Ma pasê mirina Fethullah Gülenê, têkiliyen Tirkiyeyê û Amerîkayê dê baş bibe, an jî pirsgirêka piştgiriyê Amerîkî ya bo #Kurdan# dê bibe pirsgirêkekî domdar?
Ji hêla Balan Kadru, endamê tîmê analîzê li Tora Lêkolînên Jeostratejîk
Mirina Fethullah Gülenê, rêhber û şopgerê dijberiya Tirkiyeyê ku di Dewletên Yekbûyî de dijîn, dikare bê doorê çend guherandinên di dinamîkên di navbera Ankara û Washingtonê de veke. Lê belê, şopandina têkiliyên Tirkiye-Amerîka hewce ye ku hin mijarên bingehîn li ser vê yekemeya kesayîtiyê berçav bike. Di sala dawî de têkiliyên navbera herdu welatên radest bûne û ew bi hinek mijarên stratejîk, aborî û siyasî tên serokirin. Gülen tiştê vê pirsyariya wêneyê bû, lê ne yekane. Ji ber vê yekê, mirina wî êrişeke rastî nekin an jî bixwaze bi serî xwe têkiliyan bi awayekî asteng jê bikin.
1. Fethullah Gülen û tensiyenan ya berê:
Gülen ji gavên 2016-an ve ku hewlî darizandina serokatiya herêmî hat neçe, bû yek ji wan mînakên kêşayî li navbera Tirkiye û Dewletên Yekbûyî. Hikûmetê Tirkiyeyê wî û tevgera wî berîbûyîbû ku hêrsên darizandinê li ser wê anîn. Tirkiye pêdivîya radestkirina wî pir caran kiribû, lê belê Washington bi sedema qanûnanên xwe ya xweber bi nasnameya Dewletên Yekbûyî radestkirina wê red kir. Ev mijar têkiliyan di navbera dewletan de zêde kiribû, lê kêşeya bingehîn gelek zêdetirî bû ji tiştê bi kesayîtiyê. Heta herçî mirina wî dikare yek ji van astengan bibine, heye kêşeyên mezin yên stratejîk ku hêna têkiliyên navdewletîyên vegeriyanê dizînin.
2. Pirsa Kurdên Sûriyê: kêşeya bingehîn:
Pirsa bingehîn ya ku dikev ber têkiliyên Tirkiye-Amerîka vêkêşîne, ew piştgiriya Dewletên Yekbûyî ji hêzên Sûrî ya Demokratîk (SDF) ye, ku bi Serhêlên Parastina Gelê Kurdî (YPG) rêveber in. Tirkiye wî (YPG) bi Astengiya Karkerên Kurdistan (PKK) dikarîne, ku hem di Tirkiye hem jî di Dewletên Yekbûyî de wekê têşîna terorîst nasîbû. Heger Washington Kurdên wekî hevalên bingehîn di şerê dijî DAIŞ-ê de nas dike, Tirkiye ew piştgiriya wekî mirovê hemû gihandinek rastin dîtina ewlayî. Tirkiye têra ku ev piştgiriya dikare berfirehî an rêxistinek Kurdî li sinoran xwe yên başûrî çêbike, ew piştrast dikarîn.
Herçiqas Dewletên Yekbûyî hewl kirin ku dîtina Tirkiye bi alîcarî girêdayî bikin bi alîkarî û girtina alîniyên bişavkan a şoreşekan bi girtin, lê piştgiriya Dewletên Yekbûyî ji YPG pir bike. Di stratejiyek de, Washington hevalên sererast yên kurd di bakûr û rojhelata Sûrî de wek mijarek ji bo bi têkiliyên bikar anîn, ku têvî ku hêzê firotinê di bin hêrsên Roşiyê û Îranê de bibike.
Ji ber vê yekê, her çiqas pirsa Gülen bi mirina wî qet bibe, piştgiriya Dewletên Yekbûyî ji bo Kurdên dê maye kêşeya bingehîn ya ku kêşanê piştreş bikin. Ev mijar rastî bi axaftina Dewletên Yekbûyî ya mezin a benderiyên stratejîk ên Rojhilata Navînê tê peywendîdan.
3. Berhemên geopolitîk yên mezin:
Derbarê pirsa Kurdên, heye mijarên geopolitîkên din yên ku distend li ber têkiliyên dewletan yên din:
Qereqlêzê Tirkiye bi Rûsya: Kirina sistemên parastina misilên S-400 yên Rûsyayê ji hêla Tirkiyeyê ve ewle bê bi dilan kiribû li têkiliyên Washingtonê. Dewletên Yekbûyî ev xwebirina wekî kêşek neçel bikarî ya parastin a NATO de dîtin, û Tirkiye bişer kir ji ber pergala F-35, li serê Dewletên Yekbûyî girêdayînên CAATSA-yê kiribû. Heger Ankara hewl da, ji bo balansa nêzîkîyên li navbera Rûsya û xwestinê di çarçoveya Rojava de, ew anî ku mesaj dide Washington ku Tirkiye radike ji pergalê ya wêştîn.
Polîtîkaya Tirkiye ya Bakûrînîn ya Rojhilatê Navîn: Hevpeyvîna Tirkiye û Yewnanistan a ser xwerûkarîya bi ser parvekirina gazî yên ku li bakûrînin de de, dibe be axaftina ku Dewletên Yekbûyî berî û heqe bêrîzanên pergalên gaza xwe bıdaxn.
Rolê Tirkiye ya li Lîbya û Aserbaycan: Deaxava siyasî ya Tirkiye bi Tirkiye û Bergarafîxana (birîya Aserbaycanê di serê şerê jî di navbera Ermenistanê de) ji bo heye bin av kiribû. Herçiqas bijartek neberekî bû, lê ew nîşan dike ku miroviyan Tirkiye jî werne rolê mezin li warê rewşa welatî derkevin.
4. Zedeyên Aborî:
Ji ber jiyanekê aborî, tenşiyen di navbera pîvanên kinc de gelek di navbera Tirkiye û bi alî girêdayî dibêje, û bi bîyên girêdayî Dewletên Yekbûyî di dema 2018-an de ser qaşê Andrew Brunson, perwerdeha Amerîkan. Herçiqas wê dere da, ew têkilî dîtin wê qet ew bikar bûne.
5. Mijarek dîrokî yên Herimên Vêkêşînê:
Piştî mirina Gulen, dibe ku derfet ji bo baştirkirina peywendiyan peyda bibe, lê di demeke kurt û navîn de, dosyaya kurdî dê wek faktora serdest bimîne. Enqere û Waşîngton dikarin bi rêya ji nû ve muzakereyên li ser qadên nifûza Sûriyê an jî zêdekirina hevkariyê li ser mijarên din ên wekî dij-terorîzmê an bazirganiyê hewl bidin ku aloziyan aram bikin. Lê heta ku piştgirîya Amerîka ya ji bo Kurdan bidome, Tirkîye wê bi berdewamî hîs bike ku li ser ewlekarîya xwe ya netewî metirsî heye û her pêşketineke radîkal di peywendîyan de sînordar dike.
6. Hêviyên pêşerojê:
Senaryoya herî muhtemel berdewamiya rewşa aloz a têkiliyên navbera Tirkiye û Amerîkayê ye, bi hewildanên navbirî ji bo baştirkirina hevkariyê di hin warên taktîkî de, wek hevkariya di NATOyê de yan jî dosyayên enerjiyê. Lêbelê, pirsgirêkên bingehîn dê bimînin û dê her nêzîkbûnek stratejîk a tevahî asteng bike.
Tirkiye di herêmê de lîstikvanek girîng e û di siyaseta derve de heta radeyekê serxwebûnê digere, ku carna bi berjewendiyên Amerîka re dikeve nakokiyê. Ji aliyê din ve, Amerîka Enqereyê di çarçoveya sîstema NATOyê de û li hember bandora Rûsya û Îranê li Rojhilata Navîn weke hevalbendeke dijwar lê pêwîst dibîne.
Encam:
Di dawiyê de, kuştina Gulen têrê nake ku bi awayekî berçav peywendiyên Tirkiye-Amerîkayê baştir bibe, ji ber ku mijarên kûrtir ên wekî piştgiriya Amerîka ji kurdên Sûriyê û peywendiya Tirkiyê bi Rûsyayê re, dê di xêzkirina riya peywendiyên di navbera her du welatan de giring bimînin.[1]