بەرپرسی ھەڵبژاردن لە مەکتەبی ڕێکخستنی #پارتی دیموکراتی کوردستان# لە #موسڵ# وتی: ھەر لە ئێستاوە دانووستان بۆ درووستکردنی ھاوپەیمانییەتییەک لە مووسڵ دەستی پێ کردووە و چاوەڕێ دەکرێت دوای سەری ساڵ و ڕاگەیاندنی ئەنجامی کۆتایی دانووستانەکان گەرموگوڕتر بن، بەڵام تێبینی زۆرمان لەسەر پڕۆسەی دەنگدان ھەیە و سکاڵاشمان تۆمارکردووە.
سەیدۆ چەتۆ، بەرپرسی ھەڵبژاردن لە مەکتەبی ڕێکخستنی پارتی دیموکراتی کوردستان لە مووسڵ، وتی: دانووستان دەستی پێ کردووە لەگەڵ ئەو لایەنانەی لە ھەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان سەرکەوتوو بوونە بە مەبەستی پێکهێنانی ھاوپەیمانییەتییەک بۆ درووستکردنی حکوومەتی خۆجەیی مووسڵ، بۆیە لە ئێستاوە دانووستان دەستی پێ کردووە و دوای سەری ساڵ فراوانتریش دەبن، چونکە ئەو کات ئەنجامەکانیش بەفەرمی ڕادەگەیندرێن.
سەیدۆ چەتۆ وتیشی: ھەوڵدەدەین لەگەڵ لایەنەکان ھاوپەیمانییەتی درووست بکەین و حکوومەتی خۆجێیی درووست بکەین، چونکە ئێمە لە پارێزگای مووسڵ لیستی دووەمین و ئەم جارە ڕێژەی بەشداریکردن لە ھەڵبژاردن کەمبوو تاوەکوو دوو سەعات مابوو وادەی دەنگدان تەواو بێت ڕێژەکە 20% بوو لە ماوەی دوو سەعات بووە 52% ئەنجامەکە بەم شێوەیەی لێهات، بۆیە ئێمە سکاڵامان تۆمار کردووە و داوامان کردووە لێکۆڵینەوە بکرێت و 4ھەزار و 447 وێستگە دووبارە ھەژمار بکرێنەوە.
چەتۆ باسی لەوەش کرد: ھیچ حکوومەتێک لە پارێزگای مووسڵ درووست نابێت ئەگەر ڕای پارتی وەرنەگیرێت و بەشداری تێدا نەکات، بۆیە پارتی لە پێکھێنانی حکوومەتی خۆجێیی مووسڵ ڕۆڵی سەرەکی دەبێت. [1]

ڤیدیۆ: بەهۆی کەمبوونەوەی ئاوی بەنداوی مووسڵ، گۆڕستانێک دەرکەوتووە.
ئامادەکردنی: باسکورد؛ ڕۆژهات لوقمان
ڕۆژی دەرچوون: #26-03-2023#
[1]

ناونیشانی بابەت: بەڕێوەبەری شوێنەواری زاخۆ داوا دەکات هاوشێوەکەی پردی دەلال لە مووسڵ بڕووخێنرێت
ئامادەکردنی: لەزگین
بەڕێوەبەری شوێنەوار و کەلوپووری ئیدارەی سەربەخۆی #زاخۆ# ڕایگەیاند، بە هیچ شێوەیەک ڕازی نابن پردێکی وەکوو #پردی دەلال#ی زاخۆ لە مووسڵ درووست بکرێت و دەبێت ئەو پردەی هاوشێوەی پردی دەلالی زاخۆ لە مووسڵ درست کراوە، بڕووخێنرێت.
محەمەد ئەحمەد، بەڕێوەبەری شوێنەوار و کەلوپووری ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ، بە (باسنیوز) ی ڕاگەیاند: ''نووسینێکی فەرمیی ئاڕاستەی ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ و نوێنەرایەتیی حکوومەتی هەرێمی #کوردستان# لە بەغدا دەکەین بۆ ڕاوەستاندنی کاری درووستکردنی پردێکی هاوشێوەی پردی دەلالی زاخۆ کە ئێستا خەریکە لە مووسڵ درووست دەکرێت و لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا دەنگی داوەتەوە. ئێمە بە هیچ شێوەیەک ڕێ بە درووستکردنی هاوشێوەی پردی دەلال لە مووسڵ نادەین.''
ئاشکرایشی کرد: ''درووستکردنی هاوشیوەی پردی دەلال لە مووسڵ بووەتە جێی نیگەرانیی هاووڵاتییانی زاخۆ و ئێمە داوا لەلایەنە پەیوەندیدارەکان دەکەین، ئەو کارە لە مووسڵ ڕابگرن و ڕێ نەدرێت هاوشێوەی پردی دەلال لە مووسڵ درووست بکرێت.''[1]

سەبارەت بە ئۆپڕاسیۆنی ئازادکردنی شاری موسڵ و ڕۆڵی هێزی پێشمەرگەی کوردستان و بڵاوبوونەوەی لێدوانی جۆراوجۆر لە میدیاکان لەمبارەیەوە، بە گشت لایەک ڕادەگەیێنین کە:
یەکەم: شەڕی تیرۆریستانی داعش ئەولەوییەتی سەرەکی هەرێمی کوردستانە و لەم دووساڵەدا پێشمەرگە قارەمانانە ئەرکی خۆی بەجێ گەیاند و ئەفسانەی داعش لەسەر دەستی پێشمەرگە شکا.
دووەم: ڕزگارکردنی شاری موسڵ بۆ هەرێمی کوردستان و عێراق و جیهان و ناوچەکە گرنگە و جێگەی بایەخە و، جگە لە لایەنی سەربازی پێویستە دەرئەنجام و دەرهاوێشتە مرۆیی و سیاسییەکانی و کاریگەریی لەسەر هەرێمی کوردستان و عێراق و ناوچەکە لەبەرچاو بگیرێت.
سێیەم: بەلای هەرێمی کوردستان و پێکهاتەکان و خەڵکی پارێزگای نەینەواوە، قۆناغی دوای ئازادکردنی موسڵ گرنگییەکی تایبەتی هەیە و بۆ ڕێگەگرتن لە دووبارەبوونەوەی ئەو کارەساتانەی بەسەر پێکهاتە نەتەوەیی و ئایینییەکانی پارێزگای نەینەوا هاتووە و بۆ ئەوەی گرفتی تر سەرهەڵنەدات و دڵنیایی تەواو بدرێتە پێکهاتەکانی پارێزگای نەینەوا و دانیشتوانی شاری موسڵ پێویستە ڕێککەوتنێکی سیاسی لەنێوان لایەنەکان هەبێت لەسەر بەڕێوەبردنی شاری موسڵ و پارێزگای نەینەوا.
چوارەم: لەبارەی ڕۆڵی پێشمەرگە لە ئۆپڕاسیۆنی ئازادکردنی موسڵ هەرێمی کوردستان پابەندی ئەو ڕێککەوتنانە دەبێت کە پێشتر لەنێوان هەرێمی کوردستان و حکوومەتی عێراقی و هاوپەیمانان بوونی هەبووە و هەروەها هەر ڕێککەوتنێک کە لە داهاتوودا لەنێوان ئەو سێ لایەنە دەبەسترێت.
سەرۆکایەتیی هەرێمی کودستان
20-08-2016

لە #13-03-2017# ڕێکخراوی یۆنسکۆ لەگەڵ سوپای ئێراق چونە مۆزەخانەی مووسڵەوەو تەنیا ئەوکاتە قەبارەی شکستەکانی کە داعش لە #26-02-2015# پێی گەیاندوە زانراوە.
مۆزەخانەی مووسڵ پارچەی شوێنەواری تێدابوە کە هێندە بەهادار بوونە لە نرخاندن نایەن. هەندێک لە پارچەکانی شکێنراون و هەندێکی دیکە سووتێنراون و زۆریشیان نەماون و گەیشتونەتە دەستی بازاڕگانەکانی شوێنەوار.
مۆزەخانەی مووسڵ بۆ گرنگی بە پلە دوو دێت لە دوای مۆزەخانەی بەغداوە، لە ساڵی 1952 دامەزراوەو لە دەروازەکەیدا کۆپی پەیکەرەکانی هەردوو گای باڵدار هەبوە هێمای شانشینی ئاشوریەکان بووە کە لە دەشتی نەینەوا ساڵی 750 پێشی زاین دامەزراوە.
کاربەدەستانی ئەوێندەر جەخت دەکەنەوە لەسەر ئەوەی وێرانکاریەکە هەردوک باڵەخانەو پارچە شوێنەاریەکانی گرتووەتەوە. هەموو شت و مەک و شوێنەوارەکانی مۆزەخانەکە دزراوە یانیش قاچاخ کراوە.
شوێنەوارەکانی مۆزەخانەکە دەگەڕێنەوە بۆ سەردەمی سومەری و ئیمپراتۆریای ئەکەدی کە لە ساڵانی (2300 پ ز) حوکمی ئێراقیان کردووە. هەروەها پارچەی شوێنەواری سەردەمی هیلینییە.انی تێدا بووە کە بەماوەی سێ سەدە پێش لەدایکبوونی مەسیح بوونە.
گرنگترین بەشی مۆزەخانەکە، بەشی ئاشوریەکان بووە کە ماوەی 900 ساڵ پێش مەسیح، ئەو پارچانەی تێدا بووە کە لە دەشتی نەینەوا دۆزراونەتەوە بۆ سەردەمی ئاشوریەکان دەگەڕێنەوە. پارچەکانی زۆر دەگمەنن و لەهیچ مۆزەخانەیەکی دیکەی جیهاندا هاوشێوەیان نییە.
بەشێکی مۆزەخانەکە شتومەکی دەوڵەتی حەزەری کە دەگەڕێتەوە بۆ 100 ساڵ پێش کریستیان تێدا بوە.
هەروها بەشی مێژووی ئیسلامیشی تێدا بووە کە لەسەرەتای پەیدابوونی ئیسلامەوە لەسەدەی حەوتەمی زاینی دەستی پێ کردووە تاکوو ڕووخانی سەردەمی ئیسلامی لە 1924. ئەمیش دەستنووس و بەڵگەنامەو شوێنەواری ئیسلامی گرنگی تێدابوە.
داعش پارچە بچوکەکانی دزیوەو ئەوانەی پێی هەڵنەگیراوە یان بەتەورداس شکاندونی یان سووتاندونی و مۆزەخانەکە شتێکی ئەوتۆی تێدا نەماوە.
ڕێکخراوی یۆنسکۆ بەڵینی داوە کە هاوکار دەبێت لە نۆژەنکردنەوەی مۆزەخانەکە.

شاری #موسڵ# یەکێکە لە کاولگە گەورەکانی دوای داگیرکارییەکانی #داعش# بۆ سەر وڵاتانی ناوچەکە و ڕاگەیاندنی خەلافەتەکەیان لە عێراق و سووریا، پسپۆران ئاماژە بە پێویستی 100 ملیار دۆلار دەکەن بۆ نۆژەنکردنەوەی شارەکە لە دوای ئاوابوونی داعش.
ڕێکخراوی تیرۆریستی داعش، سەرباری وەحشیگەرییەکانی لەو کوشتارگانەی لە ناوچەکەدا لە دوای 2014وە نایەوە، کاولکارییەکی گەورەشی لەسەر هەر خاکێکدا بەجێ هێشتووە، کە ڕۆژێ لە ڕۆژان پێیدا تێپەڕیوە و لە ماوەکانی ڕابردوودا کەوتوونەتە ژێر ڕکێفی.
کەناڵی (ئەلحورە)ی عێراقی، لە ڕاپۆرتێکدا لەبارەی شاری مووسڵی دوای داعش لە ڕووی بنیات و شارستانیەتەوە، ئاماژە بەوە دەکات کە مووسڵ زیاتر لە شارێکی ئەورووپای دوای کاولکارییەکانی شەڕی دووەمی جیهانی دەچێت، کە هیچی بەسەر یەکەوە نەماوە.
لەبارەی نۆژەنکردنەوەی شارەکەوە، باسم ئەنتوان پسپۆری ئابووری عەرەبی لە لێدوانێکیدا بۆ کەناڵەکە دەڵێ بە لایەنی کەمەوە 10 ساڵی تر پێویستە بۆ نەهێشتنی شوێنەواری کاولکارییەکانی داعش، بەو مەرجەی لەم ماوەیەدا بتواندرێ بڕی 100 ملیار دۆلار بۆ نۆژەنکردنەوەی شارەکە و بنیاتنانەوەی سەر لەنوێ دابین بکرێت.
لە ڕاپۆرتەکەدا ئاماژە بەوەش کراوە کە بنیاتنانەوە و نۆژەنکردنەوەی مووسڵ لە سایەی ئەم حکوومەتی ئێستە لە بەغدا هەیە، کارێکی ئەستەمە، جارێک لەبەر ئەوەی نیازێکی وا گەورە و بەم ئاستە لە گۆڕێدا نیە بۆ ڕاستکردنەوەی شارە ڕوخاوەکە، لەلایەکی ترەوە جیاوازی تایەفەگەری و دابەشبوونی عێراق بەسەر دوو بەشی سونە و شیعەدا ڕێگرییەکی دیکەیە.
لای خۆیانەوە پسپۆرانی سیاسیی عێراقی ڕەشبینن بتواندرێ مووسڵ جارێکی تر ئاوەدان بکرێتەوە، بوونی گەندەڵیش بە ڕێژەیەکی بەربڵاو لەنێو دەزگاکانی حکوومەتی عێراقدا، بە گەورەترین بەربەست لەبەردەم نۆژەنکردنەوەی شارەکە دەزانن.
لەلایەکی ترەوە لایەنە شیعیەکانی عێراق، بەتایبەتی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا، داوا لە وڵاتانی کەنداوی عەرەبی دەکەن پشکدار بن لە نۆژەنکردنەوەی شارەکە، ئەمەش لەلایەکەوە بۆ هاوکاریکردنی چاکردنەوەی ئەو کاولکارییە گەورەیەی داعش بەسەر مووسڵیدا هێناوە، لەلایەکی تریشەوە بۆ ڕەواندنەوەی ئەو هەوری گومانەی لەسەر وڵاتانی کەنداودا هەیە بەوەی بەردەوام پەنجەی تۆمەتبارکردن ڕوو لە وڵاتانی کەنداوە لەبارەی هاوکاریکردنی داعش لە هێرشیدا بۆ سەر عێراق و سووریا.
02-07-2017

بەرپرسێکی وەزارەتی کشتوکاڵ لە هەرێمی کوردستان دەڵێت شارەکانی عێراق بە گشتی و #مووسڵ# بە تایبەتی بوونەتە بازاڕێکی گەرم بۆ ساغکردنەوەی بەرهەمی سەوزە و میوەی جووتیارانی هەرێمی کوردستان، ڕۆژانە بە سەتان تۆن بەرهەمی سەوزە و میوە لێرەوە هەناردەی شارەکانی دیکە دەکرێ.
ئێستا هەرێمی کوردستان لە بەرهەمەکانی وەکوو پەتاتە، پیاز و تەماتە و زۆربەی سەوزە و میوەکانی دیکەش ئاستی خۆژیاندنی تێپەڕاندووە. بەهۆی ئەوەی لە کوردستان کۆگا نییە بۆ هەڵگرتنیان، لە کاتی پێگەیشتنیان زیاد دەبن بازاڕی سەرەکیش بۆ ساغکردنەوەی ئەو بەرهەمە زیادانە شارەکانی عێراقە. نزیکترین شاریش بۆ ساغکردنەوەی بەرهەمەکان شاری مووسڵە کە لە چەند ساڵی ڕابردوودا بەهۆی داعشەوە خەڵکەکەی نەدەپەرژانە سەر چاندنی سەوزە و میوە، ئێستاش کە لە دەستی داعش ڕزگار کراوە، بەهۆی ئەو کاولکارییەی لە شارەکەدا ڕوویداوە، زەحمەتە وا بەزوویی مووسڵ ببێتەوە سەبەتەی جارانی نانی عێراق، بۆیە ڕەنگە بۆ ماوەیەکی درێژ پێویستی بە هەرێمی کوردستان ببێ‌.
حوسێن حەمەکەریم، بەڕێوەبەری گشتیی باخداری و دارستان و پاوان لە هەرێمی کوردستان دەڵێت: شارەکانی عێراق بە گشتی و مووسڵ بەتایبەتی ئێستا بوونەتە بازاڕێکی باش بۆ ساغکردنەوەی بەرهەمی سەوزەی جووتیارانی هەرێمی کوردستان، ڕۆژانە بە هەزاران تۆن لە بەرهەمی خۆماڵی و ئەو میوەشی لە تورکیا و ئێرانەوە هاوردە دەکرێ، جارێکی دیکە هەناردەی شارەکانی عێراق دەکرێ.
بەهۆی کەمیی کۆگا بۆ هەڵگرتن لە وەرزی پێگەیشتن، جووتیاران بە ناچاری سەرجەم بەرهەمەکانیان لەیەک کاتدا ڕەوانەی بازاڕ دەکەن، ئەمەش زۆرجار دەبێتە هۆی ئەوەی خستنەڕوو لە پێویستیی ناوەخۆ زیاتر بێت و نرخ دابەزێت، لەو حاڵەتەشدا جووتیاران زەرەرێکی زۆر دەکەن.
حوسێن حەمەکەریم دەڵێت: بۆ هاوسەنگکردنی نرخ، ئاسانکاریمان بۆ جووتیاران کردووە بەرهەمە زیادەکانیان هەناردەی شارەکانی عێراق بکەن. بۆ پارێزگاری لەو ڕێگە بازرگانییەش، هەمیشە لە پەیوەندیداین لەگەڵ بەرپرسانی عێراق تاوەکو گرفت نەکەوێتە ئەم ڕێگەیە، چونکە دڵنیاین هەر گرفتێک ڕووبدات بەهۆی ساغنەبوونەوەی بەرهەم زیانی گەورە بە جووتیاران دەگات.
حوسێن حەمەکەریم دەڵێت بەپێی بەدواداچوونیان دەرکەوتووە، بەهۆی هەناردەکردنی بەرهەم بۆ مووسڵ و شارەکانی عێراق، نرخی هەندێ بەرهەمی خۆماڵی بەرزبووەتەوە، بۆ نموونە پێشتر لە وەزری پێگەیشتنی شووتیدا نرخی کلیۆیەکی بۆ 300 دینار دادەبەزی، بەڵام ئێستا کیلۆیەک شووتی بە 600 دینارە، نرخی کیلۆیەک خەیار 150 دینار بوو، بەڵام ئێستا بۆ سەرووی 350 دینار بەرزبووەتەوە.
بەهۆی نزیکیی هەردوو شاری هەولێر و دهۆک لە مووسڵ، جووتیاران و بازرگانانی ئەو دوو پارێزگایە زیاتر سوودمەندن لەو خواستەی ئێستا لە شاری مووسڵ بۆ بەرهەمەکانی سەوزە و میوە هەیە، ئێستا ڕۆژانە بەسەتان بارهەڵگر لەو دوو شارە بەرەو مووسڵ دەکەونەڕێ‌.
سەلام پۆلیس، خاوەنی نووسینگەی دەشتی هەولێر، بۆ کڕین و فرۆشتنی سەوزە و میوە لە گومرگی سەوزەو میوەی هەولێر، دەڵێت ئێستا ڕۆژانە زیاتر لە 300 بارهەڵگر لە گومرگی هەولێرەوە تەماتە، پەتاتە، پیاز، بیبەر، باینجان، شووتی، کاڵەک، مۆز، سێو، قەیسی، خۆخ، هەڵوژە و پرتەقاڵ و چەندین میوەی دیکە کە لەتورکیا و ئێرانەوە هاوردە دەکرێن، جارێکی دیکە بۆ شارەکانی عێراق هەناردە دەکرێن.
بە گوتەی ئەو خاوەن نووسینگەیە، ڕۆژانە زیاتر لە 30 هەزار تۆن سەوزە و میوە لە هەولێرەوە بۆ شارەکانی عێراق بەگشتی هەناردە دەکرێ‌ کە زیاتر لە 30%ی ئەو بەرهەمە بۆ شاری مووسڵ دەچێ‌، بۆیە دەتوانین بڵێین ڕۆژانە نزیکەی 1000 تۆن سەوزە و میوە لە گومرگی هەولێرەوە بۆ مووسڵ دەچێت.
بەهۆی ئەو وێرانکارییەی لە شاری مووسڵ ڕوویداوە، هێشتا گومرگی مووسڵ نەکەوتووەتەوە سەرپێی خۆی، بەڵام بۆ ئاڵوگۆڕی بەرهەمە کشتوکاڵییەکان لە نزیک گۆگجەلی لە دەرەوەی شاری مووسڵ گومرگێکی کاتی دامەزراوە، ڕۆژانە بەرهەمە کشتوکاڵییەکان لە هەولێر و دهۆک و سلێمانی هەناردەی ئەو بازاڕە دەکرێ، لەوێشەوە بۆ شاری مووسڵ و دەوروبەری دەگوازرێتەوە.
بۆ ساغکردنەوەی ئەو بەرهەمە کشتوکاڵییانەی کە لە ناوخۆ زیادن، وەزارەتی کشتوکاڵ دەیەوێ‌ لە ڕێگەی کونسوڵی وڵاتان، لە دەرەوە بازاڕیان بۆ بدۆزێتەوە، بەڵام تاوەکوو ئێستا ئەم هەوڵەی وەزارەتی کشتوکاڵ سەری نەگرتووە.
حوسێن حەمەکەریم دەڵێت: شاری مووسڵ لەلایەک لەڕووی جوگرافییەوە هاوسنوورە لەگەڵ شارەکانی هەولێر و دهۆک و بەتێچووی کەم دەتوانرێت بەرهەمەکانی پێگات، لەلایەکی دیکەش بەهۆی ئەو بارودۆخەی تووشی بووە، وەک پێویست کشتوکاڵی تێدا نەکراوە، بۆیە گرفتیان لەدەستکەوتنی بەرهەمە کشتوکاڵییەکان هەیە، ئەمەش ئاڵوگۆری بازرگانی بەگشتی و بەرهەمە کشتوکاڵییەکان بەتایبەت لەنێوان هەرێمی کوردستان و ئەو شارە زیاتر دەکات.
گوتیشی: لە هەناردەکردنی بەرهەمە هاوردەکراوەکانی تورکیا و ئێران بۆ مووسڵ و شارەکانی عێراق، لەلایەک حکومەتی هەرێمی کوردستان بە وەرگرتنی باج سوودمەند دەبێت، لەلایەکی دیکەشەوە بووەتە هۆی ڕەخساندنی دەرفەتی کار بۆ هەندێ کەس، بۆیە ئاسانکارییەکی زۆرمان بۆ ئەو ئاڵوگۆرە بازرگانییە کردووە.
عێراق بە خەیاری سلێمانی دەژی
حاجی شەماڵ عومەر، خاوەنی نووسینگەی شەماڵ بۆ کڕین و فرۆشتنی سەوزە و میوە لە گومرگی سەوزە و میوەی سلێمانی بە (رووداو)ی گوت ئێستا زۆر زیاتر لە جاران خەیار و باینجان هەناردەی شارەکانی عێراق بە تایبەتی مووسڵ دەکرێت، ڕۆژانە نزیکەی 800 تۆن خەیار دەگاتە گومرگی سلێمانی، 98%ی بۆ شارەکانی عێراق دەڕوات، بۆیە ئەگەر ڕۆژێک ڕێگەی شارەکانی عێراق بگیرێ، جووتیاران دەبێ‌ بەرهەمەکانیان فڕێ‌ بدەن. بەگوتەی شەماڵ عومەر، پێشتر ڕۆژانە 150 تاوەکو 200 تۆن خەیار لە سلێمانییەوە بۆ مووسڵ دەچوو، بەڵام بەهۆی پێگەیشتنی خەیاری ناوچەی ڕەبیعە، ئێستا ڕۆژانە لە سلێمانییەوە هەر 30 تۆن خەیار بۆ مووسڵ دەڕوات.
27-07-2017

بەهۆی نالەباری و نەبوونی خزمەتگوزاریی ناوچە ئازادکراوەکانی ژێر دەسەڵاتی #داعش#، تا دێت ژمارەی ئەو ئاوارانە زیاد دەبن، کە بەرەو ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی هێزی پێشمەرگە و #هەرێمی کوردستان# ئاوارە دەبن. بەو هۆیەشەوە بە بەردەوامی ژمارەی ئاوارەکانی نیشتەجێی هەرێمی کوردستانن زیاد دەبێ. لەم ڕاپۆرتەدا تیشک دەخەینە سەر هۆکاری زیادبوونی ژمارەی ئاوارەکان لە هەرێمی کوردستان و ئەو خزمەتگوزارییانەی پێشکەشیان دەکرێت.
ڕزگار عوبێد، سەرپەرشتیاری کەمپەکانی زۆمی حەسەن شام، لەبارەی ژمارەی کەمپەکان و چۆنیەتیی ئیش و کارەکانیان بۆ (باس) گوتی: ”زۆمی حەسەن شام، بریتییە لە 5 کەمپ، نزیکەی 15 هەزار خێزان و زیاتر لە 77 هەزار کەس تێیدا نیشتەجێ کراون. کە سەرجەمیان خەڵکی مووسڵ و دەروبەری مووسڵن. وەک چاوەڕێمان دەکرد دوای ئازادکردنی مووسڵ خەڵکانێکی زۆر بگەڕێنەوە سەر ماڵ و حاڵی خۆیان، بەڵام بەداخەوە پێشبینییەکان پێچەوانە بوون. ڕۆژانە هاتن و چوون بەردەوامە، ڕۆژانە ژمارەی ئەو خێزانانەی دەگەڕێنەوە لەنێوان 30 بۆ 40 خێزان دەبێ، ژمارەی ئەو خێزانانەی ڕوو لە هەرێمی کوردستان دەکەن لەنێوان 100 بۆ 150 خێزان دەبێت“.
ڕزگار عوبێد ئاماژەشی بۆ ئەوە کرد، کە ئەو کەسانەی دەگەڕێنەوە مووسڵ، خاوەن کارن، یان فەرمانبەری حکوومەتن، یان ماڵەکانیان وەکوو خۆی ماونەتەوە و هیچیان بەسەر نەهاتووە، ئەوانەیش کە تا ئێستا ماونەتەوە، یاخود بەردەوام ڕوو لەو کەمپانە دەکەن، ئەو کەسانەن کە بەتەواوی ماڵەکانیان وێران بووە و نەبوونی خزمەتگوزارییەکانیش لە شارەکەیاندا هۆکارێکی ترە.
گوتیشی: ”بۆ ئیدارەدانی کەمپەکان زیاتر لە 150 کارمەندمان هەیە، کە بەشێوەی گرووپ لە ماوەی 24 سەعاتدا کارەکانیان دابەش کراوە، بۆ ئەوەی هیچ حاڵەتێکی نەخوازراو ڕوو نەدات، زۆر بەباشی ئیش و کارەکانمان جێبەجێ دەبن. هەر بۆیەش ئەوەی جێی شانازییە بۆ ئێمە، بە گوتەی ڕێکخراوە بیانییەکان ئەو کەمپانەی کە لەلایەن دەزگای خێرخوازیی بارزانییەوە سەرپەرشتی دەکرێن، سەرکەوتووترین کەمپن لەسەر ئاستی عێراقدا“.
سەرپەرشتیاری کەمپەکان ئەوەشی ڕوون کردەوە، کە لە سەرجەم کەمپەکاندا قوتابخانە و بنکەی تەندروستی هەیە، بەڵام بەهۆی دووریی شوێنی جوگرافیی کەمپەکانمانەوە لە شاری هەولێر، گەورەترین کێشەمان لایەنی تەندروستی بووە، کەمیی ئامبۆڵانیسش یەکێکە لە گرفتەکانمان، چەندین جاریش داوامان کردووە نەخۆشخانەیەکی گەورە دروست بکرێت تا ساڵەی لەدایکبوون و نەشتەرگەریشی تێدا بێت، بەڵام تا ئێستا نەکراوە.
سەبارەت بەوەی کە دەزگای خێرخوازیی بارزانی، وەک چۆن ڕۆڵێکی بەرچاوی هەبووە لە کاتی هاتنی ئەو ئاوارانە، لە کاتی گەڕانەوەشدا چ خزمەتگوزارییەکیان پێشکەش دەکات، ڕزگار عوبێد گوتی: ”ئەو خێزانانەی کە دەگەڕێنەوە، جگە لەو خیوەتەکەیان کە دوای ئەوان خێزانێکی تری لێ نیشتەجێ دەکرێت، هەموو کەلوپەلەکانی تر لەگەڵ خۆیان دەبەن“.
سەرپەرشتیاری کەمپەکان ڕاشی گەیاند، کە ڕێکخراوی دەزگای خێرخوازیی بارزانی، لەناو شاری مووسڵدا لە هەفتەدا 3 ڕۆژ، لە هەر ڕۆژێکدا هاوکاری بەسەر 1000 لەو خێزانانە دابەش دەکات کە گەڕاونەتەوە و بەنیازیشن لە ماوەیەکی نزیکدا تیمەکانیان بەشێوەیەکی فراوانتر خزمەت بکەن، بۆ ئەوەی جارێکی تر ئاوارە نەبنەوە و بتوانن بمێننەوە.
گوتیشی: ”بەهۆی تێکەڵاویمان لەگەڵیاندا، لەکاتی سەردانیکردنیان بۆ ئیدارەی کەمپەکان، پێمان دەڵێن خۆزگە ئێمەش بمانتوانیبوایە بە دەنگدانمان بە (بەڵێ) بەشداریمان لە ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی کوردستان بکردبا“.
شۆڕش محەمەد، کارمەندێکی کارگێڕی کەمپی (حەسەن شام)ە. وەک خۆی باسی کرد، جگە لە کارەکانی خۆی، زۆر جار وەک مامۆستایەکی خۆبەخشیش وانەی ئینگلیزی بە قوتابییەکانی کەمپەکە دەڵێتەوە. گوتیشی: ”هەست بە دڵخۆشی دەکەم کاتێک وانە بە 370 منداڵان دەڵێمەوە، چونکە بەشێک لەو منداڵانە بێ دایک و باوکن، کە ژمارەیان 6 منداڵە و پێویستیان بە نازێکی زۆر هەیە. بۆیە تەحەمولکردن لەگەڵیان زۆر تایبەتە“.
ئاماژەشی بۆ ئەوەکرد، کە لەگەڵ مامۆستا هاوڕێکانی، وانەکانی ئینگلیزی و عەرەبی و بیرکاری و وێنەکێشان و مۆسیقا فێری قوتابییەکان دەکەن و زۆر جاریش وانەی تایبەت بە هۆشیارکردنەوەیان فێر دەکەن، چونکە بەشێک لەو مندڵانە دووچاری بارودۆخێکی خراپی دەروونی بوونەتەوە، باسی لەوەش کرد: ”زۆر لە قوتابییەکان نزیک دەبینەوە و نازی زۆریان پێ دەدەین، بۆ ئەوەی ئەو بۆشاییە دەروونییەی هەیانە پڕ بکەینەوە، بۆیە زۆر جار بە دایە و بابە بانگمان دەکەن“.
مەحمود کازم، یەکێکە لەو شوفێرانەی کە لەگەڵ هاوپیشەکانی لەبەردەم دەرگای سەرەکیی کەمپەکە چاوەڕێیە، هەر کە مالێک بڕیاری دا بگەڕێتەوە مووسڵ، ئەوان بە نۆرە لەبەرامبەر کرێی گواستنەوەی هەر ماڵێک بۆ مووسڵ بڕی 50 هەزار دینار وەردەگرن. مەحمود باسی لەوەش کرد بەهۆی زۆر هاتوچۆکردنیان بۆ مووسڵ، ئەو جۆرە ژیانەیان پێ ئاساییە و هیچ مەترسییەک نابینن. ئەو شوفێرە ئەوەشی خستە ڕوو، کە بەشێک لەو ئاوارانەی دەگەڕێنەوە، بەهۆی وێرانبوونی ماڵەکانیان، خانوو بە کرێ دەگرن، یاخود دەچنە ناو بینایەی قوتابخانەکانەوە.
دەنیس ڕووتۆڤیتس، سەرۆکی ڕێکخراوی خێرخوازیی Edinburgh Direct Aidی بەریتانییە، لە کاتی سەردانمان بۆ کەمپەکان، ئەوان بەنیازی کردنەوەی پڕۆژەیەک کە بریتی بوو لە کردنەوەی سەنتەرێکی تایبەت بۆ مندلانی بێ دایک و باوک، هاتبوونە نێو کەمپەکانەوە. سەبارەت بە کردنەوەی پرۆژەکەیان، لە لێدوانێکی تایبەتیدا بۆ هەفتەنامەی (باس) ئاماژەی بۆ ئەوە کرد: ”لە سەرەتای مانگی تەمووزدا، بۆ یەکەم جار سەردانی هەرێمی کوردستانمان کردووە و هەر زوو بە هاوئاهەنگیی لەگەڵ دەزگای خێرخوازیی بارزانی، پلانی ئەم پرۆژەمان داڕشتووە. لە کاتی گەڕانەوەمان بۆ شاری ئێدینبرگی بەریتانیا، ڕێکخراوەکەمان دەستی کردووە بە بانگەوازیی کۆکردنەوەی کۆمەک بۆ پڕۆژەکە و لە ماوەیەکی کەمدا کەلوپەلی پێویست و بەشێک لە خەرجیی پرۆژەکە دەستەبەر کرا و گەیاندمانە کوردستان“.
خاوەنی ڕێکخراوە خێرخوازییەکە جەختی کردەوە، کە بۆ ئەوان ئەم پرۆژەیە کارێکی ناوازە بوو، چونکە کەسانی سوودمەند ئه و منداڵانەن کە قوربانیی دەستی تیرۆرن و لە ئەنجامی شەڕەکان دایک و باوک، یان یەکێکیان لەدەست داوە.
رووتۆڤیتس، ڕاشی گەیاند ڕێکخراوەکەی هیواخوازە لە داهاتوو بتوانێت کۆمەکی زیاتر دەستەبەر بکات و بیگەیەنێتە ئاوارە و پەنابەرەکانی نیشتەجێی هەرێمی کوردستان.
لای خۆشییەوە ئاوات ئەحمەد، بەرپرسی پەیوەندییەکانی دەزگای خێرخوازیی بارزانی، کە هاوکات لە کاتی کردنەوەی سەنتەری ئازیزان لە کەمپی حەسەن شام ئامادەبوو، لە بارەی پڕۆژەکەوە گوتی: ”دەمانەوێت ئەو منداڵانەی بێ دایک و باوکن، لەڕێی ئەو سەنتەرەوە بتوانن چاکسازی و پەروەردەیەکی باشیان بکەین، چونکە ئەوان لەژێر فکرە و سیاسەتی تیرۆرستیی داعشدا پەروەردە کراون، بۆیە ئەگەر نەتوانین گۆڕانکارییان تێدا دروست بکەین، ئەوا لە داهاتوودا مەترسییەکی گەورە لەسەر کۆمەڵگەی عێراقی دروست دەکەن. بۆیە بە ئەرکمان زانیوە کە شوێنێکی تایبەت و جیاوازتر بۆ ئەو منداڵانە دروست بکەین کە بێ دایک و باوکن“.
ئاوات ئەحمەد، خۆشحاڵیی خۆیشی دەربڕی بە ناردنی کۆمەکی دارایی لەلایەن ئەو ڕێکخراوە خێرخوازییەی بەریتانیا. گوتیشی: ”ئێمەش وەکوو دەزگای خێرخوازیی بارزانی، مەبلەغێکی ترمان خستە سەر، بۆ ئەوەی بتوانین پڕۆژەیەکی باشتر ئەنجام بدەین“.
سەبارەت بە ئامادەبوونی خاوەنی ڕێکخراوە بەریتانییەکە بۆ کردنەوەی ئەو پڕۆژەیە، گوتی: ”بۆ شارەزابوونیان لە کارە مرۆییەکانمان و ئەو کارەساتەی کە لەناوچەکەدا هەیە، پێمان باش بوو خۆیان بێن بۆ کردنەوەی پڕۆژەکە، چونکە لە کاتی گەڕانەوەیاندا دەتوانن زیاتر قەناعەت بە خەڵکانی خێرخوازی وڵاتەکەیان بێنن، کە ناوچەکە پێویستیی بە هاوکاریی مرۆیی زیاتر هەیە“.
ئەوەی جێگای خۆشحاڵی بوو، کونسوڵی بەریتانیا بۆ کردنەوەی پڕۆژەکە ئامادە بوو، بەڵێنی ئەوەشی دا لە ماوەیەکی نزیک پڕۆژەی باشتر ئەنجام بدەن.
سەبارەت بە فراوانبوونی سنووری کارکردنی دەزگاکەیان جگە لە هەرێمی کوردستان، بەرپرسی پەیوەندییەکانی دەزگای خێرخوازیی بارزانی گوتی: ”دەزگای خێرخوازیی بارزانی، ڕێکخراوێکی نێودەوڵەتییە، لەبەرئەوەی ئێستا لە ویلایەتی تاکساس لە شاری داڵاس، مۆڵەتی کارکردنمان وەرگرتووە، ئەوەش بەو مانایە دێت بۆ کۆکردنەوەی کۆمەک بۆ هەرێمی کوردستان و ناوچەکانی تر دەتوانێت لەوێش کار بکات. جگە لەوەش، دەزگای خێرخوازیی بارزانی ئەندامە لە ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان. لەوەشدا دەسەڵاتی ئەوەمان پێ دراوە بەشداریی چەندان کۆڕ و کۆبوونەوە و سیمینار بکەین. نەک تەنیا لە بواری هاوکاریی مرۆیی و خۆراک، بەڵکوو لە بواری مافەکانی مرۆڤ و مافی کەمەنەتەوەییەکان. بۆیەش لە بەرنامەماندایە لە ماوەیەکی نزیکدا سەبارەت بە باسکردن لە ئازار و گرفت و مەینەتییەکانی ئەو کەسانەی کەوتوونەتە ژێر فشاری داعش، لە ئاستێکی باڵادا، بە بەشداریی نوێنەری سەرجەم پێکهاتە ئایینیی و نەتەوەییەکان، سیمینارێک ئەنجام بدەین. بۆ ئەوەی جگە لەو هاوکارییە مرۆییەی کە دەیکەین، لە داهاتوودا دەزگای خێرخوازیی بارزانی ببێتە پارێزەرێکی باش بۆ بەرجەستەکردنی مافەکانی پێکهاتە نەتەوەیی و ئایینییەکان لە هەرێمی کوردستان“.[1]
01-09-2017

نووسینی: خەسرو گۆران
ئەم کتێبە لە ساڵی 2002 دا لەلایەن دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراسەوە بڵاوکراوەتەوە

بەڕێوەبەری گشتیی کارەبای #دهۆک#، هۆکاری کەمیی کارەبا لە پارێزگاکەیان بۆ کەمپەکانی ئاوارەکان دەگەڕێنێتەوە و دەڵێت ئەگەر کارەبا نەدەنە کەمپەکان، ڕۆژانە دەتوانن کارەبای زیاتر بدەنە هاووڵاتیان. هەروەها دەڵێت تا ئێستا خەرجیی کارەبای کەمپی ئاوارەکان لە دهۆک 64 ملیار دینار بووە.
لەگەڵ بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما، سەعاتەکانی پێدانی کارەبای نیشتیمانیش بە هاووڵاتیان کەمتر دەبێتەوە، ئەوەش ناڕەزایی خەڵکی لێکەوتووەتەوە. پێدەچێ‌ حکومەت باش لە ئێشی بێ‌ کارەبایی تێگەیشتبێ‌، هەفتەی ڕابردوو #نێچیرڤان بارزانی#، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند کە کارەبایەکی زۆر دابین دەکەن، بەڵام پارەیەکی کەمی ئەو کارەبایەیان دەستدەکەوێتەوە، بۆیە بەنیازن لەمەودوا لەرێگەی سیمکارتەوە کارەبا بدەنە هاووڵاتیان، پرۆژەیەک ڕەنگە کۆتایی بە گرفتی پچڕانی کارەبا بهێنێ‌.
ئەندازیار کەمال محەممەد، بەڕێوەبەری گشتیی کارەبای دهۆک باسی پرۆژە نوێیەکەی حکومەتی بۆ چارەسەری کێشەی کارەبا کرد گوتی بۆ دانانی پێوەری سیمکارت پارە لە هاووڵاتیان وەرناگرین، نرخی پارەی کارەباش گران ناکەین، تەنیا سوودەکەی بۆ کۆکردنەوەی پارەی کارەبایە، چونکە هەر کەسێک بۆ ماوەی سێ‌ مانگ پارەی کارەبا نەدات، لە ڕێگەی ئەو سیستمەوە کارەباکەی دەبڕین.
پرۆژە نوێیەکەی حکومەت هەرزوو کەوتە بەر توانج و پلاری بەکارهێنەرانی فەیسبووک و هەندێک پێیانوایە پرۆژەکە تەنیا بە گیرفانی خەڵکی هەژار دەوێرێ‌ و خواپێداوان دەبنە خاوەنی سیمکارتی فری. بەڵام کەمال محەممەد دەڵێت: هاووڵاتیان دڵنیا دەکەینەوە هەموو لایەک سوود لەو پرۆژەیە وەردەگرن، ڕەوشی کارەبا زۆر باشتر دەبێ‌ و هیچ کەسێکیش ناتوانێ‌ فێڵ لە سیستمەکە بکات، هەر کەسێکیش پارەی کارەبا نەدات، کارەباکەی دەبڕین.
ماڵ لە خۆی نەبوو، میوانیشی هات ئەو ئیدیۆمە کوردییە پڕ بە پێستی ڕەوشی ئێستای هەرێمی کوردستانە، لە کاتێکدا هاووڵاتیان بە دەست کەمیی کارەباوە دەناڵێنن، لە دوای 2014 ەوە بەهۆی شەڕی #داعش# زیاتر لە یەک ملیۆن و 400 هەزار ئاوارە ڕژانە هەرێمی کوردستانەوە کە نیوەیان ڕوویان لە کەمپەکانی پارێزگای دهۆک کرد.
ئەندازیار کەمال محەممەد دەڵێت ئەو ئاوارانە بارگرانییەکی زۆریان لەسەر کارەبای نیشتیمانی دروستکردووە
هەر لە سەرەتاوە حکومەتی هەرێمی کوردستان هەڵەیەکی گەورەی کرد کە یەکسەر کارەبا و ئاو و خزمەتگوزارییەکانی دیکەی بۆ دابینکردن، دەبووایە ڕێکخراوەکانی مافی مروڤ و حکومەتی عیراق ناچارکرابان هاوکارییان بکەن، ئەگەر ئەوان بێ کارەبا و ئاو بوونایە، یوئێن و حکومەتی عێراق ناچار دەبوون هاوکارییان بکەن، بەڵام ئێمە هەر زوو هاوکاریمان کردن، هەتا ئێستا تەنیا لە کەرتی کارەبا 64 ملیار دینار خەرجی ئەوان بووە، ئەوان بوونە هۆکاری تێکدانی ژێرخانی ئابووریی هەرێمی کوردستان.
بە قسەی کەمال محەمەد، ئەگەر کارەبا لە ئاوارەکان ببڕن، دەتوانن کارەبای زیاتر بدەنە هاووڵاتیان. کەمال محەممەد دەڵێت :لە وەرزی زستاندا ڕۆژانە 115 مێگاوات و ئێستاش ڕۆژانە 57 مێگاوات کارەبا بەبێ بەرامبەر دەدەینە ئاوارەکان.
دوای چوار ساڵ لە شەڕ و ماڵوێرانی، ئێستا ڕەوشی کارەبای پارێزگای نەینەوا زۆر لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان باشترە. لەوێ ڕۆژانە نزیکەی 17 سەعات کارەبای نیشتیمانی هەیە. کەمال محەممەد لەبارەی کارەبای مووسڵەوە دەڵێت: ڕاستە کارەبای مووسڵ لە کارەبای کوردستان باشترە، ئەویش لەبەر ئەوەیە کە کۆمپانیاکانی کار و قەیوان، ڕۆژانە 400 مێگاوات کارەبا دەفرۆشنە مووسڵ. ئێمە وەکو حکومەتی هەرێمی کوردستان ناتوانین کارەبا بکڕین، ئەوانیش وەبەرهێنن و بازرگانی دەکەن، کە ئێمە نەتوانین لێیان بکڕین، ئەوان بە لایەنی دیکەی دەفرۆشن.
دەربارەی تواناکانی بەرهەمهێنانی کارەبا، کەمال محەممەد گوتی لە کوردستان ژێرخانی بەرهەمهێنانی کارەبا هیچ کێشەی نییە، وێستگەکانی کارەبا بە تایبەتی ئەوانەی کەرتی تایبەت دەتوانن 24 سەعات کارەبا دابین بکەن و تەنانەت دەتوانن 2000 مێگاوات زیاد لە پێویستی کوردستان کارەبا بەرهەمبێنن، بەڵام حکومەت ناتوانێ‌ لێیان بکڕێتەوە.[1]
#10-07-2018#