە دەکرێن، بەڵام ئەو رێککەوتنە تەنیا واژۆی 39 وڵاتی بەسەرەوەیە. بەپێی رێککەوتنەکەی 97، وڵاتان پابەندن بەوەی رێز لە بەشە ئاوی وڵاتانی دراوسێ بگرن و بە یەکسانی سەرچاوەکانی ئاو دابەش بکەن. سووریا و عێراق، بە پێچەوانەی ئێران و تورکیا، رێککەوتنەکەیان واژۆ کردووە.
رێککەوتنی چەند لایەنەی دابەشکردنی ئاو لە نێوان تورکیا، سووریا و عێراقدا هەیە، بەڵام هیچ هاوڕاییەکی کۆتایی لەسەر ئاوە هاوبەشەکان لەنێوان ئەو سێ وڵاتەدا لەئارادا نییە، بەڵکو زۆرجاران لەسەر کێشەکانی پەیوەندیدار بە ئاوەوە لۆمەی یەکدی دەکەن.
بەنداوەکان بەشێکی بەرچاو لە ستراتیژی ئاوی ئەو وڵاتانە پێکدەهێنن، لەکاتێکدا هەرکام لەو سێ وڵاتە سوورن لەسەر ئەوەی دەست بەسەر ئەو ئاوەدا بگرن کە لە توانایان دایە. بەڵام شارەزایان هۆشداری دەدەن بەنداوەکان لەڕووی ژینگەییەوە ناتوانن بژارەیەکی جێگیر بن، چونکە زیان بە دیوی خوارەوە رووباڕەکان و هەروەها دەریاکان دەگەیەنن، لەبەر ئەوەی بۆ کەمکردنەوەی رێژەی خوێی دەریاکان بەشێوەیەکی سەرەکی پشت بە رژانی ئاوی رووبارەکان دەبەسترێ.
بەنداوەکان و بنکەکانی گلدانەکانی ئاو لەدەستدانی ئاویشیان لێدەکەوێتەوە. رژانی ئاوی رووباری فورات لە 50 ساڵی رابردوودا نیوەی بووە، هۆیەکەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە ئاوی 32 بەنداوی سەر ئەو رووبارە دەبن بە هەڵم، لەکاتێکدا قورساییەکی زۆری کەرتی کشتوکاڵیشی لەسەرە.
گۆڕانی کەشوهەوا دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی بارانبارین لە سەرانسەری رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرماش بەهەڵمبوونی ئاوی رووبارەکان و بەنداوەکانی سەر ئەو رووبارانە خێراتر دەکات، بەو پێیە دۆخەکە لەوەی ئێستاش خراپتر دەبێ.
عەلی حەسەناڵی، ئەندازیار و پرۆفیسۆر لە زانکۆی کوردستان هەولێرهەولێر، پێیوایە سیستەمی سروشتی گۆڕانی بەسەردا هاتووە. بە بۆچوونی حەسەناڵی وڵاتانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست لە نێوان ئەو وڵاتانە دان کە کەمترین ئامادەکاریان بۆ گۆڕانی کەشوهەوا کردووە و ئەمەش کێشەیەکی گەورەیە.
بەڵام ئەمە بەو واتایە نییە هیواکان مردوون، بەڵکو قەیرانی ئاو دەکرێ ئیدارە بکرێ، بەو مەرجەی حکومەتەکان بۆ دابەشکردنی ئاو هاوکاری یەکتر بکەن و بەکارهێنانی ئاو لەسەر بنەمای تێگەیشتن لە چۆنێتی کارکردنی سیستەمەکە سروشتییەکە بێ. بۆیەش پرۆفیسۆرە کوردەکە جەخت لەوە دەکاتەوە کە هەرچەند رۆژهەڵاتی نێوەڕاست لەبەردەم کێشەی ئاو دایە ئەوە بەو مانایە نییە کە ناتوانین ئیدارەی کێشەکە بکەین. ئەگەریش بتوانین ئیدارەی کێشەکە بکەین، ئەوە بێگومان دەتوانین بەسەر زۆر لەو کێشانەدا سەرکەوین.[1]
30-08-201830-08-2018

#ماردین | #داعش | #حەسەکە | #دوکان | #ورمێ | #هەولێر | #30-08-2018 |

ئاژانسێکی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویکردووەتەوە، بەهۆی نەبوون و کەمی بودجە لەشاری ئیلامی رۆژهەڵاتی کوردستان، زیاتر لە 200 کرێکاری خاوەن پیشە لەکەرتە بەرهەمهێنەرەکاندا بێکاربوون.
بەپێی هەواڵێکی ئاژانسی هەواڵدەریی کوردپا، شاری ئیلام لە چەند حەفتەی رابردوودا لەگەڵ کەمی بودجە و پارە رووبەڕووی قەیرانی دارایی بووەتەوە، ئه و دۆخەش بێکار بوونی ژمارەیەک پیشەگەری لێکەوتووەتەوە.
لە ئەنجامی داخرانی سێ کەرت و کارگەی بەرهەمهێنەری ئه و شارەکە، زیاتر لە 200 کەس پیشەکانیان لە دەست دەدەن.
شارەزایانی بواری ئابووری له و باوەڕەدان، پشتیوانی نەکردنی دەوڵەت و هاوکاری نەکردنی بانکەکان دۆخێکی وای دروستکردووە کە کارگە بەرهەمهێنەرەکان بەره و داخران بچن.
- 20-04-2015

تەلەڤزیۆنی (کەی ئێن ئێن) کە عەقڵیەتی پیلانگێڕی، بەردی بناغەی کارکردن و بەرنامەڕێژیی گوتاری سیاسی و مێدیاییەتی، لە دواداهێنانیدا نهێنی دواکەوتنی مووچەی ئاشکرا کردووه و هەر زووبەزوویش پەرلەمانتارێکی یەکێتی لێی وەرگرتنەوە و کەوتە بازاڕ گەرمکردن بۆ کەی ئێن ئێن.
بیرتیژەکانیان سیناریۆیەکیان داڕشتووە و بڵاویان کردووەتەوە، کە گوایە مەکتەبی سیاسیی پارتیی دیموکراتی کوردستان لە کۆبوونەوەیەکدا لیژنەیەکی نهێنی پێکهێناوە و بە راوێژ لەگەڵ ژمارەیەک راوێژکاری بیانی پیلانی دواخستنی مووچەیان داڕشتووە، بۆئەوەی دۆخێکی قەیراناوی دروست بکەن و حزبەکانی دیکە و خەڵک ئاوات بە پێش قەیرانەکان بخوازن و، پارتی چی بوێ، بۆی بکەن.
عەقڵیەتی لەمجۆرە کە سیناریۆی ئاوا دادەڕێژێ، جگە لەوەی کە پێی بگوترێ گێرەشێوێن و تێکدەری ئاشتەواییی کۆمەڵایەتی و سیاسی، هیچی دی هەڵناگرێ. ئەم جۆرە عەقڵیەتە‌ بەرهەمی ئەو قوتابخانەیەن کە نەیانتوانی یەک ساڵ لە ئارامیدا سیاسەت بکەن و، بەشدارێکی ئەرێنیی ژیانی پەرلەمانی و حوکمڕانی بن.
باشتر وابوو تەلەڤزیۆنەکەی گۆڕان، نهێنی ئەوانەی بڵاو کردایەتەوە کە هاوکاری نووری مالیکی و ئەندازیاری بڕینی بودجەی هەرێمی کوردستان و مووچەی فەرمانبەران بوون. دەبوایە ئەندام پەرلەمانەکەی فراکسیۆنی سەوزیش، لە نزیک خۆیەوە لەوانەی بپێچایەتەوە نەک یەخەی پارتی بگرێ.
سەرچاوەی قەیرانی هەرێمی کوردستان سیاسەتە شۆفێنییەکانی مالیکییە و‌، تا هەنووکە بەردەوامە و راوێژکارەکانیشی بیانی نەبوون، بەڵکو سیاسەتوانانی خۆماڵی بوون، کە حیقد و دڵڕەشییان بەرامبەر پارتی و سەرۆک بارزانی تا ئەو رادەیە قووڵ بۆتەوە، ئامادەن سزای گەلی کوردستانیش بدەن، لەبەر ئەوەی دەنگیان بە پارتی و بارزانی داوە. تەنانەت ئامادهن‌ ببنە سەرقافڵەی تێکدانی هەر ئەگەرێک کە بۆ دروستبوونی دەوڵەتی کوردستان بێتە ئاراوە.
شەڕی داعش و خەرجییە زۆر و زەوەندەکانی، گرتنەخۆ و پێشکەشکردنی خزمەتگوزاریی جۆراوجۆر بۆ هەزاران هەزار ئاوارە و پەنابەر، رووبەڕووبوونەوەی کاریگەرییەکانی قەیرانە ئابوورییە جیهانییەکان و دابەزینی نرخی نەوت، کە چەندین دەوڵەتی تا رۆخی رووخان و ئیفلاس برد و، تەنانەت ئەمریکا و زلهێزەکانیشی هیلاک کرد، هۆکارگەلی ئەو قەیرانانەن کە دووچاری هەرێمی کوردستان بوون، نەک پیلانێکی نهێنی پارتی وەکوو ئەوەی راگەیاندنەکەی بزووتنەوەی گۆڕان و هاوسەنگەرەکانیان، بۆ چەواشەکردن و دنەدانی خەڵکی خۆیان بڵاوی دەکەنەوە.
مووچەی هەموو فەرمانبەران دواکەتووە بە پارتییەکانیشەوە، بۆیە بە عەقڵی کێدا دەچێ پارتی زیان بە ئەندامانی خۆی پێش خەڵکی تر بگەیەنێ. زوربەی خەڵکی کوردستانیش دەنگدەری پارتی و سەرۆک بارزانین، بۆیە تەنیا عەقڵی نەخۆش بیر لە سیناریۆی وەها دەکاتەوە کە پارتی سزای دەنگدەران و لایەنگیرانی خۆی بدات. ئەمە پەرلەمانتارەکەی یەکێتی زانیاری زیاتری لەبارەوە هەیە کە بەهۆی بیروڕای سیاسییەوە، لە سلێمانی چەندین کەس مووچە و نانبڕاو کران و، گۆڕانخوازەکانیش دەبێ لەبیریان نەچێتەوەو و بشزانن سەرۆک بارزانی و کاک نێچیرڤان بارزانی زۆریان کرد تا نان بگەڕێنرێتەوە بۆ نانبڕاوە گۆڕانخوازەکان. نانبڕین ئەخلاقی پارتی نییە و کەسیش بڕوا بە درۆی ئاوا شاخدار ناکات، بە تایبەتی خەڵکی سلێمانی کە خۆیان دەزانن کێ نانیان دەبڕی و کێشین راوێژکارەکانی ئەوسای مالیکی و ئێستای دەسەڵاتدارانی بەغدا، بۆ درێژەدان بە سزادانی خەڵکی خۆڕاگری کوردستان.
بەڕێزان وەزیری دارایی و جێگری سەرە‌کوەزیران ئەندامی دەستڕۆیشتووی ئەنجوومەنی نەوت و گازن و، بە واژۆی ئەوان پارەی فرۆشی نەوتی هەرێم دەهێنرێتەوە بۆ کوردستان، بۆیە لەبری ئەوەی سیناریۆی گومڕا و هەڵخەڵەتێنەر و دوژمنکارانە داڕێژن، پرسیارێک لەو بەڕێزانە بکەن.
قەیرانەکان و هۆکارەکانی بەردەوامن و خەڵکی کوردستانیش هەقی خۆیانە ئاگاداری وردەکارییەکان بن، بەڵام وەکوو هەموو کەیسەکانی دیکە کە دەکرێتە بابەت بۆ قۆڵبادان و شکاندنی ئیرادەی لایەنێکی دیکە و، تێکدانی ئاشتەوایی کۆمەڵایەتی، ئیتر چاوەڕوان مەبن پارتی لێتان بێدەنگ بێت.
زۆر روونە کە شکستی سیاسەتتان لە کەیسێکدا بە دروستکردنی قەیران لە کەیسێکی تردا قەرەبوو دەکەنەوە. ئێوە لە ئارامیدا سیاسەتتان پێ ناکرێ و تەنیا کەشوهەوای قەیراناوی ژینگەی کاری سیاسی و راگەیاندنتانە. پێویستە حەوسەڵەی کارکردنتان زیاتر و نەفەستان لە ململانێدا درێژتر بێ و کاری ئەرێنی بکەن بۆ چارەسەر، چونکە دانیشتن و کۆبوونەوەکان لەپێناوی چارەسەرکردنی کێشەکان، لەسەر بناغەی سازانی نیشتمانی و سیاسی بەردەوامە. هەروەها حکوومەتی بنکەفراوانی هەرێم خەریکی ئامادەکردنی بەرنامەی گشتگیری چاکسازییە و، وەزارەتی دارایی کە بەشی بزووتنەوەی گۆڕانە، وەکو هەموو وەزارەتەکان بەرنامە و دیدگای خۆی بۆ چاکسازیی پێشکەش کردووە و، چەندین شارەزا و راوێژکاری بیانی بۆ ئەم مەبەستە هاوکارییان دەکەن‌. لەلایەکی تریشەوە بەبیرتان دەهێنینەوە کە لەسەر پێشنیاز و داوای ئێوە لە کۆبوونەوەی راگەیاندنی هەر پێنج لایەن، بڕیارمان دا هەڵمەتی راگەیاندن راگرین و، ببینە بەشێک لە چارەسەر نەک قەیرانخوڵقێنەر‌، کەچی هەر لەیەکەم رۆژی دوای ئەو بڕیارە، پێشێلکارییتان دەست پێکرد و ئێمەیش وەکوو ئەخلاقی بەرزی پارتییانەمان پابەند بووین بە بڕیارەکەوە و، تا هەنووکەیش پابەندین و کۆی پێشێلکارییەکانیش دەخەینە بەردەم کۆبوونەوەی پێنجقۆڵی و سەرپەرشتیاری کۆبوونەوەکە.
ئێمەی پارتی، جگە لەوەی هۆکارە کۆن و نوێیەکانی ئەو قەیرانانە‌ دەزانین، هەروەها چاومان لەسەر قارەمانێتیی پێشمەرگە و دڵمان لای خانەوادەی زیاتر لە هەزار شەهید و، دوعامان بۆ چاکبوونەوەی بریندارانە و، بەشێکین لە مەینەتییەکانی خەڵکی کوردستان و پشتگیریی هەموو داوا رەواکانیان دەکەین و هانی حکوومەتی هەرێم دەدەین بۆ کارکردنی جیددی لەپێناوی چارەسەردا و، هاوکار و پشتیوانی دەبین لەو پێناوەدا. هەروەها ئێمە بە وردی چاودێریی گۆڕانکارییە گەورە و گرینگەکانی جیهان و ناوچەکە دەکەین، کە دڵنیاین پشکی کوردیان تێدایە بەو مەرجەی‌ هەموولایەکمان بتوانین یەکگرتووانە مامەڵەیان لەگەڵدا بکەین. بە پێچەوانەوە نابێ‌ سەرقاڵی تێکدانی ئاشتەواییی کۆمەڵایەتی و زیادکردنی قەیران بن بۆ سەرباری قەیرانەکانی دیکە.
ئایندە خۆی ئەم رۆژگارانە و کارەکتەرەکانی پۆلین دەکات و، ئەوانەی راستگۆ و دڵسۆزی گەلەکەمانن و توانا و وزەی مانەوەیان تێدایە، دەرفەتەکانی سەرکەوتن و هەڵکشانی زیاتریان پێ دەبەخشێ. ئێمە دڵنیاین کە بەشی پارتیی دیموکرایەتی کوردستان لەو سەرکەوتنەدا دەبێ.
دەزگای رۆشنبیری و راگەیاندنی پارتیی دیموکراتی کوردستان
05-10-2015

بە گوێرەی هەواڵی ڕۆژنامەی بیرگون، لە سەرەتای ساڵی نوێی 2019وە داڕمانێکی گەورەی ئابووری لە تورکیا دێتە ئاراوە.
لە هەواڵی ئەو ڕۆژنامەیەدا هاتووە کە تەنها لە مانگی کانوونی دوویەم/ڕێبەندان دا دوو هەزار و 417 کۆمپانیا، لە مانگی شوباتد/ڕەشەمە 682 کۆمپانیا، لە مانگی ئادار 780 کۆمپانیا، لە مانگی نیسان 623 کۆمپانیا، لە مانگی گوڵاندا 652 کۆمپانیا و لە مانگی حوزەیران /پووشپەڕدا 752 کۆمپانیا، لە تورکیا داخراون. بەو شێوەیەش لە ماوەی شەش مانگی ڕابردووی ئەمساڵدا، لە تورکیا لانیکەم پێنج هەزار و 906 کۆمپانیا داخراون.
بە گوێرەی ئامارە فەرمیەکان لە مانگی کانوونی دوویەم-ی ساڵی 2017دا هەتا مانگی حوزەیران-ی ئەمساڵ، 20 هەزار و 607 دوکان و کارگەی بچووک داخراون. بەو شێوەیەش بە تێکڕایی دەکاتە 38 کارگە لە ڕۆژێکدا کە داخراون.
یەکێتی ژووری بازرگانی تورکیا ئاشکرایان کردووە کە لە ساڵی 2017 دا 14 هەزار و 701 کارگە داخراون.
لە ئێستادا ئابووری تورکیا بەشێوەیەک داڕماوە کە تەنانەت بانکەکانیش لە قەیراندان. بەهۆی خراپی بارودۆخی ئابووریەوە بانکەکان لقەکانیان لە شار و شارۆچکەکاندا دادەخەن. بۆ نموونە لە ماوەی 18 مانگی ڕابردوودا، 458 لق و نوسینگەی بانکی تورکیا لە شوێنە جیاوازەکانی ئەو ووڵاتەدا داخراون. لەو ڕێژەیەش، ساڵی پار 325 لق و نووسینگەی بانک داخراون، لە شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵیشدا 133 لق و نووسینگەی تری بانکەکانی تورکیا داخراون.[1]
11-08-201811-08-2018

#11-08-2018 |

بەرەو چارەسەرێکی نیشتمانی بۆ قەیرانی حوکمڕانی کوردستان
لە سەردەمی گۆڕانگاریەکانی ڕۆژهەڵات، لە ساتی دەرفەت و هەڕەشە بۆ کوردستان، لەکاتی چاوەڕوانی ڕەوای خەڵک بۆ ژیانێکی ئاسوودە و ئازاد، حوکمڕانی کوردستان دووچاری کێشەی بنەڕەتی بۆتەوە. لە دووای 24 سال، سەرەڕای دەسکەوت و پێشکەوتنی گەورە، کۆمەڵێ کێشەی کەڵەکە بووی ساڵ دووای ساڵ، و پاشماوەکانی شەڕی ناوخۆ، بوونەتە هۆکاری قەیرانێکی سیاسی، قەیرانێکی ئابووری سەخت، هەڕەشەی سەربازی و ئەمنی قەومی چارەنوسساز کە بە کۆیان لە قەیرانی بنەڕەتی سیستەم و بڕیاڕی حوکمڕانی کوردستان چڕبۆتەوە.
باری سیاسی ئاڵۆز و ململانیی ژێر بە ژێری نێوان بەناو هاوپەیمانەکانی حوکمڕان، تێڕوانینی ناکۆک لەسەر پرسەکانی ئەمنی قەومی، چ دەربارەی عیراق، چ دەربارەی کوردی باکور و ڕۆژئاوا، چ پەیوەندیەکان لەگەڵ ئێران و تورکیا، پرسی مافی چارەنووس، هەڕەشەی لەتکردنەوەی حکومەتی کوردستان و بگرە هەڕەشەی شەڕی ناوخۆش، مشتێکن لە خەرواری دەرهاوێشتەکانی قەیرانی سیاسی کوردستان.
لە بەرنامە و هیوای ئاوەدانی و گەشەسەندنی ئابووری کوردستان و دڵنایی وەبەرهینان، وا ئێستا هاوڵاتیانی کوردستان کەوتوونەتە گێژاوی دڵەڕاوکێی بوون و نەبوونی مووچە، و تارمایی مایەپووجی کەرتی تایبەت و بانکەکان و ڕاوەستانی بازاڕ و کەسابەتی خەلک ئاماژەی قەیرانێکی ئابووری سەخت و مەترسیداری کوردستانە.
پێشمەرگە، بە خۆبەختکردن و ئازایەتی، و بە پشتیوانی هاوپەیمانان و ئێران و تاڕادەیەک عێراق، جوامێرانە و قارەمانانە بەرگری لە کوردستان دەکەن لە ڕووی هێرشی دڕندانەی داعش. تا ئێستا پێشمەرگە یەکگرتوو نیە، گیرۆدەی کێشەی شیرازەی فەرماندەییە. نەک نەبۆتە هێزێکی نیشتمانی، بەڵکە فرە فەرماندەیی و کێشەی لۆجیستی و مووچەی قوڵتر بۆتەوە. بێگومان ئەم کێشانە بوونەتە ڕێگر لەوەی پێشمەرگە سوودمەند بێت بە شێوەی گونجاوتر لە هاوکاری نێودەوڵەتی.
ئەم قەیرانەی حوکمڕانی گشتگیر و بنەڕەتیە و بۆتە مایە کێشەی ڕۆژانەی خەڵک و مەترسی بۆ خزمەتگوزاری و بژێویان، و تارماییشە لەسەر پرسە نەتەوەییەکان. کوردستان بەمجۆرە بەڕێوە ناچێت. بەردەوامبوونی وەزعی ئێستا بەرەو هەڵدێرمان دەبات. بە ڕوونی، بە کوردی بە کورتی، بەردەوامبوونی وەزعی ئێستا ناکرێ، بۆیە سیستەمی ئێستای حوکمڕانی کوردستان پێویستی بە پیاچوونەوە و ڕاستکردنەوە هەیە بە تایبەتی لەم قۆناغە کە پرسەکانی دەستوور و سەرۆکایەتی هەریم بوونەتە باس و پرسی ئیستا.
ناکرێ بە (سەفقە)ی ژێربەژێر، و سەودا و معامەلە، برابەشکردن و پیاچوونەوەی پشکەکان، پرسەکانی (سەرۆکایەتی هەریم) و سیستەمی حوکمڕانی بەڕێ بکرێت. پەردەپۆشکردن و ڕاییکردن تا سەر نابێت، و دادی بژێوی و کەسابەتی هاوڵاتیان و پاراستنی ئەمنی قەومی و زامن کردنی بەرنامەی ئازادی کوردستان نادات.
بەرپرسیاریەتی چارەسەرکردنی ئەم قەیرانە لە ئەستۆی پەرلەمان و هێزە سیاسیەکانە. چارەسەر بە ڕێکەوتنی سیاسی و یاسایی دەبێت بۆ ڕەواندنەوەی قەیرانی بژێوی و ئابووری هاوڵاتیان، بۆ یەکخستنەوەی بەڕاستی حکومەتی هەرێم و هێزی پێشمەرگە و ئاسایشی کوردستان، بۆ چەسپاندنی حکومەتی هاوڵاتی و ڕێزگرتن لە چەمکی دەستاودەستکردنی دەسەڵات. چارەسەر دەبێ نیشتمانی بێت، دوور بێت لە ئاماژە و دەستەواژەکانی دووبەرەکی و تاڵاوەکانی شەڕی ناوخۆ و دەبێت هەر لە سەر بنەمای پاراستنی یەکڕیزی گەل و یەکبوونی حوکمڕانی کوردستان بێت.
سەرۆک، سەرۆکی نیشتمانە، و ڕەمزی یەکبوونی گەلە. دەستوور چوارچێوەی پێکەوە ژیان و بەڕێوەبردنی جیاوازیەکان و حوکمڕانی وڵات و زامنکردنی مافی هاوڵاتیە. ئەم پرسە بۆ تاکە کەس و حیزب و لایەنێک نیە، بۆ زۆرینەیەکی ئاساییش دیاری ناکرێت. بۆیە پێویستە لەگەل هەموو جیاوازیەکان ئەم قەیرانەی ئێستا بە ئاڕاستەی قەیرانێکی قوڵتر و مەترسیدارتر نەبەین. پێویستە بە پەرۆشی بۆ گەل، بۆ ئایندەمان، ئەم پرۆسەیە، بەم جیاوازیانەوە، بەرەو چارەسەرێکی نیشتمانی ئاڕاستە بکەین و لە سایەی پەرلەمانەکەی خۆمان و بە ڕێکەوتنی هێزە سەرەکیەکان بسازێین لە سەر نەخشە ڕێگەی دەرباز بوون لە قەیرانی ئەمڕۆی حوکمڕانی کوردستان:
قۆناغی انتقالی (ئێستا بۆ 2017 کاتی هەڵبژاردنی نوێی پەرلەمان)
لە ئێستاوە تا کاتی هەڵبژاردنی نوێی پەرلەمانی کوردستان (دوو ساڵ تێپەر نەکات)، ڕێکەوتن لە سەر شێوازی بەڕێوەبردن و ڕێکخستنەوەی دەسەڵاتەکان بۆ چارەسەرکردنی کێشە سەرەکیەکانی حوکمڕانی ئەمڕۆ، بە تایبەتیش:
پێشمەرگە و یەکخستنی هێزی پێشمەرگە.
ئەمنی قەومی و پەیوەندیەکان، و بە تایبەتیش پەیوەندی نیوان هەریم و بەغدا.
چارەسەرکردنی باری ئابووری و بژێوی کۆمەلانی خەڵک.
چاکسازی دەسەڵاتی دادوەری و پاراستنی سەربەخۆیی.
بۆ ئەم قۆناغە انتقالیە دەسەڵاتەکان، لە نێوان سەرۆکایەتی هەرێم و حکومەت، ڕێکبخرێتەوە بۆ بەدیهینانی ئامانجەکانی سەرەوە و زەمینە سازی و ئامادەکاری پێویست بۆ پەیڕەوکردنی سیستەمی پەرلەمانی دیمکراتی لە دووای هەڵبژاردنی 2017.
1. تخویلی دەسەڵات بە وەزیری پیشمەرکە و سەرۆکایەتی ئەرکان بۆ ریکخستنەوە هیزی پیشمەرگە و یەکخستنی لە دامەزراوەی نیشتمانی، وجێبەجیکردنی گۆڕانکاریە ئیداری و دارایی و عەسکەریە پێویستەکان بۆ ئەم مەبەستە.
2. تخویلی دەسەڵات بە وەزیری ناوخۆ بۆ یەکخستنەوەی دەزگاکانی ئاسایش لە دامەزراوەی نیشتمانی و جێبەجێکردنی گۆڕانکاریە پیویستەکان.
3. سەرۆکی هەرێم، سەرۆکی حکومەت، جیگرەکانیان لەگەڵ نوینەری لایەنە سەرەکیەکانی بەشداری حکومەت ئەنجومەنیک پێک دێنن بۆ ئەم قۆناغە انتقالیە بو تاوتوێیکردن و بڕیاڕدان لە سەر پرسە گرنگەکانی ئەمنی قەومی، بە تایبەتیش هەڵویست سەبارەت مافی چارەنووس و پەیوەندیەکان لە گەل عێراق، هەروەها پەیوەندیەکان لەگەڵ ئێران و تورکیا، و پارچەکانی تری کوردستان.
ئەم ئەنجومەنە، بە هاوکاری و هەماهەنگی لەگەڵ سەرۆکایەتی پەرلەمان و دەسەڵاتی دادوەری، کار بکات بۆ پشتیوانی چاکسازی پێویست لە دەسەڵاتی دادوەری و چەسپاندن و پاراستنی سەربەخۆیی.
4. دامەزراندن و دەستبەکاربوونی سندوقی داهاتە نەوتیەکان، دامەزراندنی کۆمپانیاکانی (پشکنین و گەڕان) و (دۆزینەوە و بەرهەمهینان)، (گواستنەوە و دابەشکردن) و (فروشتن و هەناردەکردن) بە پیی یاسای نەوت و گازی کوردستان... و کۆکردنەوەی گشت داهاتەکان بە پێی یاسا و کاراکردنی لیژنەی دەستەپاکی و پەیوەندیدارەکانی پەرلمان بۆ چاودیری کۆکردنەوە و سەرفکردنی داهااتی نەوت.
5. شۆڕکردنەوەی دەسەڵاتی ئیداری و دارایی بۆ پاریزگاکان و کاراکردنی لامرکزیەت.
6. تەعدیلی وەزاری و پیاچوونەوەی پێکهاتەی حکومەت، و هەروەها پیاچوونەوەی دامەزراوەکانی دیوانی سەرۆکایەتی هەریم و دیوانی ئەنجومەنی وەزیران، بۆ هاوکاری جێبەجێکردنی ئەرکەکانی سەرەوە، و هەروەها پەیڕەوکردنی بەرنامەیەکی بەکردەوەی چاکسازی هەمەلایەن بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی ئابووری و زامنکردنی بژێوی خەڵک،
ئەم بەرنامەیە لە پەرلەمان پەسەند بکرێت، و پەرلەمان ئەرک و مافی بە دواداچوون و بەسەرکردنەوەی جێبەجێکردنی بەرنامەکانی قۆناغی انتقالی هەبێت.
بۆ هەڵبژاردنی ئایندە 2017
لە ئێستاوە، ریکەوتن لەسەر پیاچوونەوەی یاسای سەرۆکایەتی هەرێم و دەستوور چەسپاندنی سیستەمی پەرلەمانی دیمکراتی و هەموارکردنی دەسەڵاتەکان و هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم لە پەرلەمان، و بە یاسا پێش 20\8 لە پەرلەمان پەسەند بکرێت.
بەرهەم ئەحمەد ساڵح
10-08-2015

ئاستەم، بەئاهێکەوەبەند، بەقەیران، تەنگژەدار، دژوار، قەیرانی، بحرانی ‏(عف/ ص نسبی) ‏[1]

بەهۆی قەیرانی ئابووری هاونیشتمانییەکی زۆر رووی لە کشتوکاڵکردن کردووە و جووتیارانیش داوا دەکەن حکومەت هاوکاریان بێت و لە ساخکردنەوەی بەرهەمەکان یارمەتییان بدات.
کۆی رووبەری باشووری کوردستان 35%ی شیاوی کشتوکاڵکردنە، واتە یەک ملیۆن و 209 هەزار و 821 هێکتار،
مام کامەران، ئەندازیاری کشتوکاڵییه و 40 ساڵە جووتیاره و دەڵێت هۆکاری سەرەکی حکومەتە، بۆ نایەت کارگە و ساردخانە لە رێگەی کەرتی تایبەت بنیادبنێت، با ئاسانکاری بۆ کەرتی تایبەت بکات، ئەوکات دەبینی بەرهەمی خۆماڵی لە چ ئاستێک و سوودێک دەبێت.
کشتوکاڵ ئه و کەرتە ئابووریەی هەلیکار بۆ هەردوو رەگەز و گەورە و بچووک دەڕەخسێنێت، ئاسایشی خۆراکی وڵاتە، لە دوای نەوت حکومەتی هەرێمی کوردستان دەیهەوێت پشت به و کەرتە ببەستێت، لە ساڵانی پێش قەیرانی دارایی بە رێگا و بان، کارەبا و قەرزی کشتوکاڵی پاڵپشتی ئەم کەرتە بووه.
ئەیوب ئەحمەد، بەڕێوەبەری کشتوکاڵی پێشکەوتوو لە بنکەی کشتوکاڵی رواندز دەڵێت قەیرانی دارایی دەستی حکومەتی بەستوون، له ر‌ێگەی ئەوەوە داوا لەکەرتی تایبەت دەکەین بێتە پێشەوه و ئەمەش ئەوەی لە دەستمان بێت ئاسانکاری بۆ دەکەین.
کەمی هەلی کار لە کەرتەکانی دیکەی کارکردن بەهۆی قەیرانی دارایی هاونیشتمانییەکی زۆر ماوەی دوو ساڵە روویان لە کەرتی کشتوکاڵ کردووه.
لە هەریر کارگەی دۆشاوی تەماتە هەیه و دەتوانێت رۆژانە 168 تۆن تەماتە بکاتە 24 تۆن دۆشاو و هەلی کار بۆ 500 کەس برەخسێنێت.
لە چۆمان ساردخانە هەیە و توانای هەڵگرتنی 60 هەزار تۆن بەرهەمی کستوکاڵی هەیە، هەردووکیان ئامادەن بۆ کارکردن، بەڵام حکومەت کاریان پێناکات.[1]
29-06-201829-06-2018

#29-06-2018 |

دەزگای ئاماری تورکیا (تویک) ئاماری کاری مانگی تشرینی یەکەمی 2018ی لە تورکیا بڵاوکردەوە و بەپێی ئەو ئامارە 501 هەزار کەسی تر بە بێکارانی سەرو تەمەن 15 ساڵەوە زیاد بووە.
بەوەش ژمارەی بێکاران لە تورکیا گەیشتووەتە 3 ملیۆن و 788 هەزار کەس.
بەگوێرەی ئامارەکە، رێژەی بێکاری 1.3 زیادیکردووە و رێژەی بێکاری بە گشتی گەیشتووەتە 11.6%.
رێژەی بێکاریش لە ناو گەنجانی تەمەن 15 بۆ 24 ساڵ دا سەدا 3 زیادیکردووە و بەوەش رێژەی بێکار لە گەنجانی تەمەن 15 بۆ 24 ساڵ لە تورکیا گەیشتووەتە 22.3% و رێژەی بێکاریش لە ناو تەمەنی 15 بۆ 64 ساڵ 1.4% زیادیکردووە و بەوەش رێژەی بێکاری لەو تەمەنەدا گەیشتووەتە 11.9%.
ئاماژە بەوەشکراوە، لە کەرتی کشتوکاڵیشدا ژمارەی بێکاران کەمیکردووە بۆ 187 هەزار کەس و رێژەی بێکاری لەو کەرتەدا 0.8% کەمیکردووە.
لە کەرتی بیناسازیشدا 26 هەزار کەس و لە کەرتی پیشەسازیشدا 2 هەزار کەسی تر بێکار بوون.[1]
15-01-201915-01-2019

#15-01-2019 |