ئەرەمەرزیاو کەریمو عەلەکەی و فەرهەنگ و ئەدەبیاتو هۆرامانی
نویستەی: #ناجح گوڵپی#
تا ئیسە ویرمەنە بوٙ، ئەرەمەرزیاو کەریمو عەلەکەی پەنج جاریٛ کوٙنفرانسی ئەدەبیش سازنان پەی ئەدەبیاتو هۆرامانی، بەخشدیٛم ئەگەر زیاتەر بوٙ من نەزانابوٙم. ئەگەر یەکجاریچ بوٙ هەر یاگیٛو دەسوەشی و پەنەزانای ئێمەی هۆرامی زوانین. سەربارو دسەوەشانەی ئەو ئی ئەرەمەزیایە و کاکە دکتر تەهای وەشەسیای خەمەوەرو فەرهەنگو هۆرامانی پسەو بەشێو جە فەرهەنگو وەڵاتەکەیما، سپاسو پەنەزانای و مانیٛ نەبیەی ئەو گردو هامکارا و ڕاوەبەراو ئی هەرمانە ئەدەبییٛ مەکەرو.
پەیوازش مزانو کە چندە خاڵێو بوزو وەرەچەم، کە یاگیٛ سەرنجەو ویٛم بییٛنیٛ.
یوەم: مەپەرسو ڕاوەبەراو ئی کوٙنیشتا، چی تا ئیسە هەر بابەتیٛ ئەدەبیاتیٛشا پیٛشکەش کەردیٛنیٛ، چی ویٛشا دورداران جە مەسەلیٛ زوانئەشناسای، زوانەوانی Linguistics پەی زوانو فەرهەنگو هۆرامانی؟ همیٛدم هەن ئیجارەوە تەوەرەو کوٙنفرانسی زوانئەشناسای بوٙ بە گردو ویارەکاشەوە.
دووەم: هەر بوٙنەو ئی ویٛدوردارایەوە جە زوانەوانی، سەرنجەمدا بڕێو هەڵیٛ ئیملاییٛ دلیٛو لافیتەی سەرەکیو کوٙنفرانسەکەینە بیٛنیٛ. ئی هەڵیٛ جەئەنجامو نابەڵەڎی واتچنسازی و ڕازوانیوە سەرەهوٙرمڎا، پسەو:
ئەلف: ئەرەمەرزیاو کەریموو عەلەکەی. ئەگەر سەرنجەو ئی دەسەواتیٛ بڎەیمیٛ کە دەسەواتێوەو نامیٛنە، (ئەرەمەرزیا) نامیٛنە وزیێنە پاڵو (کەریم)ی، چەنی (عەلەکە)ی. یانی ئەرەمەرزیاو کەریمی دەسەواتێوە نامیٛنە (دیاروزو نامیٛ) دیارخەری ناو (مزاف مزاف الیە)، هەرپاسە کەریمو عەلەکەی، دەسەواتێوەی تەرەو نامیٛنە. کاتێو هەردووە دەسەواتەکا مەوزمیٛوە سەورو یوٙی بە ئاسانی منویسمیٛ (ئەرەمەرزیاو کەریمو عەلەکەی) من چیٛگەنە تەنیا گەرکمبیٛ ئا (واو) و ئیزافەیە، (واو) دیاروزو نامەکا باس بکەرو.
ئی واوە ئەرکش هەن، موٙرفیمەن، نەک فوٙنیم. چوون دویٛ نامیٛ لکە مدوٙ پیٛوەرو، مڎۊشا پاڵو یوٙیرە، واوەکە مەشوٙ بلکوٙ نامیٛ یوەمیٛرە. پەوکای پەیواز نیەن دویٛ (وو) واویٛ بنویسمیٛ. ئەی خەیرەن دماو ئەرەمەرزیاکەیوە یەک واو نویسان، چی دماو کەریمیوە دویٛ واویٛ نویسیانیٛ. پەیواچەکەش بە پاساوو ئانەین، هەکە یوەمشا وەڵیٛشەنە دەنگی بیٛگیر-ڤاوڵ ئامان، دووەمشانە دەنگی گیرهەن ئامان. بیٛ هاگا چانەی کە ئی واوە ئەرکش هەن و مورفیمە ئی دووە ناما مڎوٙ دەمو یویوە. کاتێو متاومیٛ دویٛ واویٛ بنویسمیٛ هەکە هنو دەسەواتیٛنە نەبوٙ، تەنیا یەک واتیٛ، نامیٛ بوٙ، تاق ویٛش، پسەو (خاتوون) یام (موو) هەرچندە من نیەنا چەنی دووە واوی تەنیا یەک حاڵەتنە لازمەن ئاڎیچ کاتو جوٙت کەمینەینە minimal pairs هەکە ماناو واتەکیٛ بواڕیوٙنە، پسەو (قوڵ، قووڵ، کوڕ، کووڕ) ڕەنگە پەنج دندیٛ چیمنیٛما نەبانیٛ زوانەکەمانە. بەکوڵی دووە واو کاتو دیارووزو نامیٛنە (دیارخەری ناو) کە نامێوە تەرەنە، لازم نیەن، چوون موٙرفیم نمەبوٙ بە دویٛ تەشکیٛ-بیچمیٛ برمانیوٙ و یەک ئەرک بوینوٙنە.
بیٛ: یاگێو تەرنە نویسان (کولتوورو هۆرامان)ی، چێنە چەمم وست سەرو (ی) کە وزیان بەرو کەمانەکەی، جە کاتێنە ئی (ی) هنو واتیٛ هۆرامانین جیانیەن مەشوٙ بنویسیوٙ (کەلتورو هۆرامانی)، ئتر با واتیٛ کەلتوری بمدروٙ واوا سەرەکەردیٛنەنە، ئەجوٙ مروٙچا دێنەنە. چەولاوە ئێمە واتیٛ فەرهەنگیما هەنە فرە جە کەلتوری قوٙزتەرەنە.
تیٛ: ورد بۆ زوانو کوردینە دیارخەری ناو (دیاروزو نامیٛ) هەکە نامیٛنە تەنیا یەک دندە (ی) مەوانیٛ میانشا، (وەرزی هاوین، دامەزراوەی کەریمی عەلەکە). نمەزانو ئی دووە واوەشا چەنی و بە چە یاسێوە ئاردەن. (یاگێوی تایبەنە باسو واوەکاو زوانو ویٛما کەردەن، فریٛم هەنیٛ، پەوکای سەرشا شیٛونان ئا کەسا کە بینیٛ بە ماموٙساو ئی زوانە داماگەیە).
جیٛ: بڕێو واتیٛ بەکار ئامێنیٛ، هەکە تەرجمەی حەرفی زوانو کوردین پسەو (کوٙڵیار) هۆراماننە واتیٛو (کوٙڵ، کوٙڵین) نەبییٛنەما، چیٛوی تەرما هەن. ڕەنگا لایێو تەرو هۆرامانی (کوڵای، هوٙرکوڵای) بوٙنە، وەلێم ئایا چندە گونجیان جە بارو واتسازی-مرفۆلۆجیەوە بەکارش باری، ماناو ڕیسێرچی بدوٙنە. جە کاتێنە ویٛما واتیٛو (جوٙیای، پەرسو جوٙ، پەیجوٙر، پەیجوٙرکار. وشکنای، هوٙروشکنای، هوٙروشکن) ئینیٛ متاومیٛ
یەرەم: سەیرو سەمەرەن، هەرمانبەریٛ و ڕاوەبەریٛو کوٙنفرانسی، هەم پیٛشکەشکاریٛ جوٙیاکا، فرێوە جە باسەکاشا سەرو ئەدەبیاتو گورانین، گرد جارێ، وەلێم دورو نزیک نامیٛ ئی ئەدەبیاتیە ویٛپا و ڕەسەنەیە نمەبەرانیٛ، پەی نمونەی جەهانئارا خانمە، گەرەکما بوٙ و نەبوٙ، شعرەکیٛش هنیٛ ئەدەبیاتو گورانینیٛ، چوون بە زوانو گورانی نویسیێنیٛ نەک بە دایلەکتو هۆرامانی، ئیسە بڕێو شاعریٛما هەنیٛ بە دایلەکتو هۆرامانی منویسان، بەڵێ ئینە متاومیٛ بواچمیٛ هۆرامییٛنیٛ، وەلێم جەهان ئارا سەربە وانگاو ئەدەبیاتو گورانین. ڕاسی واتەی وەشەن.
کوٙتانە واوەی دەسوەشانەم هەن پەی گردو ئامادەکارا و بەشدارا کوٙنیشتەکەی، خوڎاگیان وەنەشا زیادبکەری، بمانان پەی خزمەتو فەرهەنگو وەڵاتەکەیمان.[1]