Το Ερζερούμ ή Ερζουρούμ (τουρκικά: Erzurum, κουρδικά: Erzirom, αρμενικά: Կարին, Καρίν, γεωργιανά: კარნუქალაქი, Καρνουκαλάκι) ιστορικά γνωστό ως Θεοδοσιούπολη, είναι η μεγαλύτερη πόλη της ανατολικής Τουρκίας, και πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας. Βρίσκεται σε υψόμετρο 1.900 μέτρων και έχει πληθυσμό 398.368 κατοίκων σύμφωνα με την απογραφή του 2012. Έμβλημα της πόλης είναι ο σελτζουκικός μεντρεσές των Δίδυμων Μιναρέδων (Τσιφτέ Μιναρελί Μεντρεσέ) που κατασκευάστηκε τον 13ο αιώνα.
=KTML_Bold=Ιστορία=KTML_End=
Κατά την ύστερη αρχαιότητα, η πόλη ανήκε στο βασίλειο της Αρμενίας μέχρι τη διαίρεσή του μεταξύ της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και της Περσίας με τη συνθήκη της Ακιλισηνής το 387 μ.Χ. Τότε η πόλη οχυρώθηκε από τον αυτοκράτορα Μέγα Θεοδόσιο και ονομάστηκε προς τιμήν του Θεοδοσιούπολη. Καταλήφθηκε από τους Άραβες το 701, ανακτήθηκε από τον Βυζαντινό στρατηγό Ιωάννη Κουρκούα το 949, επί αυτοκρατορίας Κωνσταντίνου Ζ΄και περιήλθε οριστικά στην κυριαρχία των Σελτζούκων Τούρκων μετά τη μάχη του Μαντζικέρτ το 1071. Η τουρκική ονομασία της πόλης φαίνεται ότι προέρχεται από την αραβική φράση Αρζάν Αρ-Ρουμ (Αρζάν των Ρωμαίων) σε αντιδιαστολή με το γειτονικό αραβικό κρατίδιο του Αρζάν που εκτεινόταν κατά τον 9ο και 10ο μ.Χ. αιώνα στα εδάφη της αρχαίας αρμενικής επαρχίας της Αρζανηνής.
Το 1821 πραγματοποιήθηκε κοντά στην πόλη μάχη ανάμεσα στον οθωμανικό και τον περσικό στρατό, κατά την οποία οι Πέρσες πέτυχαν καθοριστική νίκη. Το Ερζερούμ καταλήφθηκε από τους Ρώσους κατά τη διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου το 1829 και πάλι κατά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο το 1877, αλλά και τις δυο φορές επιστράφηκε με την ακόλουθη συνθήκη ειρήνης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τον Οκτώβριο του 1895 πραγματοποιήθηκε σφαγή Αρμενίων κατοίκων της πόλης, στο πλαίσιο των ευρύτερων διώξεων που υπέστη το αρμενικό στοιχείο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εκείνη την περίοδο. Στις αρχές Αυγούστου του 1914 πραγματοποιήθηκε στο Ερζερούμ το 8ο συνέδριο του αρμενικού κόμματος Ντασνάκ με την παρουσία και αντιπροσωπείας των Νεότουρκων.
Κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο η πόλη και πάλι καταλήφθηκε από το ρωσικό στρατό μετά από σκληρή μάχη το 1916. Ήταν όμως ήδη αργά για τον αρμενικό πληθυσμό της που είχε ήδη εκτοπισθεί και εξοντωθεί στα πλαίσια της αρμενικής γενοκτονίας. Μετά τη Ρωσική Επανάσταση το Ερζερούμ ξαναπέρασε σε τουρκικό έλεγχο το 1918 με τη Συνθήκη του Μπρεστ - Λιτόφσκ. Κατελήφθη στις 12 Μαρτίου του 1918, όταν οι αρμενικές δυνάμεις του Αντρανίκ Οζανιάν εκκένωσαν την πόλη υπό τον φόβο της περικύκλωσης και της εξέγερσης του μουσουλμανικού πληθυσμού της πόλης. Η είσοδος των δυνάμεων του Καζίμ Καραμπεκίρ στην πόλη συνοδεύτηκε από σφαγή των εναπομεινάντων χριστιανών, ενώ η πτώση του Ερζερούμ σηματοδότησε το ουσιαστικό τέλος της Δυτικής (Οθωμανικής) Αρμενίας. Κατόπιν το Ερζερούμ έγινε έδρα του 15ου Σώματος Στρατού υπό το στρατηγό Καζίμ Καραμπεκίρ.
Τον Ιούνιο του 1919 αφίχθη στην πόλη ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, καλώντας σε γενική επιστράτευση, ενάντια στις εντολές της Αντάντ και στις 10 Ιουλίου του ίδιου έτους πραγματοποιήθηκε στο Ερζερούμ συνέδριο που με το οποίο οι κεμαλικοί διακήρυξαν την πρόθεσή τους να υπερασπιστούν την εδαφική ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της Τουρκίας ακόμη και ενάντια στη σουλτανική κυβέρνηση. Το 1957 ιδρύθηκε στο Ερζερούμ πανεπιστήμιο που ονομάστηκε Πανεπιστήμιο Ατατούρκ σε ανάμνηση αυτής της εθνοσυνέλευσης.
=KTML_Bold=Εκκλησιαστικά πρόσωπα=KTML_End=
Σημαντική εκκλησιαστική προσωπικότητα υπήρξε ο επίσκοπος Θεοδοσιουπόλεως Αζαρίας (1712-1749). Γεννήθηκε στα τέλη του 17ου αι. Φέρεται ως ο γραφέας του κώδικα της μονής Τιμίου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου Βαζελώνος ή Ζαβουλώνος, που μνημονεύει ο Φρανς Κυμόν. Ο Αζαρίας χειροτονήθηκε επίσκοπος Θεοδοσιουπόλεως στις 5 Ιουλίου του 1712. Το 1713 ήρθε σε ρήξη με τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας και Χεροιάνων, ο οποίος συστηματικά πραγματοποιούσε εκκλησιαστική εισπήδηση στις εκκλησιαστικές περιφέρειες Καπάν και Άργαινα που εκκλησιαστικά ανήκαν στον Αζαρία και κατοικούνταν από μεταλλουργούς (μαντεντζήδες). Η διένεξη έληξε με πατριαρχική απόφαση του Κυρίλλου Δ´ (1711-1713), που ευνοούσε τον Αζαρία. Επί των ημερών του η επισκοπή Θεοδοσιουπόλεως άνθησε οικονομικά και το 1719 ο Αζαρίας διοργάνωσε έρανο υπέρ του Παναγίου Τάφου.
Επίσης, από τον Οκτώβριο του 1920 έως τον Μάιο του 1922 εξορίστηκε από τις κεμαλίκές δυνάμεις στο Ερζερούμ ο Μητροπολίτης Ικονίου Προκόπιος, ο μετέπειτα εθνοϊερομάρτυρας καθώς μαρτύρησε στη Μονή Τιμίου Προδρόμου στο Ζιντζίντερε (Φλαβιανά) κοντά στην Καισάρεια το 1923.
[1]