زەماۋڼەو جارانی
زەماۋڼە جە ڕەسمە شاڎەکاو هۆرامانینە کە داراو یاسا و ڕسوماتێ تایبەتینە، کە یاگێ سەرەنجێ و تایبەتوو هۆرامانین. بە داخەوە ئیسە فرەو ئی ڕسووماتی مەحو بېیەنۆ و هۆرامانیچ پېسەو فرە یاگەکاو دنیا خەریکا ئا یاسایە کۆن و سونەتیاشە دەفنێ کەرۊ. ئۊسا کە زەماۋڼە کەرېنە هۆراماڼە تاکو حەفتێ دلێ شاڎی و وەشی و هۆرپڕاینە بێنێ، هەمیشەی ساتوو زەماۋڼێ، وەرزوو پاییزینە بەرێنێ ڕاوە، وەختێ کە هەرمان و کاروو باخ و باخاتی و حەیوانداری کەم بێوە و هەوارەکانە کۆچشا کەرېوە یانەو زمسانی.
چاشتوو زەماۋڼێ کەشکەک بۍ و بەرنامەو گرمەکوای و حەیوان سەرەبڕیەیشا یۊ جە ئەوەڵین هەرمانەکا بۍ کە دەسش پەنە کەرېنێ.
سازوو زەماوەنێ تەنیا لوولێ (شمشاڵە) و چەپڵێ بێنێ و چن نەفەرێ گۊرانیواچۍ گۊرانیە واچېنێ و بڕێچ یاردەیشا دێنێ چەپڵێ تەقنێنێ.
شیرینی زەماوەنێ: شیرینی تایبەتوو زەماوەناو هۆرامانی
(هەڵواو دۊشاوی) بێ. ئی هەڵوا بە هاردوو خەلەی و شەربەتوو دۊشاو تفا و ۋلەگڵاوی و ڕوەن حەیوانی وەشە کریە. و جیا جیا دلێ نانە ساجیە ناسکەینە و تۊ دلقانە بەش بەش کریە و چا یاگێنە کە وەشەشا کەردێېبێ پەی وەیوێ نیەیەرە و حەتمەن مشېیام یەرێ کەڕەتێ وەیوە سەرەش کۆکنێوە سەرو ئا هەڵوێ، ئینەیچ شۆنەو ئانەیرە کە وەیوە بڕش دێ یانەو زەمای، هەرمان ئا پاوەیوا و ژەنە مدرایا بۍ کە سەرو وەیویشا کووکنێوە سەرو هەڵواکێ و ئیجا هەڵواکێ دلێ خەڵکینە بەخشنێوە.
نانەپەچێ: سەرەتاو حەفتەی کە زەماۋڼە دەس پەنە کەرۍ، ئەوەڵ هەرمانێ کە کەرېنېش نانەپەچ نیای بێ. نانەپەچێ، دو تاکو یەرێ ڕوێ درێژەش بۍ و ژەنی قۆم و کەسی ئی نانی پەچێنێ. ئی ژەنێ بە دڵ و گېیان پانتۊڵۍ پیایانێ هۊر کېشێنێ و بە دڵ و حەزوو وېشا و بۍ ئانەی کە کەسېوە داواشا چەنە کەرۊ یا دەسموزێشا پەنە بدا. یوە حەز کەرۍ هەمیر شێلۆ و یوە دڵش پۆوە بۍ بلۆ وەروو ساجی و نان پەچۆ. چی ماوەنە کە دەسێ خەریکوو نان پەتەی بێنێ، دەسێ خەریکوو نان و چای و دەسێ هۊر پڕێنێ، جارو بار ئیسراحەتێ دێنێ بە وېشا و هەر بە جلوو هەرمانەکېشاوە چن دەوریچ هۆرپڕێنێ.
پاوەیو کیاستەی:
چی ماوەنە پاوەیوە و جلهۆرگېرێ هۊرچنېیەنێ، فرەو وەختا یەرێ پاوەیوێ و یەری جلهۆرگیرێ کیانێنێ پەی یانەو وەیوێ. پاوەیوە حەتمەن مشیەم ژەنێ مدرێ و ژیرە و دەس و پوخت وەشە بیە چوونکای چاشتکەردەی یانەو وەیوی هەرمانوو ئاڎۍ بێ. جلهۆرگیرێ کناچۍ پەنەیاوێ بێنێ و هەرمانەشا هۆرگېرتەی جلێ وەیوێ و کڵۆتیە و ڕازنایوەو ویوێ و بەردەی ڕاوە کارو باروو وەیوێ بێ. ئەسڵوو زەماوەنێ دوێ ڕوێ بۍ و پاوەیوە و جل هۆرگیرە سەرسەبحوو ئەوەڵوو ئادوە ڕوە ئەسڵیەو زماوەنێنە لۆێ ڕا پەی یانەو وەیوێ، چەنی کاروانێ گەورە پیا و گەورێ تایفەی لوێنێ پەی یانەو وەیوێ و پاوەیوێ و جلهۆرگیرێ جلێ زەریفێ و زرق و برقدارێ کەرنێنه و جامێ پەشتەو وېشاوە ئاوێزانێ کەرېنێ و حەتمەن چراوتووڕی و جامێ دەسشاوە بێنێ. شەوۍ یانەو وەیوە مەنێنێوە و خەنێ وەیوێ گېرێنێ و دەس و پا وېشا سوور کەرېنێ.
ڕۊ وەیو بەردەی: ئاخرین ڕۊ زەماۋڼۍ، شۆنەو نانوو نیمەڕویرە کە بڕێ جارێ کەشکەک، جارجاریچ پڵاو و ئاووگۊشت بێ. وەیوە ساز کەرېنێ پەی یانەو زەمای، وەختێ کە جادە و ماشینێ ئارۊی نەبېنێ، بە ئەسپ و یام هەسەرێ وەیوە فاڕێنێوە. جل و بەرگوو ئا هەسەری یام ئەسپی کە وەیوە سوارش بۍ چەنی باقی هەسەرەکا زریفتەر و ڕازیاوەتەر بێ. فرە وەختا بە مەج و گۆڵنگێ وریشەدار و وەش ڕەنگێ ڕازنێنېشاوە.
شارەبان: وەختێ کە وەیوە نزێکوو یانەو زەمای کەوتێوە دەسێ جە خێڵوو زەمای، دەس کەرېنێ بە شارەبانکەردەی و زەڕ و ساوی و نوقڵ و سکێ شانێنێ سەرو ئا خەڵکینە کە وەر و پەشتوو وەیوێنە بێنێ. پەنەوازا ئینەیچ واچیۆ کە زەما ئیجازەش نەبۍ بلۆ شونوو وەیوێ و دو پیایە جە کەس و کاروو وەیوێ نەمێنێ دەسو وەیوی و ئارێنېش پەی یانەو زەمای، ئی کەسێ حەتمەن مشېیام جە نزیکتەرین کەساو وەیوێ و مەحرەمێش بېیەنێ پېسەو برای یام لالۊیش.
تەلبەردەی: تەلبەردەی یەرێ ڕوێ شۆنەو وەیو بەردەیرە، کەس و کاروو وەیوێ لوێنێ پەی لاو وەیوێ و ئا وەسێلە و کەل و پەلە کە وەششا پەی کەردێېبێ بەرنېش پەی. ئی وەسیلە دۆشەکە و سرنگا و مەوج و جانماز و جلێ تەلانەی، گېریرە وەر.
لوایوە باوان: دیسان شۆنەو یەرێ ڕوا شۆنەو تەلێرە خێڵخانەو زەمای چەنی وەیوێ لوێنێ پەی یانەو تاتەو وەیوێ و وەیوێ بەرێنێوە دیەن پەی یانەو تاتەیش، تاکو یەرێ ڕوێ یانەو تاتەیش دیەن کەرۍ و ئی کەڕەت ئارێنېشۆ پەی یانەو زەما و ئیتر چېگەولای ژیوای ئاساییشا دەس پەنەکەرېنێ و بەخەیر!ژیان دێنێ سەر.[1]