نامې: شەفېع
نازنام: حاکم شەفېع
نامۊ تاتەی: محەمەڎ محەمەڎ خالېڎ
نامۊ ئەڎێ: شەمام عەزیز
یاگۊ پېڎابېیەی: تەۋېڵې
ساڵۊ پېڎابییەی: 1922ز
یاگۊ مەرڎەی: هەڵەبجە
ڕېکۆتو مەرڎەی: 2008/01/23ز
$ژیۋاینامە$

شەفېعو حاجی محەمەڎی زاڕۊڵەی یەرەمو حاجی محەمەڎو حەمالەو کوڕو خاڵەکەی بېسارانی و شەمامۊ حەمایزی بییەن، ساڵۊ (1922 پېڎایی) پېڎابییەن و سەردەمو زاڕۊڵەیشەنە پېسەو فرەو ھامسەردەمییەکاو وېش تۇشو نەوەشی ئاۋڵې بېیەن و فرە بە سەختی چە مەرگی ڕزگارش بییەن، دماو ئا نەوەشییەیە بە (شەفڵە ڕۇش) نامې بریان.
ھەر زۇ پېسەو کەسېۋی سەرپېچیکەرو سەرڎەمو وېش و سەربەوېۋازی چنی دۆروبەریش کۆتەن زۊرانی و لۋان پانیشتو ئێراقی و لاو کۊمپانییە ئینگلیزییەکاۋە هەرمانەش کەرڎینە. پاسە ھەردەم وېش گېڵنېۋە یەکەم ڕۊ چنی کۊمەڵېۋی فرە چە گەنجەکا تەۋێڵې چانیشا لالۊ ئەسکەندەر و کەسانې تەری چە حەبانیە ۋەرەبەیانېۋی فرە زۇ ملۊ میڎانو هەرمانبەرا؛ چاگە کە ئینگلیزەکې هەرمانبەرا نامنۋیس کەرېنې، دیم کە فرە کەسې چاگە گلېرې بییېنېۋە و فرەو کەسەکا باڵابەرزې و کەڵەگەتې بېنې و منیچ کورتەباڵێۋی خڕەڵە، ۋیرم کەرڎۆ ھەرگیز ئا بەختېمە نمەبۊ، کە کابرای نامنۋیسکەر من ۋېنۊ و ئەر منیچ ۋېنۊ، تاکو هەرمانبەرې کەڵەکەتې مدرێبا، هەرگیز نامۊ من نمەنۋیسۊ. ناچار منیچ پڕانی سەرو تەپۊڵکە خاکېۋی. بەجۊرېۋ، کە من چە گرڎو کەڵەگەتەکا بەرزتەر بېنې و کابرای نامنۋیسکەر ۋەڵی گرڎینە نامۊ منش پەرسا و منش چڕیا، تاکو پەی لاو ئاڎی بلۇ، کاتېۋ کە سەرو تەپۊڵکە خاکەکەیۆ ۋەستارە و بەرەو لاو ئاڎی لۋانی و منش دییا، ۋاتش چنی ئانەیچە، کە گولانەنی و بەھېز دییار نېیەنی، چانەیە چەمپۇشی کەرۇ و حەزکەرۇ بە تۊ بەختۊ ھەرمانکەرڎەی بڎەو ... ئیتر بە ئا جۊرە یەکەم ڕۊ ھەرمانبەریی من دەسشپبەکەرد .
ئاڎ دماو سەربازی گېڵانۆ تەۋېڵې و سەرەتا چایخانەش بېیەن و دمای ئانەیە دۇکاندار بېیەن و مېیانو ئێراقی و ئێرانینە بازرگانیش کەرڎەن، تاکو دمایی تەمەنیش هەر خەریکو بازرگانی کەرڎەی بییەن. سەرەتا کە ئاڎ چە یانەو تاتەیش جېیا بېیەنۆ، چە چلانە گەڕەکۊ مەڵایا نیشتەجا بېیەن و دماتەر گېڵۊۋە مالېدەر و تاکو چۊڵ بییەی تەۋېڵې ۋەهارو ساڵۊ (1981ز) چە گەڕەکۊ شاسوارا نیشەجا بییەن. دماو جېیائاستەی تەۋېڵې، ناچار یانەش ملۊ هەڵەبجە و دماو دۋې هەفتا ۋەرو تۊپۋارانو دۆڵەتی ئیسلامی ئێرانی پەی سەرو هەڵەبچەی، ناچار هەڵەبجەیچ جېیا مازۊ و یانەش ملۊ شارەکڵەو قەرەڎاخی و دماو دۋې مانگا ژیۋای چاگە، ۋەرو وازئاۋرڎەی عەدنانی کوڕیش چە سەربازی و ڕەمایش بەرەو جەنگی، ناچار بەرەو سلېمانییە گەڕەکۊ ئابڵاخی یانەش بارکەرۊ و و چاگەیچە ۋەرو گیریایش بە دۆلاری و تمەنی ئێرانی چە لایەنو چەکدارا ملازم موحسینی، دماو ۋەربییەیش چە زیڼانەنە جارېۋتەر یانەش گېڵۊۋە هەڵەبجە گەڕەکۊ پیرمحەمەڎی وارو بەنزینخانەی و دماو ئانەیە هامنو ساڵۊ (1985ز)جارېۋتەر ۋەرو تۊپۋارانو دۆڵەتی ئیسلامی ئێرانی یانەش بارکەرۊۋە و ملۊ گرڎەنازې و پاییزو ئا ساڵې جارېۋتەر گېڵۊۋە هەڵەبجە. ڕۊ 13و ئایارو (1987ز) ۋەرو بەشداری کەرڎەی یەدوڵڵای کوڕیش چە ھۊرنیای و ڕېکۋستەی وېنیشاندای ھۊرزتەی ئا ڕۋەو هەڵەبجەی و بەرکۆتەی نامېش و ڕەمایش پەی پېشمەرگایەتی، ناچار ئاڎ شەفېع وېش و هامسەرە و زاڕۊڵېش پەرتەوازې سلېمانیې با. دمای ئاسایی بییەی بارەکەی، جارېۋتەر گېڵاۋە هەڵەبجە و تاکو ڕۊ 16و ئادارو (1988ز) کیمیاۋارانەکەو هەڵەبجەی و هۆرامانی و شارەزۇری ناچار بە یەکجاری بەرەو ئێران مڕەما و سەرەتا چە ئورڎۇگاو سەرابو فەشی و دماتەر تاکو ساڵۊ (1998ز) چە ئورڎۇگاو گەلیارانی مەناۋە. ڕۊ 29و جولای (1998ز) یانەش بەرەو ئێراق بارکەرۊۋە و بەرەو مەرزو حاجی هۆمەرانی ڕاگنۊ و مېیاۋو دییانە و چاگەیچۆ یانەش ملۊ شارو ھۆلېری و دماو چڼ هەفتا، ڕۊ 15و ئۆگوستو (1998ز)ی دیسان یانەش بەرەو هەڵەبجە بارکەرۊ و هەڵەبجە بۊ بە دما نشینگاو ئاڎی و ئاۋاتو ئەۋەگېڵای پەی تەۋېڵې ئۆ چېرو خاکی بەرۊ.
وەنەی و فېربییەی نۋیستەی
ساڵۊ (1927ز) چە تەمەنی پەنچ - شش ساڵینە لۋان فېرگا و چە یەکەمین دەسەو وانیارا فېرگای دۆڵەتی تەۋېڵې بییەن، شیخ سەفادین ڕاۋەربەرو فېرگای و مامۊسا گۆرانی ھۊنیەر و مامۊسا فایق بېکەسی ھۊنیەر و ..تد مامۊسێ ئا سەرڎەمەیە بیېنې.
شەفېعو حاجی محەمەڎی تاکو نیمەو پۊلو یەکەمو بنەڕەتی وەنەنش، ھەرچڼە فرە زیرەک بییەن، بەڵام نەتاۋانش بە مەرجەکا وەنەی ئا ڕۊزگارەیە مل بڎۊ و چە وەنەی وازش ئاۋرڎەن و دماتەر وېش بە تواناو وېش و کۊمەکو دۊسېۋی سەربازیش فېرو نۋیستەی و وەنەی بییەن. بەپاو ئانەیە کە سەرڎەمو ئاڎینە وەنەی حوجرەیی فرەتر ھۊنیێ فارسیې و قورئان و بە عەرەبی بېیەن و نۋیستەی بە ئەلفابێتی کورڎیی (-هۆرامی و -سۆرانی و ..) ئی ڕۊزگارەیە نەبییەن، تاکو چڼ ساڵێۋ ۋەڵی مەرڎەیش ئاڎ ھەردەم نامەکاش بە جۊرو ڕانۋیسی کۊنەو ئا سەرڎەمەیە نۋیسې.
ھەڵبەتە بېژگە ئەۋەوەنەی و نۋیستەی، ھەژمارکەرڎەی درۊس و تەمام زانې و گرڎو پەرسە بازرگانییەکا وېش بەبې ئامرازو ھەژمارکەرڎەی ئەنجامدې و تەنانەت پەی ھامتەنەکا وېچش ھەمان چېۋش ئەنجامدان و پېسەو ھەژمار-درۊسېۋی یاگۊ بڕۋاو خەڵکو تەۋېڵې و بازرگانەکا سەرڎەمو وېش بییەن.
چە بوارو ئەۋەوەنەینە، تەنیا ھۊگریش پەی کتېبە ھۆرامییەکا (دیۋانو ھۊنیارە ھۆرامەکا و هۆرامنۋیسەکا) پېسەو سەیدی ھۆرامی و بېسارانی و مۆلەۋی بې و فرەو ڕۋا پېسەو کتېبېۋی پېرۊزی پەی دیۋانەکەو سەیدی ھۆرامی دەسبەرې و ھەرگیز چە ئەۋەوەنەی ھۊنیاکا ئاڎی تەژنایش نەمەڕیې و پېسەو فیلۆسۆفیېۋی تەماشەۋ ۋیرۆکەرڎەو سەیدی هۆرامی کەرې و تەنانەت ئا وەشەۋیسییەشە بېیەبې بە ھۆگری و پەیۋەڼیېۋی تڼوتۊڵ چنی نەۋەو سەیدی ھۆرامی (سەی ساڵحی حسێنی) چە هۆرامانو تەختی و سەروپیری.
زۋانزانی، هەرپاسە کە ۋەڵتەر ئاماژە دریان، بېژگە زۋانی هۆرامی، زۋانی سۆرانی و فارسی و عەرەبیچ زانی و کورمانجیچ یاۋېنە. ھۊکارو زۋانزانایش پەی پەیۋەڼییە بازرگانییەکاش و هەرپاسە پەی ھۊگری و تواناداری وېش گېڵېۋە. بەرنامەی عەرەبی و فارسی ڕادیۆ جەهانییەکا گۊشدارې، بەڵام ھەرگیز پەی بەشی کورڎی ڕادیۆو بەغڎای گۊشنەگېرې.
بەڵې، پاسە وېش گېڵنېۋە، ھەر وېش پېسەو ئارەزۇمەڼېۋی فېرو وەنەی و نۋیستەی بېیەن و بېژگە ھۆرامیچ بە سۆرانی وەنېۋە و نۋیسی و فارسی و عەرەبیچ زانی و پەیۋەڼی بازرگانیش چنی بەغڎای و کرماشانی و دماتەریچ ھەمەڎانی و تارانی بییەن، بېژگە ئانەیە، کە پەیۋەڼی بازرگانیش چنی فرەو شارا و دەگاکا کورڎەسانو بەشۊ ئێراقی و کورڎەسانو بەشۊ ئێرانی و دەگاکا ھۆرامانو ئۆ ڎیمی و ئی ڎیمی بېیەن و شارەزاو فرەو ناوچەکا ھۆرامانی بېیەن و ھەر چە ھۆرامی-زۋانە شەبەکەکا گېرە تاکو ژاۋەرۊ و هۆرامی-زۋنەکا کەنۇلە و یارسانەکا سەحنەی، پەیۋەڼی بازرگانی و کۊمەڵایەتیش بېیەن و کەم دەگاو ھۆرامانی هەنە، کە ئاڎ یاۋەر یان دۊس و ھامهەرمانی بازرگانش چنە نەبییەبۊ. ھەر پاسە وېش گېڵنېۋە ساڵۊ (1952ز) لۋانې پەی لاو مۇسڵی پەی شۇتی ئاۋرڎەی، کاتېۋ کە گۊشم پەی شۇتی-ڕنەکا گېرت، ھۆرامی قسەکەرڎەی ۋەرو گۊشا من کۆت و چە ئاڎېشام پەرسا؛ ئەرې واڵې، شمە خەڵکو کۊگەیندې؟ وەڵامو منشا داۋە و ۋاتشا: خەڵکو ئی دەگایا دۆروبەری هەنمې. دیسان پەرسامۆ ئەی چنی بە ھۆرامی قسېکەرڎې، چکۊ هۆرامی فېرې بییندې؟ ۋاتشا: ئېمە ھەر پاسە قسېکەرمې و ئینە زۋانی ئەڎایی وېمان.
ھۊگری و شەیڎایی ھونەری و کولتۇری و ئەدەبی
پاسە کە سەرەتاۋە ۋاتم، شەفېعو حاجی محەمەڎی نیمەو پۊلو یەکەمو بنەڕەتیش وەنەبې و وېش بە وېمارنای و ھۊگریش پەی وەنەی و نۋیستەی، بە پەشتبەستەی بە وېش فېربییەن. فارسی و عەرەبی زانی و ھەردەم شنەۋاو دەنگوباسە ڕامیاری و فەرھەنگی و زانستییەکا ڕادیۆ لەندەن عەرەبی و فارسی ڕادیۆ دەنگو ئەمەریکا و ئێرانی و ئیسرائیلی بې و ھیچ ڕۋېۋ مەر زیڼانەنە یان گەشتوگوزارەنە بییەبۊ، ئەگینا گۊشگېرتەی پەی ھەۋاڵە جەھانی و ھەرېمییەکا دەسو ئاڎیەنە بەرنەشې. ۋەرو ئانەیە یۊ بې چە یەکەمین کەسانېۋی، کە ڕادیۆشا ئارڎەنەنە تەۋێڵې و ھەر زۇ چە سەرەتاو شەستەکا سەڎەی وېیەرڎەیەنە یەمەکین ئامرازو تۊمارکەرڎەیش مسجل ضبط تەسجیل چە پزیشکېۋی عەرەبی-زۋانی خەڵکو مۇسڵی، کە چە تەۋېڵې پېزیشکو خەسەخانەی بییەن، ئەسانۆ و ئیسەیچ بە مەڕیایی پېسەو یاڎاۋەرېۋو وېش ھەر مەنەن.
ھەر پاسە یۊ چە یەکەمین کەساچ بییەن، کە چە تەۋېڵې گۊرانیې ھونەرمەڼا پېسەو ئوسمان و حەمەحسێن و ھێڎەر و شەفېعیش تۊمارکەرڎېنې و ئا کاسێتی کە دماتەر بە پېڎابییەو تۊمارکەری ۋەڵکۆتەتەری فرە کەسا لاو ئاڎیۆ کۆپیشا کەرڎېۋە، بەتایبەت ئا کاسێتی کە ساڵۊ (1961 تاکو 1974پېڎایی) تۊمارېش کەرڎېنې و بېژگە ئانەیچە ھۊنیاۋەکا لالۊ ئۆلعەزیزی تەۋېڵەی، کە حاتەمنامە و قەڵاو خێبەری و لەیل و مەجنۇن و چڼ داستانېۋی تەرې بېنې، بە ھۆرامی یانەو وېشەنە تۊمارش کەرڎېنې. بەداخۆ کە زېیاتەر چە شەس و پەنج کاسێتې ھۆرامیې و سۆرانیې و فارسیې و عەرەبیې فرە کۊنې، پېسەو ڕۊژمارە ۋەرباخەڵییەکاش پاسدارا دۆڵەتی ئیسلامی ئێرانی گېرتې و فرېشا فۆتیێ و تەنیا چڼ دانېۋشا مەنینېۋە و مەنېنې.
چە گرڎو ئی لایەنا گرنگتەر، لایەنو دڵسۊزی ئاڎی بې پەی زۋانی ھۆرامی و گرنگیدایش بە وەنەی ھۆرامی و دیۋانو ھۊنیارە ھۆرامەکا، ۋەرو ئانەیە ھەردەم چە ئا کەسا گلەییکەرې، کە چە بەسۆرانیکەرڎەو دیۋانو ھۊنیارە هۆرامەکا کۊمەکشاکەرڎەن. چوونکوم بە پەیلۋاو ئاڎی، ئا هەرمانې بە سۆرانیکەرڎەو هۊنیا هۆرامییەکا بېینە بە ھۊ فۆتیای و پەشتوگۊش ۋستەی نۋیستە بنەڕەتییە ھۆرامییەکەیشا و کەم بییەی گرنگیشا و فۆتیایشا.
ھیچ کات دیۋانو سەیدی و بېسارانی چە یانەو ئاڎیەنە نەبڕیان و فرەو ڕۋا، ھەر پاسە کە ئاییندارې کتېبە ئایینییەکا مواناۋە، ئاڎیچ بەشېۋ چە دیۋانو سەیدی ھۆرامی و بېسارانی وەنېۋە. گۊشگیرتەی پەی بەرمانەی ھۆرامی ڕادیۆ مەریۋانی، یۊتەر بې چە ھۊگیرییەکا ئاڎی و پېسەو فرەو خەڵکو تەۋېڵی و ئا سەرڎەمەیە، گۊشگېرتەی پەی ئا بەرنامەیە جۊرېۋ بې چە پائەرەگېرتەی سەرو شۇناسی کولتۇری و زیڼە-پارېزنای زۋانی و هونەری و ئەدەبی و ڕۊشنۋیری هۆرامی.
ھەڵبەتە نەۋاچیا نەمەنۊ، ھۊگری ئاڎی پەی ھۆرامانی و زۋانی ھۆرامی تەنیا ھەژمۇنش پەی سەرو وېش نەبییەن، بەڵکوم پەی سەرو خېزانی (خانەوادەی) و دۆروبەرەیەکەیش و دۊس و یاۋەراش بېیەن و ھەردەم بابەتې سەرەکیۊ شۆنیشییەکاو یانەو ئاڎی زۋان و کولتۇری ھۆرامی و بەھەشتبییەو ھۆرامانی و جېیاۋاز بییەو پەیۋەڼییە کۊمەڵایەتییەکا خەڵکو ھۆرامانی ۋەڵې ئامای ڕامیاری و پارتییایەتی پەی ھۆرامانی بې. ڕاسا ئاڎ بە جۊریۋ تېکەڵو ڕامیاری و کورڎایەتی بییەن، بەڵام مەبەسی بنەڕەتی ئاڎی ڕزگاری ھۆرامانی بې و تاکو مەرڎەن، هەر دەم ۋاتەنش من بەرو ھۆرامانی یانە و زەمین نمەسانۇ، چوونکوم گەرەکم نېیا بۊ بە خەڵکو ھیچ یاگېۋې تەرۊ بەرو تەۋېڵې؛ ئاڎ ھۆرام بې و ھۆرامان نیشتەنمانش و گرڎ کاتېۋ و گرڎ یاگېۋ چە بەسرە تاکو مازیندەران زۋانی ھۆرامی و فەرەنجی و مشکی شوناسو کەسایەتی ئاڎی بېنې و هەرگیز بەرو هۆرامانی و کورڎەسانینە پۊشاکو وېش نەفاڕاش.
کەسایەتی ڕامیاری ئاڎی چە سەردمە جېیاۋازەکانە؟
ھەر فرە زۇ، چە سەرڎەمو پاشایەتییەنە، ۋەرو ئانەیە کە چە دەسەڵاتداری بەگا وەششنامان، ساڵۊوېش چەکدار کەرڎەن و دەمانچەش ئەسانو مۆڵەتش پەی ھۊرگیرتەن. کەسېۋ بییەن، کە باکش چە دەسەڵاتو دەسەڵاتدارا نەبییەن و چە دەسەڵاتو نەریتەکا سەرپېچیش کەرڎەن.
چنی سەرھۊرڎای کاژیکی پېسەو کەسېۋی نەتەوەیی و نیشتمانپەرۋەری کۆتەن چالاکی و دماتەر چنی پارتیی دیموکراتو کوردسانو ئێراقی (پدکع) تاکو ساڵۊ (1964پېڎایی) چالاکیش کەرڎن و چنی جېیابییەی نۋیسگای ڕامیاری چە پدکع، ئاڎیچ جېیا بییەنۆ و تاکو ساڵۊ (1966 پېڎایی) چنی ئاڎیشا چالاکیش کەرڎەن و تەنانەت ۋەرپەرسی داراییشا بییەن، بەڵام چە ئا کاتۆ پېڎایی کە باڵو نۋیسگای ڕامیاری ملا پاڵو فەرمانداری بەعسی، ئاڎ چە ئا باڵەیە وازمارۊ و گېڵۊۋە دلې ڕیزەکا پدکع و تاکو کۊتایی ژیۋایش ھەر پېسەو ئەندامی و لایەنگرو ئاڎیشا مەنوۋە.
کاتېۋ کە نۋیسگای ڕامیاری چە پدکع جېیا بۊۋە، شەفېعو حاجی محەمەڎیچ جېیا بۊۋە، عەبدلوھاب ئەتروشی چڕۊش و دماو دژمان-ۋارانکەرڎەی و سۇکایەتېۋی فرەی و بەرڎەی چەکەکاش، دەمانچە و بڕنەۋ و وەرەندڵ و تاپڕش و ساچمەزەن، بە ئاڎی ماچۊ ئېمە مزانمې تۊ ۋەرپەرسو دۋې ڕېکخراوا جەلالییەکا هەنی و گرڎ مانگېۋ ناوچەو ھۆرامانینە پاڼزە دینارې ئابۇنە پەی ئاڎېشا گلېر کەریۆ، ئەر نامۊ ئا کەسا بە ئېمە ۋاچی، کە وېت سەرۊکشانەو ئاڎېشا هەنی و بەڕاسی وازباری، گرڎو چەکەکاو وېت پنە مڎەیمېۋە و دەسەڵاتیشت پنە مڎەیمې، ئاڎیچ چە وەڵامەنە ۋاتەبېش ئەزبەنی، ھەر کەسېۋ ئا چېۋېشە بە شمە ۋاتېنې، با وېش نامۊ کەسەکاچ بە شمە ۋاچۊ. ئایا پارتیی بە ئا گرڎو دەسەڵات و لایەنگراۋە، چی ناوچەنە مانگانە پاڼزە دینارې ئابۇنەش پەی گلېر کریۊۋە، تاکو من بتاۋۇ بەتەنیا و بەدزی شمۆ پاڼزە دینارې ئابۇنە گلېر کەرۇۋە؟ ئایا هەرمانې چامنې بە من کریۊ؟ ئەر ئاڎی چە ھۆرامان ئاڼە ئەندامېشا با، کە مانگانە پاڼزە دیناری ئابۇنە بڎا، ئیتر شمە چېگەنە چنی دەسەڵاتتا ھەن و مەنېندې؟ عەبدلوھاب ئەتروشی فرە تۇڕە بۊ و بە دژمان-ۋارانکەرڎەی شەفېعو حاجی محەمەڎی بەرکەرۊ و ئۆ ئاڎی ھەڕەشې کەرۊ.
دماو ئانەیە کە ئاڎ چە (ساڵۊ 1966 پېڎایی) چە باڵو نۋیسگای ڕامیاری وازمارۊ، گېڵۊۋە دلې پدکع و تاکو ئاستو ئەندام ڕێکخراوی بەرزبۊۋە و دلې خەڵکینە بە حاکم شەفېع مژناسیۊ. هەڵبەتە پەنەوازا ئانەیچە واچۇ، ۋەرو ئانەیە کە فەتاح ئاخە و عەبدولوەهاب ئەتروشی ئاڼە شەفېعو حاجی محەمەڎ'یشا تەنگەتاو کەرڎەبې و بە ئاڎی پەتپەتییشا کەرڎەبې، ئەر جەلال تاڵەبانی و باڵو نۋیسگای ڕامیاری نەبیێنې بە چەکدارې فەرمانداری بەعسی، هەرگیز ئاڎ نەگېڵېۋە دلې ڕیزەکا پدکعی. هەر جارېۋ کە ئا یاڎاۋەرییە تاڵا گېڵنېۋە، شنەۋەڼە هەست بە خەمېۋی قووڵ چە دەرۇنی بریندارو ئاڎیەنە کەرې و هەر ۋەرو ئانەیچە قینېۋە فریش چە جەلال تاڵەبانی هورگېرتیبې. کاتېۋ کە ژڵېۋیای چەکداری شکس مارۊ، دەسەڵاتدارې تازې فەرمانداری بەعسی چراش و چە ئاڎی داۋاکەرا گەرەکمانە زۋانو وېتۆ بژنەۋمې کە تۊ چە ئی ساتۆ چە پدکع وازت ئاۋرڎەن و ۋەراۋەرو ئانەیە ھەر چېۋېۋت گەرەکبۊ، ئېمە پەی تۊش ئەنجاممڎەیمې، ئا چېۋې کە کەسانې تەرې بە داۋاکەرڎەی و ئەۋەلاڵیای و بەرتېڵدای پەیشا، پەی لاو ئېمە مەیا . ئاڎیچ چە وەڵامەنە ۋاتەنش من ھیچ نېیەنا و ھیچیچم گەرەک نېیا و ئومېڎوازەنا جارېۋتەر من پەی ئی پرسیارا نەچڕدېۋە. من خەریکو کاسبیکەرڎەی وېمەنا و گەرەکما تەنیا نانو ڕەنجو وېم بۇەرۇ! .
بەڵام فەرمانداری بەعسی بە ئانەیە کۊڵنمەڎۊ و هەر دەم چەمش سەرو ئاڎیۆ بې و شۊنۊ بەهانارە گېڵې. دماتەر سەرڎەمو ھورزتەو خەڵکو ئێرانینە، بەرکۆت کە تفەنگې یاۋەرە ھۆرامەکاش کەریمو حاجی عارەبی و حاجی حەمەلیرەی
نوتشەی، ھەم یانەشەنە و ھەم باخو ئەحمەڎی برایشەنە شارڎېبېنېشۆ و هەرپاسە چە ڕۊ ۋشکنای یانەیشەنە، نامیلېۋ ینک چە بارەو کارەساتو هەکاری، کە هینو عەدنانی کوڕیش بې و چە مامۊسا تالیب موستەفاو حەقی و عیساو سوفی حەسەنی هورشگېرتەبې، یانەشە بې. ساڵۊ (1979ی پېڎایی) ھەۋاڵشا سەرو ئاڎی دابې و یانەش بە سەربازی دۆڵەتو ئێراقی گیریا و کۆتې ۋشکنای یانەو ئاڎی و خودو فەرماندەو سەربازەکا ۋاتشتۊ ھەواڵشا سەرو دابې، کە دلې فەرڎە ھارڎی و قەڼیینە، چەک و فیشەکې پەی تېکدەرا کیانی، بەڵام وەشبەختانە ھیچ چە یانەکەتەنە نەئیزیاۋە، ئەگینا وېت و یانەو زاروڵەکېت دلېنە لۋیندې، چوونکوم فەرمانو گېرتەی و دلېبەرڎەی گرڎو خېزانەکەو تۊ بە ئېمە دریابې .
چنی ئانەیچە دماو هورۇژم ئاۋرڎەو دۆڵەتی ئیسلامی پەی ناوچەو هۆرامانو بەشۊ ئێرانی، یانەش بې بە بنکېۋە پەی پیشمەرگا کورڎەسانو بەشۊ ئێرانی، سەردانی و ئامای و لۋای دۊسە هۆرامەکاش.
حەزە کەسییەکی شەفېعو حاجی محەمەڎی
شەفېعو حاجی محەمەڎی پېسەو کەسېۋی سرۇشتدۊسی، سەرڎەمېۋ کە چە تەۋېڵې ژیۋان، فرەو کاتیش چە سێران و گەشتەنە گوزەرنان و هامنەنە فرەو ڕۋا دمانیمەڕۊنە لۋې ئاۋیسەر یان باخەۋان. دماو ۋېرانبییەو تەۋېڵې ھەرچڼە ئاڎ وېش باخش نەبې، بەڵام سەرەڕاو ئانەیە کە تەۋېڵې بیېبې بە بەرەو جەنگو ئێراق-ئێرانی و گرڎ ڕۋېۋ چېرو تۊپۋارانینە بې، ئاڎ گرڎ جارېۋ بە بەهانەو ئاۋدارای لۋېۋە تەۋېڵې پەی ئاۋداراو باخو برا و واڵەکاش چە دەرەو ئاۋېسەری و تاکو مەرڎیچ گۆرەترین ئاۋاتش هەر ئانە بې، کە ڕۋېۋ پەیش گونجیۊ و گېڵۊۋە زاڎگاو وېش و باوەشۊ هۆرامانینە مرۊ. دما قسەکەرڎەی تەلەفۆنیشەنە چنی یەدوڵڵای کوڕیش، ئی قسېشە بە ئاڎی ۋاتېنە و ۋەڵتەریچ بە درېژایی ۋیس و شش ساڵا ئاۋارەییش هەر دەم لاو یاۋەراو وېشۆ ئانەش ۋاتەن، کە تەنیا ئاۋاتو ئاڎی ئانەن، ڕۋیۋ بتاۋۊ و پەیش گونجیۊ پەی ھەمیشەی گېڵۊۋە تەۋېڵې و یانەکاش درۊسې کەرۊۋە و سەرو قولۊ بانیۆ تیر تەماشەو ملەندۇی کەرۊ.
بەڵام بەداخۆ، ھەرچڼە کاتېۋ کە چە ئورڎۇگاو ئێرانی بە ئاۋاتو ئەۋەگېڵای پەی تەۋېڵې و ئەۋەکەرڎەی یانەکاو وېش دارې و تەختې و کەرەسې پەنەۋازېش چنی وېش مارۊ و مەرزاومەرز چە حاجی ھۊمەران بەرەو ھۆلېر و ھۆلېر بەرەو ھەڵەبجە کۊڵو ئاۋارەییش کېشکەرۊ. بەڵام پېسەو فرەو خانەوادە ھۆرامەکا تەنیایی و نائاماڎەیی باقی ئەنداما خانەۋادەی، ئاڎی تۇشو نائومېڎی کەرۊ.
هەرپاسە ھەرچڼە چە ساڵۊ (1981- 1988ی پېڎایی) و ساڵۊ (1998- 2008ی پېڎایی) چە ھەڵەبجە وسلېمانی و ھۆلېر تواناو ئەسای یاناش چە بەرو تەۋېڵې بییەن، بەڵام ئاڎ پېسەو شەیڎێۋو زاڎگاو وېش هەرگیز باوەڕش بە نیشتەمەنەی وېوازانەو بەرو هۆرامانی نەبې. ۋەرو ئانەی، ئاڎ ئەسای یانەی چە بەرو هۆرامانی بە وازئاۋرڎەی و دەسبەرداربییەو وەشەۋیسی هۆرامانی و تەۋېڵې زانی و ھەر پاسە کە ئاۋاتەکەش چېرو خاکی بەرڎ، تاکو مەرڎیچ هەر پېسەو کرېچی و میمانی چە بەرو هۆرامانی مەنۆ و هەرگیز دەستبەرڎارو هۆرامانی و تەۋېڵې دلې دەرۇنو وېش نەبی؛ تەۋېڵې دلې یاڎاۋەرییەکاو وېش. ئاڎ ئانە ھۆرامانپەرۋەر بې، گرڎ جارېۋ ۋاچې بە کفر نەبۊ، ئەر خەڵکو سەرەتاو سەرهۊرڎای ئیسلامینە چە بېیابانو مەککەی و مەڎینەینە زانابیێشا بەهەشتېۋی پېسەو هۆرامانی سەرزەمینەنە هەن، هەرگیز کەس شۊنو بانگەوازەکەو پیخەمبەری نەگنی .
ھەرچڼە ئاڎ بەۋاتاو باوەڕداری و ڕەفتاری، موسوڵمانېۋی تەمام بې، بەڵام فرە جاری وەشەۋیسی هۆرامانی تاکو مەرزو کافر بییەی ئاڎی بەرې و ئەر ناچاربیێ میانو هۆرامانی و بەهەشتیەنە یۊشا هورۋچنۊ، ڕەنگا هۆرامانش هورۋچنابیێ و جەھان و کورڎەسان و نیشتەنمان پەی ئاڎی تەنیا ھۆرامان بې و دلې ھۆرامانیچەنە تەۋېڵې.
هەرپاسە کە ۋەڵتەر ئاماژە دریا، گرڎ جارېۋ وەشەۋیسی جاۋیدانی هۆرامانی دەرۇنشەنە بەریشۆ تەۋېڵې و چېرو خومپاراو توپخانەکا دۆڵەتی ئیسلامی؛ چە سەرڎەمو ئاۋارەییشەنە چە ئێران، بەرڎەۋام سەردانی دەگاکا هۆرامانو بەشۊ ئێرانی کەری و لۋې کەشەکا دۆروبەرو تەۋېڵې تەماشەکەری. گرڎ جارېۋ کە دماو گەشتەکەیش پەی ھۆرامانی، ڕوەو ئورڎۇگاو گەلیارانی گلېڵېۋە، پەی ئەڼاما خېزانەکەیش و ھامسایا و یاۋەرەکا وېش گېڵنېۋە؛ کە چنی بە دییەی کەشا هۆرامانی چەمېش پەڕې بیېنې هەڵسی. فرەجاری پېسەو زاڕۊڵېۋی پاکی ئاخې هۊرکېشې و تەنانەت کاتېۋ کە گېڵابېۋە ئێراق، هەرپاسە گرڎ جارېۋ لۋېۋە هۆرامانی تەخت و پېسەو گېیانېۋی یاخی و شەیڎاو هۆرامانی، مەرزە ڕامیارییەکا چېرو پایشەنە ۋاتاشا نەمەنې.
هەرمانە و پیشە
تەۋېڵې پېسەو مەڵبەڼېۋو بازرگانی، فرە کەسې خەریکې بازرگانیکەرڎەی بېنې و هەر چە سەرەتاۋە دۆڵەتمەڼی گۆرېش چنە هورکۆتېنې، چ چە دلې وېشەنە و چ بەرو وېشۆ، کۊمەڵېۋشا بە میرات دۆڵەمەڼیشا پەی مەنەبېۋە و کۊمەڵېۋی تەرېچشا بە ھۊ سەرکۆتەی و مەڕیای بازاری نامڎارې بیېبېنې. بەڵام شەفېعو حاجی محەمەڎی چە هیچ کۊمەڵېۋیشا نەبې، چوونکوم تاتەش کەسېۋی پیشەگەر پاڵاۋراز و کڵاشکەر بېیەن و وېچش بە کرېهەرمانې هەرمانبەری و دماتەر چایخانەداری دەسش پنەکەرڎەن و دما جار بازرگانېۋی گولانە بې و ھۊکارو گولانەمەنی بازرگانییەکەیچش ئانە بې، کە هەرگیز قازانجو کاڵایش چە ئا ڕادەیە زییاتەر نەکەرې، کە ئایینی پەی دەسنیشان کەرڎەبې و بازرگانی پەی ئاڎی ئامرازېۋ بې پەی سەربەوې-بییەش چە بوارو ئابوورینە، چوونکوم سەخترین هەرمانە لاو ئاڎیۆ سەردانی فەرمانگەی دۆڵەتی و ملدای بې بە فەرمانو دۆڵەتی. چە ئی بارۆ حەزکەرۇ دۋې نمۇنې چە بارەو بازرگانی و قینۊ ئاڎی چە سەرە ئەرەنامنای پەی دەسەڵاتی و دەسەڵاتو فەرمانبەرا باسکەرۇ:
ساڵۊ (1974ی پېڎایی) چە ئێرانۆ ڕۋەنېۋی فرەشا ئاۋرڎەبې، دماتەر ڕۋەن فرە گران-بییەبې و فرە کەسې کۆتېبېنې هەلپەرستی و گران-ۋرەتەی، بەڵام ئاڎ هەر بە هەمان نرخۊ ۋەڵتەری ڕۋەنەکەو وېش ۋرەتەبې، سەرو ئانەیە دۇکاندارې و بازرگانەکې تەرې ئاڎشا لۊمەکەرڎەبې و ۋاتەبېشا تۊ بازارو ئېمەت مەرڎەن و نمازی قازانجی فرەتەر کەرمې. بەڵې بە ئاجۊرە ئاڎی دۆڵەتمەڼې بیې و ئاڎیچ بە هەژاری سەرەش نیاوە.
نمۇنەی دوەم، ساڵۊ (1982ی پېڎایی) یەدوڵڵای کوڕش چە پۊلی ششمەی بنەڕەتی پەی پۊلی حۆتەمی بەرشېیە بې و پەنەۋازیش بە ڕەگەزنامەی ئێراقی بېیەن پەی یاۋای بە قۊناخې مېیانیۊ وەنەی و ئەشیێ ئاڎ چنیش لۋابیێ. گۆرەترین گرفتۊ ئاڎی ئانە بې، کە بە چ جۊریۋ کریۊ ئاڎ چنی کوڕەکەیش بلۊ و ھەرمانەکېش گرفتش نەگنۊنە و ھامکاتیچ پەی بۊڵەبۊڵی و لۇتبەرزی فەرمانبەرا فەرمانگاو ڕەگەزنامەو سلېمانیې سەرە نەنامنۊرە؛ بەتایبەت ئانە، کە ئاڎ دڵنېیا بې، مشکی و فەرەنجییەکەش پیسەو شوناسی کولتۇرې ئاڎی بېنې و بە شانازییۆ بە ئاڎیشاۋە لۋې بەغڎا و بەسرە و موسڵ و تاران گاڵتەش پنە کریۊ و ئاڎیچ ھەرگیز ۋەراۋەرو سۇکایەتی شارچی و شۆڤێنیستەکا بېدەنگ نەبې و گەرەکیچش نەبې هەرمانەکۊ کوڕەکەیش پەکەش گنۊ، ۋەرو ئانەی گیرش وارڎەبې و پاگیرەی گېرتەبې و بە لۋایچ ناچار بې. ناچار چنیش لۋان، بەڵام چرکە چرکە کوڕەکەش هەست بە گرژ بییەی و ھەراسانی دەرۇنی ئاڎی کەرې و ڕۊخسارش پېسەو نیشاندەرېۋی شڵەژیای دەرۇنیش نیشان دې و فشارو دەسەڵاتی و لوتبەرزی فەرمانبەرا سەرو یاخی-بییەی دەرۇنییشۆ پەیش نەشارېۋە، کاتېۋ کە گېڵابېۋە هەڵەبجە، ئەجې بارېۋی فرە گۆرە سەرو شانەیشۆ لاشییەن، یان تازە زیڼانەنە ڕزگارش بییەن.
بەڵې بە ئا جۊرە ئاڎ بە کۊمەڵېۋ ئاۋاتې و حەزې و وەرمې بەدینامێۋە لۋا چېرو خاکی و نە هۆرامان ئاۋەدان بیۆ و نە تەۋېڵۊ دلې دەرۇنو ئاڎی درۊسەکریاۋە و نە زۋانی هۆرامی بې بە زۋانو وەنەی و زۋانو ڕاۋەبەری ناوچەو هۆرامانی. بارو ۋیرشییەی و نائومېڎینە دما جار سات یاڼزەو شەۋۊ ی جێنیوەری پېڎایی چە گەڕەکۊ کانی قوڵکەو هەڵەبجەی مەرڎ و چە قەبرسانو شەهیدانی گۊڕخەریب بې و ئا یاگې، کە ئاڎ پەی وېش دیارییەش کەردېبې و ھاڵییە مەنە.[1]