=KTML_Bold=Welî Sebrî: Yar û Mirad -10-=KTML_End=
Weli Sebrî

Wek her kesî kal jî însan û car hebû bi bêşerek xweş û car jî hebû hêrs û qet qehra wî jî nedihat kişandin.
De hêrs e û ew jî tu car wek xwe namîne û pêda pêda dadikeve. Hema bibêje bila mala kalitiyê bişewite û derbas bibe. Xeloyê kalik, merivekî xwezan û zû bi zû wî gotinên eşkeva nedikir. Ax, lê de kal e.
Digot:
“Muhbê! Eha, car jî heye ji xwe ra berê xwe didim bajar û ji vî gundî dûr dibim. De li bajar jî nas û dost in û çi hebûye, nebûye ji wan dibîhizim. Na, ne zêde û ew jî di mehê da ya yek û ya du car in.
Eha, li wir û ji xwe ra ji wan dibihîzim ka li Enqerê Îsmetê kerr çi gotiye û partiya din jî bersivek çawa daye û hwd.
Ez bi xwe jî dizanim ku bi gişkî wek hev in û ji tayfa Misto ne; ha Îsmet bûye û ha Dimoqrat. Ax, de bila be, lê! Nûçe jî nûçe ye û dema ku haya merivî jî jê hebûye ne xirab e. Na, na! Qet firq nake, dixwaze bila deng û behs ji dostan û dixwaze bila ji neyaran be, guh didim û derbas dibim. Qey ma ez nizanim çi çi ye.
Ax, de bajarî jî ne û ew jî wek min û te ne. Li gel wan îmkan û derfet û haya wan jî zêdetirîn ji min û te ji vê dinyayê heye.
Belê, di eynê gavê da nebe jî ji me zûtirin agahiyan hildidin. Çi zanim rojname ne, kovarin û hatin û çûyîn e û hwd. Xortên wan jî bi xwendin û gava tiştekî biqewime ji rojnameyan hildidin û zû agahî belav dibe.
Îca gund wisa ye? Na, ne dîn û ne îmana vî gundî ye. Hem merivan ji xwe sar dike û hem jî dîn û har dike. Bila xwedê bihêle û tu zevalê nede, yê me jî vê gavê hema weha tenê yek neviyekî me ye. Neke panîk û aciz nebe. Çima tu nahêlî lawik ji xwe ra bixwîne. Na, na! Bila here ji xwe ra bixwîne û wek min û te jî, çavgirtî nemîne…”
Disekinî û di pey ra jî li xanima xwe mêze dikir. Kalo, didît jinik ji xwe ra bêdeng e û ji wê gotin dernakeve û dîsa vedigeriya xaftina xwe…
Digot:
“Ax, welato tu xirab bibî! Tu xirab bibî, ne li ser vê axa te dibistan, ne jî tu îmkan û derfet heye ku meriv berê xwe bide û ji xwe ra di zimanê dayîka xwe da xwe perwerde bike.
Ger ku hebuya îca min bi destê Dildarê xwe va nedigirt û nedibir. Helbet, min jî dibir û di pey ra jî teslîmê mamosteyê wî dikir û berxikê min jî fêrî zimanê xwe dibû, lê de kal çer bike ku nîne. Derfet nebû kal bixwîne, lê wî dikarî ji xwe ra bixwenda.
Mixabin, ne li ser vê axê em bi navê xwe ne, ne jî dibistanên me hene. Dêmeg, bi navê xwe em winda ne ku dibistanên me jî nebûne.
Îca roja ku Romî nebêjin; ‘em bi gişkî va Tirk in, dînê me Îslam e û em bi xwe jî bira ne’ he ye. Bila qeda li vê biratiyê be ku em bira ne. Partî partiya Misto bû, xanim. Bi partiya xwe wî çi bibêjî anî serê vî gelî û ji ber zilm û zordariya wî kesî nekarî xwe xilsa bike; nîjadperest, xwînxwar, zilimkar û kok li xelkê anîn û ne ziman û ne jî jiyan bibêjî jiyan ma.
Reben im, jinik! Kal reben e, ji xwe ra berê xwe dide bajar bi şewqa û vedigere tê mal jî bi şal û şapik û egala serê xwe ye. Ger ku ev jî bi navê xwe ne zilm be, îca zilm çi ye…!
Êş e û ne rewa ye. Ya ku hat serê me nehat serê Eyyubê kurmexwar. Eha, ev rastî jî rastiya me bi xwe ye, Muhbê…”
Lingek xwe her tim di ben xwe da digirt û dema diqerimî jî dikişand û dirêj dikir. Îca li ser a din rûdinişt û di pey ra jî digot:
“ Muhbê, aqil taca zêrîn e. Taca zêrîn jî ne li her serî ye.
Ez bi qurbana te, jinikê! Tu jî dizanî ku em herdu jî ji xwendinê bêpar û nezanin. Yek neviyê me û ew jî ji me ra hem hêvî û hem jî pêşeroj e. Jê ra nebe asteng, lê bibe alîkar û bila her bi moral be.
Nevî ye û nevî jî delalê te ye. Behna xwe fireh bigre û ne aciz bibe, ne jî bi teşqele be. Hema wî çer xwestiye û çawa li wî xweş hatiye bila here wek wî be.
Ez bi heyrana te, jinikê. Îca ev jî gotin e tu dikî; ‘wîîî bavo, neviyê min ji çavî bû û tê da ronahî nema…!’ Xwedê neke! Înşeleh, tu tiştekî bi çavên berxikê min nabe û ji xwe ra hem dixwîne û hem jî hîn zimanî dibe…”
Êvar êvar ciyê wî li ser sekûyê û pişta wî jî li balgiyî bû. Di hebên mezin da tizbiyek wî û ji alikî va ji xwe ra yekoyek dikişand û ji alikî va jî axftina xwe didomand.
Kal, timî bi egala serê xwe û di rengê xwe da jî egala wî sor û di şaxên xwe da jî spî û kesk bû.
Carînan destê xwe ber bi egala serî dibir û di bin da serê xwe dixwurand.
Ji alikî va dixurand û ji alikî va jî digot:
“Qîzê, nizanim ka îca te ji bo şîvê çi hazir kiriye? Eha, ew sibê û ev jî êvar e, êdî te çi ku amade kiriye bîne û bila Dildarê min bixwe. Ez qeda û belayê wî bigrim niha ji birçiyan mirî ye…”
Divê ku Dildar birçî be, lê yê herî birçî jî ew bixwe bû. De Xeloyê kalik bû. Camêr, navê Dildarê xwe dida û nan û ava xwe jî ji xanima xwe dixwest.
Belê, wî nan û ava ku hatiye, dixwar û diqedand, çaxa sifre ji ber wî jî rabibe digot: ”Eriiik bavo, çiqasî jî bîrçî bûme…”
Sifre ku diçû îca berê xwe dida Dildar û ji wî ra jî digot:
“Lawo, erikk! Min çiqasî bîra te evdalî kiriye, ha. Ka de were cem kalikê xwe, lo. Ax, de tu wan kevnik û mevnikên destên xwe jî dayne alikî û bila ew jî bimînin ji sibê ra û sibê jî helbet, xwedê kerîm e…”
Pîrika Muhbê ye, îca bersiva kalî nede qet dibe. Gotina ku Xeloyê kalik ji wê ra serf kiriye li wî vedigerand û ji wî ra dikir.
Digot:
“Tirs…! Tirs jî tirsekî bila sebeb û beyhude; ‘ha çav çû, ha ji çavan bû…!”
Kaliko, tu ku werî tinazê xwe bi Pîrikê bikî qey Pîrik di bin gotinê da dimîne. Eha, wê jî bi gotina te bersiva te da û çû. Çima tu radibî tiştekî weha dikî û çima ew neke. Êvar nebû bi suhbeta xwe nebin. Dema ku Pîrika Muhbê jî ji aliyê malê vedigeriya û dihat hema bi carekê neviyê wê xwe li wê digirt û li cem wê rûdinişt.
Rûdinişt, enîşka xwe dida ser çongên wê û berê xwe jî dida kalik û guhdariya wî dikir.
Haya Xeloyê kalik ne teze, lê ji zû da ji zilm û zordariya Romiyan hebû û roja ku wî qalê nekira jî, nebû.
Di vî warî da jî wî timî gotina xwe dikir.
Dikir û digot:
“Êl û alem ava dike, lê ew jî berê xwe didin û xirab dikin.
Erê, xirab dikin, lê wek çawa tu di ser tiştekî ra tapanê bigrî, rast û dûz bikî bi wî awayî xirab dikin.
Ne teze, lê di berê da hatiye gotin ku lingê Romiyan li ku bikeve, li wê derê tu car giya şîn nabe. Rom e û ji kokê va dibire, diqelîne û tune dike.
Ne tenê mal û milk û avayî, lê wek din jî hema çi ku hebûye didin ber şopa xwe û bi xwe ra dibin. Roma Reş û tune neke.
Tu şik nîne ku ji wan hebûnan yek jî zimanê vî gelî bû. Belê, zimanê Kurdî û di ser wê da jî afat hat.
Ne tenê xwendin û nivîs, lê ji vî gelî ra axaftin jî qedexe bû. Zagona Misto zagonek faşîst û bi yek rengî bû. Sala 24’an salek dijwar û bi xişîm û xezeba xwe hat û di pey ra jî kilît li derê medreseyan xist. Zimano, te êdî çi dît û çi nedît. Werhasil, Romî ne û li gel Romiyan jî ne bext, ne soz û ne jî peyman e.
Kambax be, her çiqasî di zimanê Kurdî da tek û tûk rojname û kovar hebin jî, derqanunî û te nedikarî eşkere bi dest bixista û bixwenda.
Werhasil, ciyê ku zilm û zordarî lê bûye ne tu dikarî qala azadî û ne jî jiyanekê xoşewîst bikî. Tu teyir û tuyîrek nîne, bi per û baskên xwe nefire.
Ger ku te ew jî jê bir êdî ne dikare bifire û ne jî dûr û dûr here. Belê, wele ziman jî wisa ye ku te bi kar neanî ji qumaşê xwe reng dide û bi dewlemendiya xwe jî namîne.
Sal ji salan xirabtirîn derbas bû û zimanê vî gelî jî hey çû ji xasê xwe winda kir.
Ax, teyiro teyirê bê per, de nesekine û bifire! Bifire û ji vî welatî ku ji xwe tu xêr û mirad neditiye dûr here. Here û rewşa vî zimanî nebîne. Ji ber ku zimanê resen di birîna xwe da kûr, bi nalîn û nikare vî dilî rezîl bihewîne. Ziman nîne, bi çar xalên xwe nebe. Helbet, ji çar xalan pêk tê.
Ger ku ji wan xalan yek jî nebûye ew ziman kêm û ne temam e. Ji wan her çar xalan yek nivîs, yek xwendin e, herduyên din jî wek tê zanîn guhdarî û axaftin e. Zimano zimanê resen, delîl dayîka te…!
Dêmeg, li zimanan jî didin û ziman jî têne kuştin. Ku nehatibin kuştin jî, ya kor û ya jî seqet dimînin. Helbet, zimanê ku bi kar nehatiye roj bi roj diçilmise.
Zimanê vî gelî jî roj bi roj wek berfa belanî çawa bihele, wer heliya û hate xwarê. Bi wê resenî û dewlemendiya xwe Zimanê Kurdî, zimanê vî gelî û bi qasî ku bikişîne ji zilm û zoradariya Ereb, Ecem û Romiyan kişand û hîn jî dikişine.
Qey roja ku Tirkan negotibe; ”Kurdo! Türkçe konuş çok konuş…(Kurdo! Heta ji te hatiye biaxife, lê bi Tirkî biaxife…)” he ye. Ax, zimano êdî te çi dît û çi nedît…! Te dît, lê bila Dildar nebîne.
Na, divê meriv ne here ji şalûl û bilbilan, ne jî ji pepûgên kavil û kolxaneyan bipirse ka zimanek çawa tê kuştîn…?
Wek çawa yek kêr û xencerê bikişîne û bide ser dil, wan jî bi wî awayî berê xwe dan Zimanê Kurdî, pêda pêda helandin û tê da rih nehîştin.
Nayar e û tu çi bibêjî dike. Tu bibêjê bila xwedê tu zewalê nede şêniyên vê malê ku Pîrika Muhbê jî çû îca kê heye û kê dikare ji Dildarî ra qala destan û çîrok û meselokên Kurdî bike, kê…?
[1]