ئامادەکردنی: کەناڵی ڕووداو
بابەت: گێرانەوە
یەکەم وێستگەی گەشتەکەمان کە بەدواداچوونێکە بۆ جەللادەکەی نوگرە سەلمان، لە شاری بەسرەوە دەستپێدەکات. لەوێ بە ڕێکەوت زانیاریمان لە چەند کەسێک وەرگرت کە #عەجاج تکریتی#ی جەللادە دڵڕەقەکەی نوگرە سەلمان، دوو وێنەی لای کەسێک هەیە.
ساڵی 1988، لە هەڵمەتێکی سەربازیی گەورە و پلان بۆ داڕێژراوی ڕژێمی بەعسدا، بە هەشت قۆناغ پرۆسەی ئەنفالی کورد دەستیپێکرد. بەپێی گێڕانەوەی ئەوانەی لەو پرۆسەی پاکتاوە ڕزگاریان بووە، سەرجەم ئەوانەی کە لە ئەنفالدا دەستگیرکران، لە قۆناغی دواتردا لە یەکدی جیاکراونەتەوە، گەنجەکان لەلایەک و ئافرەت و منداڵ و پیر و بەتەمەنەکانیش لەلایەکی دیکە. گەنجەکان بە پاس بەرەو چاڵەکانی مەرگ ڕەوانە کراون، ئەوانی دیکەش بەرەو زیندانی ترسناکی نوگرە سەلمان لە هەرە باشووری عێراق لەسەر سنووری عێراق و سعودیە گواستراونەتەوە.
ئەو هەزاران ئەنفالدیدەیەی لە زیندانی نوگرە سەلمان دەستبەسەر بوون، ڕۆژانە لەلایەن جەللادێکەوە ئەشکەنجە دەدران کە دۆزەخی زیندانی نوگرە سەلمانی تاڵتر و بەسوێتر کردبوو. ئەو جەللادە ناوی عەجاج تکریتی بوو کە لەسەر زمانی ئەنفالدیدەکانەوە بە حەجاج ناوی دەبرێ و سەرپەرشتیاری زیندانی نوگرە سەلمان بووە، وێنەی ئەو جەللادە تەنیا لە نێو یادەوەریی ئەنفالدیدەکاندا هەیە، بەڵام ئێمە لەو بەدواداچوونەماندا دەمانەوێ تاکە فۆتۆی ئەو جەللادە بدۆزینەوە کە بە سەدان کەس بەرگەی کێبڵەکانی ئەویان نەگرت و هەر لە نوگرە سەلمان گیانیان سپارد.
لەکاتی ئەو بەدواداچوونەماندا، لە بەسرە بە ڕێکەوت زانیاری ئەوەمان لە چەند کەسێک وەرگرت کە عەجاج تکریتی دوو وێنەی لای کەسێک هەیە. بەپێی قسەی سەرچاوەکەمان، ئەو کەسە خزمی یەکێک لەوانەیە کە لەگەڵ عەجاج لە ساڵانی هەشتاکانی سەدەی ڕابردوو پێکەوە لە یەکێک لە سەربازگەکانی ڕژێمی بەعسدا سەرقاڵی ڕاهێنانی سەربازین.
لە یەکێک لە کافێکانی شاری بەسرە ئەبو عەدنان دەبینم، ئەو کەسەی فۆتۆکانی لایە. لەبارەی چۆنێتی دەسکەوتنی فۆتۆکانەوە گوتی لە ڕێگەی ناسیاوێکمەوە لە بەغدا کە کاتی خۆی لەگەڵ عەجاج ڕاهێنانی سەربازییان کردووە، فۆتۆکانم دەستکەوت.
لەسەر مێزی کافێکە لە شاری بەسرە لە فۆتۆکان ورد دەبمەوە، دوو وێنەی ڕەشوسپین کە پێدەچێ لە سەرەتای ساڵانی هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا گیرابن.
لە وێنەی یەکەمدا ئەو کەسەی پێمان گوتراوە کە ئەوە عەجاجە، کەسێکی کەڵەگەتی سمێڵ فشە کە دەموچاوێکی پانی هەیە و مارێک بە زیندوویی دەخوات، لەگەڵ چەند کەسێکی دیکەدا کە دەمیان سوورە بە خوێنی مار، وا دەردەکەون سەرقاڵی ڕاهێنانی سەربازین. لە وێنەی دووەمیشدا کەروێشکێک بە زیندوویی کەوڵ دەکات. لە چاوانی عەجاجدا دڕندەیی و دڵڕەقی دەبینرێ.
بەڵام هێشتا ناتوانم بیسەلمێنم ئەم وێنەیە خودی عەجاج تکریتیە، دەگەڕێمەوە شاری سلێمانی و دەچمە لای عومەر محەممەد کە ساڵانێکی درێژە سەرقاڵی توێژینەوە و دۆکیۆمێنتکردنی ڕووداوەکانی ئەنفالە. وێنەیەکی خەمڵێنراوی عەجاجی لە خەیاڵدایە، شێوە و سیمای لە وەسفی ئەو ئەنفالدیدانەوە وەرگرتووە کە عەجاجیان بینیوە.
عومەر محەممەد کە وێنەکانی بینی، گوتی ناتوانم بڵێم ئەمە سەد لە سەد عەجاج تکریتیە، بەڵام بەپێی ئەو وەسفانەی کە شایەتحاڵەکانی ئەنفال بۆیان باسکردووم، هەر کە وێنەکەم بینی وام هەست نەکرد کەسێکی غەریب دەبینم.
بەڵام هێشتا پێویستم بە گەڕانی زیاترە. دەبێ‌ بچمە شارۆچکەی سەلمان، دروستتر بۆ نێو زیندانەکەی نوگرە سەلمان. هەم بۆ ساخکردنەوەی شوناسی وێنەکە و هەم بۆ بینین و ئەزموونکردنی ئەو ئازارانەی کە ئەنفالدیدەکان لەوێ چەشتوویانە. شارۆچکەی سەلمان نزیکەی سێ کاژێر لە سەماوەوە دوورە، لەوێ پێیانگوتین بەبێ مەفرەزەی پۆلیس ناتوانین ئەو ڕێگایە ببڕین، چونکە نوگرە سەلمان شوێنێکی چەپەک و دوورە دەستە.
بە بیابانێکی وشک و کاکی بە کاکیدا تێپەڕین، بە درێژایی سێ کاژێر هیچ ئاوەدانییەکمان نەبینی. کاتێک لە قەزای سەلمان تێدەپەڕی، بە بەرزاییەکەوە پاشماوەی زیندانی نوگرە سەلمان دەبینی. دەگەینە نێو زیندانەکە. بە دروستی 29 ساڵ لەمەوبەر نێو حەوشە و هۆڵ و ڕاڕەوەکانی زیندانەکە جمەی دەهات لەو کوردانەی لە شاڵاوەکانی ئەنفالدا دەستگیرکرابوون. ئێستاش هەست بەو ئازار و ناڵە و حەسرەتانە دەکەی کە بە دیوار و عەردی بەندیخانەکەوە وا هەست دەکەی بەجێماون. ئەوەشی ئەم زیندانەی ترسناکتر و بەسوێتر کردبوو ڕەفتارە دڵڕەق و توندەکانی عەجاج و دارودەستەکەی بوو.
لەنێو یەکێک لە هۆڵی زیندانەکەدا ئێستاش شوێنەواری ئەو نووسینانە ماوە کە بە کوردی لەسەریان هەڵکۆڵدراوە، عەزاب شمەری دەبینین کە دانیشتووی شارۆچکەی سەلمانە و دەڵێ خۆی عەجاجی لە نزیکەوە بینیوە، ئەو دەمەی عەجاجی بینیوە تەمەنی 10 ساڵان بووە، بەهۆی دەستگێڕی و شت فرۆشتنەوە زیاتر لە جارێک عەجاجی بینیوە. عەزاب گوتی منداڵ بووین لە حیللەوە خواردنەوەی گازیمان دەهێنا بۆ ئێرە. عەجاج و زیندانییەکانیشم زیاتر لە چەند جارێک بینیوە، زیندانییەکان کورد بوون.
کاتێک وێنەکەمان پیشانی عەزاب دا، یەکسەر پەنجەی خستە سەر ئەو کەسەی کە لە وێنەکەدا پێمانگوترابوو عەجاج تکریتییە. عەزاب گوتی ئەو سمێڵ فشە خۆیەتی عەجاجە، لاندکرۆزەرێکی سپی و سوپەرێکی مۆدیل 85ی سووری هەبوو.
بەڵام ساخکردنەوەی وێنەکە ئەستەمە ئەگەر قسەی ئەو کەسانە وەرنەگرین کە لە زیندانی نوگرە سەلمان بوون. ئەو گەرمیانیانەی لە نوگرە سەلمان بوون، زۆربەیان ئەو کەسە بە تەمەنانە بوون کە لە تۆپزاوا لە گەنجەکان جیاکرابوونەوە، بەڵام ئێستا ئەوانەی لە ژیاندا ماون یادەوەرییان کۆمەکی ئەوە ناکات عەجاج تکریتی بناسنەوە.
رەنگە باشترین کەس وێنەکانی ئەو جەللادە بناسنەوە، ئەو هەڵەبجەییانە بن کە لە دوای کیمیابارانی هەڵەبجە، ئاوارەی ئێران بوون و دواتر بەهۆی لێخۆشبوونێکی گشتیی ڕژێمی بەعسەوە گەڕانەوە و دواتر بۆ ماوەی چوار مانگ و 10 ڕۆژ لە زیندانی نوگرە سەلمان دەستبەسەر بوون.
دەچمە هەڵەبجەی شەهید و لەوێ پێنج لەو شایەتحاڵانە دەبینم: سەلمان، عومەر، محەممەد، عەلی و سدیق. ئەوان کە لە نوگرە سەلمان بوون، لە هەڕەتی لاوێتیدا بوون، هەر پێنجیشیان لە نزیکەوە عەجاجیان بینیوە.
هەموویان پێش ئەوەی وێنەکە ببینن وەسفێکی دروستی ڕوخسار و سیمای عەجاج و ڕەفتارە بێبەزەییەکانی ئەویان بۆ کردین، وەسفەکان زۆر نزیک بوون لە کەسێتیی نێو وێنەکان. کاتێکیش یەک یەک وێنەکانیان بینی، بەبێ ئەوەی ئاگاداری یەکدی بن، هەمان کەسی سمێڵ فش و دەموچاو پانیان دیاری کرد کە عەجاج تکریتییە. ئەوان دڵنیا بوون لەوەی کە ئەو کەسەی ناو وێنەکە عەجاج تکریتیە، هەمان ئەو جەللادە دڵڕەقەی کە ئەشکەنجەی ئەنفالدیدەکانی داوە لە زیندانی نوگرە سەلمان.

مستەفا عەسکەری

ڕۆژنامەی نوگرە سەلمان
=KTML_Bold=تێبینی: ژمارەکانی ئەم ڕۆژنامەیە هێشتا تەواو نییە و نەگەیشتوونەتە کوردیپێدیا!=KTML_End=
=KTML_Link_External_Begin=https://www.kurdipedia.org/docviewer.aspx?id=10781&document=0001.PDF=KTML_Link_External_Between=کلیک بکە بۆ خوێندنەوەی ژمارە 0001ی نوگرە سەلمان=KTML_Link_External_End=
=KTML_Link_External_Begin=https://www.kurdipedia.org/docviewer.aspx?id=10781&document=0004.PDF=KTML_Link_External_Between=کلیک بکە بۆ خوێندنەوەی ژمارە 0004ی نوگرە سەلمان=KTML_Link_External_End=
=KTML_Link_External_Begin=https://www.kurdipedia.org/docviewer.aspx?id=10781&document=0005.PDF=KTML_Link_External_Between=کلیک بکە بۆ خوێندنەوەی ژمارە 0005ی نوگرە سەلمان=KTML_Link_External_End=
=KTML_Link_External_Begin=https://www.kurdipedia.org/docviewer.aspx?id=10781&document=0006.PDF=KTML_Link_External_Between=کلیک بکە بۆ خوێندنەوەی ژمارە 0006ی نوگرە سەلمان=KTML_Link_External_End=
=KTML_Link_External_Begin=https://www.kurdipedia.org/docviewer.aspx?id=10781&document=0007.PDF=KTML_Link_External_Between=کلیک بکە بۆ خوێندنەوەی ژمارە 0007ی نوگرە سەلمان=KTML_Link_External_End=
=KTML_Link_External_Begin=https://www.kurdipedia.org/docviewer.aspx?id=10781&document=0010.PDF=KTML_Link_External_Between=کلیک بکە بۆ خوێندنەوەی ژمارە 0010ی نوگرە سەلمان=KTML_Link_External_End=
=KTML_Link_External_Begin=https://www.kurdipedia.org/docviewer.aspx?id=10781&document=0011.PDF=KTML_Link_External_Between=کلیک بکە بۆ خوێندنەوەی ژمارە 0011ی نوگرە سەلمان=KTML_Link_External_End=

بەر لە (14) ساڵ، ڕۆژنامەی (نوگرە سەلمان) ، وەک بڵاوکراوەیەکی بواری جینۆساید لەلایەن (لقی #کەرکووک#ی ناوەندی هەڵەبچە بۆ پرسی ئەنفال - چاک، کە دواتر ناوەکەی گۆڕدرا بۆ ڕێکخراوی چاودێری کوردۆساید - چاک) هاتە بڵاوکردنەوە.. بە ئامانجی دامەزراندنی ڕۆژنامەیەکی تایبەت بە بواری جینۆساید.
ژمارە (1) ی نوگرە سەلمان لە (2008-04-14) لە یادی (20) ساڵەی گەورە تاوانی ئەنفال بڵاوکرایەوە، لەلایەن ستافێک، کە پێکهاتبوون لە (عەلی مەحمود وەک خاوەن ئیمتیاز و ئیدریس حاجی سەعید وەک سەرنووسەر و هێمن حەسیب، بەڕێوبەری نووسین) و دەستەیەکی نووسەران، کە پێکهاتبوون لە (حمە سەعید زەنگەنە و شەهیدی قەڵەم سۆران مامە حمە) .
هەڵبژاردنی ناوی (نوگرە سەلمان) بۆ بڵاوکراوەکە، بە دوو ئامانج بوو، یەکەمیان؛ لەگەڵ قسەکردن لەسەر تاوانەکانی جینۆسایدی کورد، ئەم ناوە ئامادەیی هەیە و دیرۆکێکە لە تاوان.
دووەمیان؛ دەستگرتن بەم ناوە بە هاوشێوەی ناوی (ئەنفال) ، وەک ناسنامەیەک بۆ نەتەوەیەکی قوربانی تاوانەکانی جینۆساید، گرنگە و ڕەهەندی نیشتمانی و مێژوویی هەیە، وەک چۆن جوولەکەکان تا دونیا دونیایە، دەست بە ناوی (هۆلۆکۆست) ەوە دەگرن و کردوویانە بە ناسنامەیەکی نیشتمانی بۆ خۆیان و نەوەکانی ئاییندەیان.
لێی مەخابن لە پاش چوار ساڵ ونیو، لە (2012/8/1) ، ژمارە (9) وەک دوایین ژمارەی نوگرە سەلمان بڵاوکراویەوە... ئیدی بە دواییدا بەهۆی قەیرانە ناوخۆییەکان و دواتر ئیفلیجبوونی ڕێکخراوی چاک.. ڕۆژنامەکەش ڕاوەستا.
لە پاش (10) دانە ساڵ، جارێکی تر و بە هەمان ئەو دوو ئامانجەی له پێناویدا هاتە ئاراوە، (نوگرە سەلمان) دەستی بە بڵاوکردنەوە کرد، بۆ ئەو مەبەستەش یادی (34) ساڵەی تاوانی کیمیابارانی #هەڵەبجە#، کردە وێستگەی نوێی کارکردنی و ژمارە (10) ی لە (2022/3/16) لێی بڵاوکرایەوە.
بۆ بەرچاوروونی، لەگەڵ ئەوەی دەرچوونی ئەم ڕۆژنامەیە، سەرەتا بڵاوکراوەی لقی کەرکووکی ڕێکخراوی چاودێری کوردۆساید - چاک بوو، بەڵام لە وەرزی نوێیدا وەک ڕۆژنامەیەکی سەربەخۆ بڵاودەکرێتەوە.. تا ئەوەی لەگەڵ گۆڤاری تۆپزاوە و سایتی کوردۆساید، لەچوارچێوەی دامەزراوەیەکی نوێیدا ڕێک دەخرێتەوە.٫
نابێت بیرمان بچێت، (3) مانگ پاش دەرچوونی یەکەم ژمارەی (نوگرە سەلمان) ، ڕۆژنامەنووس سۆران مامە حەمە، کە یەکێک بوو لە دەستەی نووسەران و دامەزرێنەرانی بڵاوکراوەی (نوگرە سەلمان) شەهید دەکرێت.. هەر بۆیە تا ئەم بڵاوکراوەیە بەردەوام بێت، ناوی شەهیدی قەڵەم (سۆران مامە حەمە) لەسەر نوگرە سەلمان دەبێت وەک ئەندامێکی فەخری دەستەی نووسەران.
هاوکات وەک چۆن پێش ڕاوەستانی ڕۆژنامەکە له ساڵی 2012، ساڵانە تایبەت بە یادی شەهیدکردنی سۆرانی مامە حەمە، ژمارەیەکی (نوگرە سەلمان) بڵاودەکرایەوە، بە هەمانشێوە لەگەڵ دەستکردن بە بڵاوکردنەوەی (نوگرە سەلمان) ، ساڵانە لە یادی شەهیدکردنی سۆران، ژمارەیەکی تایبەت بڵاودەکرێتەوە.

=KTML_Email_Begin=hemin_h87@yahoo.com=KTML_Email_Between=hemin_h87@yahoo.com=KTML_Email_End=
=KTML_Email_Begin=topzawegovar@yahoo.com=KTML_Email_Between=topzawegovar@yahoo.com=KTML_Email_End=
=KTML_Link_Facebook_Begin=https://www.facebook.com/Topzawe=KTML_Link_Facebook_Between=پەیجی تۆپزاوە لە فەیسبووک=KTML_Link_Facebook_End=
=KTML_Link_External_Begin=http://www.kurdocide.co=KTML_Link_External_Between=سایتی کوردۆساید=KTML_Link_External_End=
=KTML_Tel_Type_Mobile= =KTML_Tel_Begin=009647701206912=KTML_End=
=KTML_Tel_Type_Mobile= =KTML_Tel_Begin=009647503931293=KTML_End=
هێمن حەسیب
بەڕێوبەری نووسینی
ڕۆژنامەی نوگرە سەلمان

قەڵای نوگرە سەلمان، گرتووخانەی نوگرە سەلمان یان زیندانی نوگرە سەلمان (بە ئینگلیزی: Nugra Salman Prison، Nugrat al-Salman یان Nigrat Salman، بە عەرەبی: سجن نقرة السلمان) زیندانێکی پێشووە، یەکێکە لە زیندانە دێرینەکانی ئێراق، لە نزیک شارۆچکەی سەلمان لە بیابانی پارێزگای موسەننا لە ئێراق درووستکراوە. لە ساڵی 1930 لە سەردەمی پاشایەتی هاشمی و دواتریش لەلایەن حکوومەتەکانی عەبدولکەریم قاسم و سەدام حسێنەوە بەکارهێنراوە. بۆ زیندان و ئەشکەنجەدان و کوشتن و لە سێدارەدانی نەیارەکانیان، بە تایبەتی کورد. [1]

ناونیشانی پەرتووک: نوگرە سەلمان؛ قەڵای مەرگ و پاکتاوی نەژاد
ناوی نووسەر: سمکۆ سابیر
ساڵی چاپ: 2023
ژمارەی چاپ: چاپی یەکەم [1]

نوگرە سەلمان پەرتووکێکی قەوارە ناوەندییە ئەمڕۆ #04-07-2023# لە چاپ دەرچوو لە میانەی 312 لاپەڕەدا کەوتە بەردیدەی خوێنەران.
نوگرە سەلمان بەرهەمی، جێگری سەرنووسەری ئەنفالستان (سمکۆ سابیرە) و لەسەر ئەرکی (#تەحسین قادر عەلی# ) لە چاپدراوە و سەرنووسەری ئەنفالستان (هۆمەر محەمەد) پێشەکی بۆ نووسیوە و
ناوەرۆکی پەرتووکەکە بریتییە لەسێ بەش.
بەشی یەکەم باسی نوگرە سەلمان و میژوی درووستکردنی و شیوازی درووستکردنی و ئەو یادەوەریانەی دەستبەسەرکراوەکانی ناو ئەوقەڵایە لە مێژوودا هەتا ساڵی 1988.
بەشی دووەمی بریتییە لە دیمانە و چیرۆکی ئەو کەسانەی لەوێ زیندان و دەستبەسەر بوون.
بەشی سێیەمیش بریتییە لەو بەڵگە و وێنانەی کە لە نوگرە سەلمان بوون و لەژیاندا نەماون . [1]

ناونیشانی بابەت: پەرتووکى (نوگرە سەلمان.. قەڵاى مەرگ و پاکتاوى نەژاد) چاپ و بڵاو کرایەوە
ئامادەکردنی: #هەڵمەت بتوێنی#
نووسەرى دیارى کورد، سمکۆ سابیر، نۆیەمین بەرهەمى پەرتووکى خۆى بە ناوى (نوگرە سەلمان... قەڵاى مەرگ و پاکتاوى نەژاد) چاپ و بڵاو کردەوە.
لەوبارەیەوە، سمکۆ سابیر، نووسەرى پەرتووکەکە بە (باسکورد) ى ڕاگەیاند: ئەو پەرتووکە نۆیەمین بەرهەمى پەرتووکمە، کە تازە چاپ و بڵاوکراوەتەوە و 312 لاپەڕەیە و لە چوار بەش پێکهاتووە.
وتیشى: لە پەرتووکەکەدا مێژووى درووستکردنى هەردوو قەڵاکەم خستووەتە بەرچاو، کە قەڵاى یەکەم لە ساڵانى بیستەکانى سەدەى ڕابردوو درووست کراوە و قەڵاى دووەمیش ساڵانى حەفتاکان، کە هەردووکیان لە شارۆچکەى سەلمانى پارێزگاى سەماوەن لە ئێراق و دەسەڵاتى ئەوکاتى ئێراق بۆ زیندانییان و ئەنفالکراوانى کوردانى باشووری #کوردستان# و کوردانی فەیلی و عەرەبە شیعەکان بە کارى هێناوە.
باسى لەوەش کرد: لە پەرتووکەکەدا جۆرى سزاى زیندانییانم لە نوگرە سەلمان باس کردووە، هەروەها پشتم بەستووە بە چاوپێکەوتنى 14 دیمانە، لە 11 گوندى جیاوازى گەرمیان، کە چیرۆکى هاوبەشن و ئازاراوین و بەڵگەن بۆ ستەمدیدەیى کورد و دڵڕەقیى بەعس.
سمکۆ سابیر ئاماژەى بەوەش دا، کە بەشى سێیەمى پەرتووکەکەى ئەلبوومى وێنە و دۆکیۆمێنتارییە لەسەر ئەنفال و کۆتابەشی پەرتووکەکەش دۆسیەیەکى تایبەتە بە ئەنفالکردنى ئەو هاووڵاتییە بریندارانەى کیمیابارانکردنى #هەڵەبجە#، کە دواى کارەساتەکە گەڕانەوە هەڵەبجە و حکوومەتى بەعس بە فێڵى چارەسەرکردن دەستگیرى کردن و بردنى بۆ زیندانى نوگرە سەلمان، کە ژمارەیان هەزار و 152 کەس بووە و هەر لەوێ 52 کەس گیانیان لەدەست داوە.[1]

نەورۆزی 1961
سەرچاوەی وێنە: فەیسبووکی قەیس قەرەداخی

شوێن: #نوگرە سەلمان#
ڕۆژ یان ساڵی گیرانی وێنەکە: هەشتاکانی سەدی 20
کەسایەتییەکانی ناو وێنەکە: نەزانراو
ناوی وێنەگر: نەناسراو [1]

باشووری ئێڕاق.
سەرچاوەی وێنە: فەیسبووکی قەیس قەرەداخی