Di şiîra Kaygusuz Abdalî de navê “Zaza”
#Roşan Lezgîn#
Van sih salên dawîn li ser navê “Zaza” gelek spekûlasyon çêbûn, agahîyên bêbingeh û xelet hatin belavkirin. Lewre divê em wan yek bi yek analîz bikin, bi delîlên sabît ewên bêbingeh yan xelet bidin alîyekê. Mesela, gelek kesan îdîa kir ku “berîya Ewlîya Çelebî, di sedsala 15an de şaîrê tirk Kaygusuz Abdalî di şiîreka xwe de navê Zaza bikar anîye.”
Çarîneya ku navê Zaza tê de derbas dibe, wisa ye:
Eğer bu sene çıkar isem yaza
Toplayım bir parça Gürcü Abaza
Elime geçerse on kadar Zaza
Yolar sakalını kavlak satarım(1)
Ev şiîr di rûpelên 333-334an yên kitêba bi navê “Bektaşi Gülleri” de cih digire, ku Cahit Öztelli (1910-1978) wek antolojîyekê sala 1973yan weşandiye. Navê şiîrê “SATARIM” e, bi tevayî ji deh çarîneyan pêk tê, lê çarîneya pêşîn tenê du rêz in.
Di İslam Ansiklopedisiyê de, ku ji alîyê “Türkiye Diyanet Vakfı” hatiye amadekirin, tê gotin ku di çavkanîyên kevin de derbarê jîyana Kaygusuz Abdalî (mirin: 1444?) de agahî nînin. Tiştên ku derheqê wî de tên zanîn tenê ew şiroveyên texmînî ne, muhtemelen sed û pêncî sal li dû mirina wî li ser Menaqîbenameya wî hatine kirin. Eynî bi vî awayî, beşeka zêde ya şiîrên ku îsnadê wî bûne jî texmînî ne.
Herçî ev şiîra hanê ku navê Zaza tê de derbas dibe, meriv dikare ji zimanê wê jî îsbat bike ku ya Kaygusuz Abdalî nîne, ya pênc sed sal berê jî hîç nîne. Tirkîya vê şiîra hanê, Tirkîya niha ye. Kaygusuz Abdalî bi Tirkîya pênc sed sal berê nivîsîye. Bo nimûne, transkrîba latînî ya şiîreke ku îsnadê Kaygusuz Abdalî dibe, wisa ye:
‘Aşık oldum zangadak
Irlayuban fingedek
Yârum ögütler beni
Yanramagıl bangadak
Yârun severse seni
Sen dahi sevgil anı
Lutf-ıla söyle yâre
Söylemegil vangadak (2)
Yekî ku Tirkî nizanibe jî dikare tê derxîne, zimanê vê şiîrê û ew şiîra ku navê Zaza têde derbas dibe bi sedsalan ji hev dûr in. Ji alîyê uslûb û edeba vegotinê ve jî ev şiîra ku navê Zaza têde derbas dibe bi sewîyeya bilind ya edeba Kaygusuz Abdalî hîç nakeve. Yanî, di uslûba Kaygusuz Abdalî de mimkun nîne ku gotineka bêedeb ya wekî “Ez ê riha te birûçikînim û [te] tazî bifiroşim” hebe.
Mexlesa şaîrê vê şiîra ku di antolojîya Cahit Öztelli de cih digire tenê “Kaygusuz” e. Lêkolînerê edeba Tirkî Abdülbaki Gölpınarlı dide zanîn ku Kaygusuz Abdalî di şiîrên xwe de tim mexlesa “Kaygusuz Abdal” bikar anîye, ne ku “Kaygusuz”. Û tekîd dike ku ji dervayî Kaygusuz Abdalî hin şaîrên din mexlesa “Kaygusuz” bikar anîne. Tiştekî din yê gelek muhîm jî ev e ku Cahit Öztelli çavkanîya xwe diyar nake, ka wî ev şiîr ji kî derê girtiye yan ji devê kê berhev kiriye.
Hasilê kelam, ev şiîra ku îsnadê Kaygusuz Abdalî dikin, ne şiîra wî ye ne jî şiîreka pênc sed sal berê ye. Muhtemelen di van pêncî salên dawîn de ozanekî ku mexlesa “Kaygusuz” bikar tîne li hev anîye û dema ku bi ozanekî din re avêtiye ber hev, Cahit Öztelli jî girtiye di antolojîya xwe de weşandiye. Ji vê çendê, ev navê Zaza ku di vê şiîrê de derbas dibe tiştekî tarîxî îfade nake.
______________
(1) Cahit Öztelli, Bektaşi-Alevi Şiirleri Antolojisi: Bektaşi Gülleri, Özgür Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 1997, r. 333-334.
(2)Divan, Mar., v. 296b; İstanbul Belediye Kitaplığı, O. Ergin, Bl. numara; 663, r. 225. / Ewê ku neqil dike: Prof. Dr. Abdurrahman Güzel, Kaygusuz Abdal (Alâaddin, Gaybî), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1981, r. 213. ()
[1]