د. #خەلیل ئیسماعیل محەمەد#

پارێزگای دیالە بەهۆی ئەوەی کە نزیکە لە سەرسنووری ئێراق و ئێرانەوە پێگەیەکی ستراتیژی و گرنگی هەیە، بە درێژایی 300 کیلۆمەتر ئەم سنوورە درێژ دەبێتەوە، هەروەها بارێکی جیوستراتیژی ئەم پێگەیەی پارێزگاکە گرنگتر دەکات، چونکە بەرزونزمایییەکانی لەسەر سنوورەوە تا قوڵایی ناو خاکی ئێراق لە بەغدای پایتەختی ئێراق نزیکی دەخاتەوە، هەروەها بەدرێژایی سەر ئەو سنوورە کۆمەڵێک سامانی نەوتی لەخۆ دەگرێت. هێڵی خوراسانی مێژوویی کە تا ئێستاش ڕۆڵێکی کاریگەر لە پێوەندییەکانی نێوان ئێراق و ئێران دەگێڕێ، هەر بەو سنوورەدا تێدەپەڕێ و کاریگەرییەکەی لەسەر هەردوو ئاستی بازرگانی و سەربازییە، پارێزگای دیالە یەکێکە لەو چواردە لیوایەی کە لەگەڵ درووستبوونی دەوڵەتی ئێراق لەدوای جەنگی جیهانی یەکەمەوە درووست بووە، پێشترچەند قەزایەکی لەخۆدەگرت، لەوانە: دلتاوا (خاڵس) ، خانەقین و مەندەلی و شارۆچکەی ناوەند کە بە شارۆچکەی خوراسان دەناسرا، بەڵام ئەم پێکهاتە کارگێڕییە بەپێی بارودۆخەکان زۆربەی جار گۆڕانکاری زۆری بەسەردا دەهات، ئامانجی سەرەکیش لەم گۆڕانکارییانە چەسپاندنی سیاسەتی بەعەرەبکردن بوو لەو پارێزگایەدا، کەواتە دەتوانین بڵێین پارێزگای دیالە لەهەردوو لایەنی سرووشتی و مرۆییەوە نموونەیەکی بچووککراوەی ئێراقە، لەپاڵ ئەو دۆڵ و دەشتاییانەی کە لەخۆراوا و باشووری خۆراوای ئەو پارێزگایەوەن چەند زەوییەکی بەرزایی و شاخیشی تێدایە، کە تا بەرەو خۆرهەڵات و باکووری خۆرهەڵات سەربکەوێت چیاکان بەرزتر دەبنەوە، بارانێکی زۆریش دەشت و دۆڵەکانی پارێزگاکە دەگرێتەوە، دانیشتووانی کورد زیاتر لە خۆرهەڵات و باکووری خۆرهەڵاتی ئەم پارێزگایە کۆبوونەتەوە، بەڵام چڕی دانیشتووانی عەرەب لە ناوچەکانی خۆراوا و باشووری خۆراوا هەن، بۆیە بەشێک لە جوگرافیاناسان ئەم پارێزگایە دەخەنە سەر باکووری ئێراق، هەندێکیشیان بە بەشێک لە هەرێمی کوردستانی دەزانن، هەروەکو چۆن لە پەڕتووکی (باکووری ئێراق) ئاماژەی پێکراوە، کە لە نووسینی هادی دەفتەر و عەبدوڵڵا حەسەنە، لە جێگەی تریش بە (ناوچەی ناوەندی ئێراق) دەناسرێت، وەک لە پەڕتووکی (باکووری ئێراق) دیاریکراوە کە لەنووسینی شاکر خسباکە، لەبەر ڕۆشنایی بایەخی ئەم پێگە جوگرافی و جیۆستراتیژییەی پارێزگاکەدا، هەروەها لەبەر ئەو توانا زۆرەی لە ڕووی ئابووری و دیموگرافییەوە هەیەتی، دیالا پێگەیەکی بنەڕەتی پێکهێناوە لەناو تەوەرە سیاسییەکانی بە عەرەبکردندا کە سێ تەوەرن و دەسەڵاتدارانی ئێراقی بە وردی پلانیان بۆ داڕشتووە، لەپاڵ هەردوو تەوەری کەرکووک و موسڵدا، گرنگترین ئاماژە سیاسییەکانی بەعەرەب کردن لەم پارێزگایانەدا ئەمانەن:
1- جێبەجێکردنی یاسای ڕەگەزنامەی ئێراقی، کە کۆمەڵگەی ئێراقی کردە دوو بەشەوە، بەشێکیان پاشکۆی عوسمانییەکان و بەشێکی تریش پاشکۆی ئێرانین، ئەم یاسای ڕەگەزنامەیە لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئێراقییەوە بۆ جێبەجێکردنی پڕۆسەکانی دەرکردن و دوورخستنەوەیەکی بەرفراوانی کوردە فەیلییەکان لەپارێزگای دیالە دۆزرایەوە، تاکو دووریان بخەنەوە بۆ ئەو دیوی سنوور، بە هەنجەتی پێنەدانی ڕەگەزنامەی ئێراقی، ئەم پرۆسانەش چڕ تر دەبوونەوە هەرکاتێک پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو دەوڵەتی ئێراق وئێران تووشی قەیران دەهاتن.
2- هەڵمەتەکانی کۆڕەو پێکردن کە دانیشتووانی کورد لەو پارێزگایەدا دووچاری دەبوونەوە بەتایبەتی لە ساڵانی حەفتاکان و هەشتاکانی سەدەی پێشوو، دوای ئەوەی بەرەو پارێزگاکانی ناوەند و باشووری ئێراق دەگوازرانەوە، هەندێکیشیان دەخرانە ناو کۆمەڵگەی نیشتەجێبوون لە نزیک شارە گەورەکان، یان لە نزیک شەقامە گشتییەکانی هاتوچۆ، بۆ ئەوەی بەئاسانی کۆنترۆڵیان بکەن.
3- پشتگوێ خستنی بە ئەنقەستی ژێرخانی ئابووری شاروشارۆچکە کوردییەکان، بەتایبەتی فەرامۆشکردنی تەواوی شارۆچکەی مەندەلی و دەوروبەری کە خەڵکەکەی بەردەوام بەهۆی نەبوونی ئاوی خاوێنەوە، لە سکاڵا دابوون، ڕەز وباخ و ئاژەڵەکانیان بێ ئاو دەکران، بۆیە زۆربەیان ناچار بوون بەرەو بەعقوبە و بەلەتروز و بەغدا و میقدادیە کۆچ بکەن، ئەمە جگە لەوەی کە جەنگی نێوان ئێران وئێراق کۆمەڵێک ئاکامی سلبی خستە سەر دانیشتووانی کورد لەوپارێزگایەدا کاتێک شاروگوندەکانیان بوونە گۆڕەپانی جەنگێکی هەشت ساڵە لەنێوان ساڵانی 1980 هەتا 1988، ئەمەش حکومەتی ئێراقی خستەسەر ئەو هەنجەتەی کە ناوەندی شارۆچکەی مەندەلی بگوازێتەوە بۆ بەلەتروز، بەوشێوەیە شارۆچکەی مەندەلی تەنیا وەک شارەدێیەکی بچکۆلەی لێهات، لەبەر ڕۆشنایی ئەمانەی کە ڕوویدا پێکهاتەی نەتەوەیی دانیشتووانی پارێزگاکان بە درێژایی سەدەی ڕابردوو لە بەرژەوەندی عەرەبە نیشتەجێبووەکاندا گۆڕانکاری زۆری بەسەرداهات، لە ساڵی 1947 ڕێژەی کورد لە پارێزگاکەدا لە 26، 6% بووە، کەچی لە ساڵی 1977 ئەم ڕێژەیە دابەزی بۆ لە 10، 7% ئەمەش ئەو واتایە دەگەیەنێ کە ڕێژەی دانیشتووانی کورد لە 16% لەو ماوەیەدا دابەزیوە، بەڵام ڕێژەی دانیشتووانی عەرەب لە 76% تا 88% لە کۆی دانیشتووانی ناوچەکە بەرز بۆتەوە، لە شارۆچکەی خانەقینیش ڕێژەی دانیشتووانی کورد لە ساڵی 1947 دەگەیشتە لە 80%، بەڵام لەژێر ڕۆشنایی ئەنجامەکانی سەرژمێری دانیشتووانی ساڵی 1977 ڕێژەی کورد دابەزی بۆ 27% هەروەها ڕێژەی کورد لە شارۆچکەی مەندەلی دابەزی بۆ کەمتر لە 1%، نسیبی شارۆچکەی سەعدیە لە سیاسەتی بەعەرەب کردن زۆر زیاتر بوو، لێکۆڵینەوە مێژوییەکان ئاماژە دەدەن بەوەی زۆربەی زۆری دانیشتووانی سەعدیە کورد بوون، بەرلەوەی دوچاری گۆڕینی نەتەوەیی و کۆچپێکردن ببنەوە، لە بەرژەوەندی دانیشتووانی عەرەبدا، لە لێکۆینەوەیەکی خوالێخۆشبوو محەمەدەمین زەکی هاتووە، کە شارۆچکەی قزلەر باخ «سەعدیە» دوو گەڕەکە، یەکەمیان بەناوی «چولک» کە کوردی تێدا دەژی، دووەمیان بە ناوی «خالیدی»کە کورد و تورکمانی تێدا نیشتەجێیە، ئەوەش لەسەردەمی عوسمانییەکانەوە، دواتر لە پەڕتووکی مێژوونووسی بەناوبانگ عەبدولرەزاق حەسەنی، کە لەژێر ناوی ئێراق لەکۆن و نوێدا هاتووە کە دەڵێت دانیشتووانی شارۆچکەی سەعدیە زۆربەی زۆریان بە کوردی قسە دەکەن، هەروەک شارۆچکەی خانەقین، گەڕیدەیەکی بەناوی ڕیچ لە پەڕتووکێکیدا بەناوی گەشتەکەی ڕیچ بۆ ئێراق ساڵی 1820 ئاماژە دەدات بەوەی کە دانیشتووانی شارۆچکەی سەعدیە بە زمانی تورکی و کوردی و فارسی دەدوێن، هیچ جۆرە زمانێکی عەرەبی لەو شارۆچکەیەدا نییە، لە درێژەی وتەکانیدا ڕیچ دەنووسێت دوای ئەوەی بەرزاییەکانی حەمرینی تێپەڕاندووە لە دەشتاییەکدا کە چوار دەوری تەپۆلکەی بەرزایی بووە نزیک شارۆچکەی «قزلر باک» کۆمەڵێک ڕەشماڵی سوورەمیری و زرگوشی و خێڵەکانی دەلۆ و قەرەلوس و جافەکانی بینیوە، کە ئەمانە هەموویان هۆزەکانی کوردن، لە پەڕتووکێکی تریش دا بەناوی «خەنجەرەکان و چیاکان» کەنووسەرەکەی مێژوونووسێکە بەناوی ئەحمەد فەوزی ئاماژە دراوە بەوەی ڕێژەی کورد لە شارەدێی «قزلر باک» تا دەگاتە جەلەولاش لە 50% زیاترە ئەوەش بەپێی ئەو ئەنجامانەی کە لە سەرژمێری دانیشتوواندا ساڵی 1947تۆمار کراون، بەڵام سەرژمێرییەکەی ساڵی 1977 دابەزینێکی زۆری لەو ڕێژەیە پێوە دیارە بە شێوەیەک دانیشتووانی کورد دابەزیون بۆ 5% ئەوەشمان لەبیر نەچێت کە لە ڕاپۆرتەکەی «د میستۆرا» نوێنەری تایبەتی ئەمینداری گشتی نەتەوەیەکگرتووەکان ساڵی 2009 بە تەواوی ددانی ناوە بە گۆڕانکارییەکی دیموگرافی کە بەسەر پارێزگای دیالەدا هاتووە، هەروەها ئاماژەی داوە بە سیاسەتی بەعارەبکردنی هەردوو شارۆچکەی خانەقین و مەندەلی، جەخت لەسەر ئەوەش کردەوە کە لە 90% ئەفسەرە کوردەکان لە جەلاولاوە بەرەو شوێنانی تر گواستراونەتەوە، هەروەها ئاماژەی بە بڕیاری ئەنجوومەنی سەرکردایەتی شۆڕشی ژمارە1496 دا کە لە ساڵی 1981 دەرچووە تیایدا فەرمان دەرکراوە بۆ تەرحیل پێکردنی هەموو خێزانە کوردەکانی شارۆچکەی جەلەولا.
سەبارەت بە شارۆچکەی مەندەلیش کە لە قووڵایی مێژوودا بەشێک بووە لە میرنشینە کوردییەکانی «حەسنەوی و گاوانی و عیاری و بابانی» هەروەکو چۆن لە پەڕتووکی شارە کوردییە کۆنەکان کەنووسەرەکەی خوالێخۆشبوو جەمیل ڕۆژبەیانییە ئەو ڕاستییە هاتووە کە مەندەلی شارێکی کوردییە دانیشتووانەکەشی بە کوردی قسەیان دەکرد، هەروەکو چۆن لە فەرهەنگی ئیعلامی تورکی ئاماژەی پێدراوە و تێیدا هاتووە «کورد نیوەی دانیشتووانی شاری مەندەلی پێکدەهێنن، هەر لەبارەی ئەم پرسەوە عەبدولرەزاق حەسەنی لە نووسینەکانیدا ئاماژەی داوە بەوەی کە دانیشتووانی مەندەلی بە زمانی کوردی و هەندێکیشیان بە فارسی و تورکی لەگەڵ یەکدا دەدوێن، هەندێک لە عەرەبیش تێدەگەن، بەڵام بە خواروخێچی» کەچی سیاسەتی بە عەرەبکردن کە درێژەی کێشا بەرەو ناو شارۆچکەی مەندەلی بووە هۆی نەهێشتنی بوونی کورد لەپێناوی سەپاندنی بەرژەوەندی عەرەبە هاوردەکان، لەلایەکی ترەوە بەپێی ڕاپۆرتەکەی «دیمیستۆرا» ئاماژە کراوە بە موعانات و ئازاری دانیشتووانی مەندەلی لەبەرانبەر سیاسەتی جیاکاری و ڕەگەزایەتی، ئەوەش بە ئامانجی درووستکردنی پشتێنەیەکی ئەمنی کە لەسەر سنووری ئێراق و ئێران درێژ دەبێتەوە ئەنجام دەدرێت، لە ئاکامی کۆچپێکردن و دەرپەڕاندنی دانیشتووانی کورد لەسەر زێد و ماڵی خۆیان، لەلایەکی تریشەوە ڕاپۆرتەکە جەختی لەسەر پەیوەندییە مێژووییەکانی نێوان هۆزەکانی دەوروبەری مەندەلی کردۆتەوە، کە لە ڕووی بازرگانی و زمانەوە بەستراونەتەوە بە هەرێمی کوردستان، هەروەها داخوازینامەی ئەنجوومەنی شارەدێی مەندەلی لە ساڵی 1926 بۆ ئەوەی شارەدێکە بچێتەوە سەر هەرێمی کوردستان سیاسەتی بە عەرەب کردن کە ئەمڕۆ لە پارێزگای دیالە دەکرێت، سیاسەتێک نییە کە ئێستا پلانی بۆ دارێژرابێ، بەڵکوو درێژبوونەوەی سیاسەتی بەعسییە شۆڤینییەکانی پێشووە، ڕەنگدانەوەی هەمان ئامانجی بەعسییەکانە، هەروەها لە ئامراز و کەلوپەلەکانیشدا هەمان ئامانجیان هەیە، چونکە گرفتی کورد لە ئێراقدا لەسەر بناغەی جیاوازی بوون لە ڕووبەڕوی جوگرافی نییە، هەروەها لەسەر نەخشەدانانی سنووری هەرێم نییە، بەڵکوو گرفتەکەیان لەسەر بناغەی بوونی کوردە لە ناوچەکەدا، کوردستان لە تێڕوانینی حاکمدارانی عەرەبەوە بەشێکە لە نیشتمانی عەرەبی، گەلی کوردیش بەشێکە لە گەلی عەرەبی، هەموو ئەو نەتەوانەی کە زمان و سیمای نەتەوەییانەی تایبەت بەخۆیان هەیە لەناو چوارچێوەی نەخشەکانی نیشتمانی عەرەبدا دەژیین، وەک نەتەوەی کورد لە تێڕوانینی ئەیدۆلۆژیانەی عەرەبەوە بەشێکن لە درێژبوونەوەی دەوڵەتێکی عەرەبی، هەروەها ناسنامەی عەرەبیش بەسەر خاک و نیشتمانیاندا دەچەسپێنن، ئەمەش لە ڕێگەی داگیرکاری و زاڵبوونەوە نەهاتووە بەڵکوو لەئاکامی واقیعێکی مێژوویی درێژبۆتەوە، بۆیە ئەو عەرەبانە چاویان بەرایی نادات کوردەکان ببینن زەوی و نیشتمانی خۆیان هەبێت، توانەوە و لەناوبردنی گەلی کورد تەنیا ئامانجی نەتەوەی عەرەبییە، هەر بەو ئامانجەشەوە حکومەتەکانی یەک لە دوای یەک لە ئێراقدا سیاسەتی خۆیان دادەڕێژنەوە.[1]

بەڕێوەبەری شاردەێی #گوڵاڵە#، ڕایدەگەیەنێت، لەلایەن پارێزگاری #دیالە#وە هیچ پرۆژەیەک پێشکەش بە ناحیەکە ناکرێت، لەبەرئەوەی لە دوای #داعش#-ە لە ژێر کۆنتڕۆڵی هێزەکانی پێشمەرگەدایە و بەڕێوەبەری ناحیەی سەعدیەش دەڵێت، پرۆژەی جۆراوجۆریان پێشکەش کراوە.
#یەعقوب یوسف#، بەرێوەبەری شارەدێی گوڵاڵەبە خەندان-ی ڕاگەیاند، پاش شەڕی داعش سنوری گوڵاڵە، بەتەواوەتی کەوتە ژێر دەسەڵاتی هێزەکانی پێشمەرگە، ئەمەش وای کردووە لە لایەن حکومەتی خۆجێيی دیالەوە و بە تایبەتی لایەنە سووننەکان، هیچ پرۆژەیەکی خزمەتگوزاری پێشکەش بە ناوچەکە نەکرێت.
وتیشی، بەهۆی شەڕی داعش-ەوە بەشێکی زۆری ناحیەکە وێران و خاپور بووە و پێویستی بە پرۆژەو ئاوەدانکردنەوەیە.
لەگەڵ ئەوەی پارێزگای دیالە پرۆژە پێشکەش ناکەن، هاوکات ڕێگریش دەکەن لە ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان کە حاڵی حازر لە ناوچە ڕزگاربووەکانی ژێر دەسەڵاتی داعش پرۆژەی جۆراو جۆر و خزمەتگوزاری جێبەجێدەکەنیەعقوب یوسف وای وت.
ئێستا زیاتر لە 13هەزار ئاوارە گەڕاونەتەوە ناو ناحیەی گوڵاڵە، بەڕێوەبەری ناحیەکە دەڵێت، بەراورد بە ناحیەی #سەعدییە# کە بە دەست حەشدی شەعبی-یەوەیە، خەڵێکی زۆر زیاتر بۆ گوڵاڵە گەڕاوەتەوە بەڵام هیچ پرۆژەیەک لە ناوچەکەدا بوونی نییە.
لای خۆیەوە، ئەحمەد زەرگوشی، بەرێوەبەری شارەدێی سەعدییە بە خەندان-ی ڕاگەیاند، لە سەعدییە ژمارەیەک پرۆژە ئەنجامدراون و هەروەها ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانیش سەردانی ناوچەکە دەکەن و لەرووی خزمەتگوزارییەوە پرۆژەی جۆراوجۆریان بۆ ناوچەکە پێشکەش کردووە.
ئەحمەد زەرگوشی، وتیشی، سەرقاڵی گەڕانەوەی ئاوارەکانن لە کەلارو خانەقین-ەوە بۆ سەعدییە.
هەردوو ناحیەی گوڵاڵە، و سەعدییە سەر بە شارۆچکەی #خانەقین#ن و دانیشتوانەکەی لە کورد، عەرەبی شیعەو وسوونە و تورکمان پێکهاتوون.

تیمەکانی لاوان و تازەپێگەیشتووانی یانەی وەرزشی پێشمەرگە بەردەوام لە یاریی فەرمی خولەکانی کوردستان و ئێراق دان و لە درێژەی یارییەکانیان، تیپی تۆپی پێی لاوانی یانەی پێشمەرگە دەچێتەوە نێو کێبڕکێ‌ بەهێزەکانی خولی پلە یەکی ئێراق قۆناغی شەش تیمی و تێیدا لە یەکەم یاری خۆی میوانداری لە لاوانی یانەی دیالە دەکات =.
بڕیارە لە کاتژمێر 3:30 خولەکی ئێوارەی ڕۆژی سێشەممە #26-09-2023# و لەسەر یاریگەی یانەکەی لە ناوچەی فەرماندەیی، تیپی تۆپی پێی لاوانی یانەی پێشمەرگە میوانداری لە لاوانی یانەی دیالە بکات.
جێگەی باسە، تیمەکانی بەشداری قۆناغی شەش تیمی دابەشی سەر دوو کۆمەڵە کراون و لاوانی پێشمەرگە لە کۆمەڵەی یەکەم لە بەرانبەر لاوانی یانەکانی دیالە و سەناعات کارەبای یاری دەکات =.
هەروەک بەحری، سەماوە و مەسافی ناوەڕاست-یش لە کۆمەڵەی دووەم بەریەک دەکەون و دواتر خاوەن زۆرترین خاڵ لە هەردوو کۆمەڵە ڕاستەوخۆ دەگەنە خولی نایابی یانەکانی ئێراق.
[1]

نزیکەی‌ چوار ملیۆن دارو درەختی‌ بەرهەمدار لەپارێزگای‌ دیالە لەناودەچن کە بەشوێنی سەرەکی‌ بەرهەمهێنانی‌ پرتەقاڵ لەعێراق ناودەبرێت و چەندین گرفتیش بەهۆکار دادەنرێن بۆ لەناوچونی‌ باخە بەرهەمدارەکان.
بەپێی ئامارێکی‌ کشتوکاڵی‌ دیالە کە دەست هاوڵاتی کەوتوە لە 30 ساڵی‌ ڕابردودا پاریزگاکە نزیکەی‌ چوار ملیۆن درەختی‌ جۆراوجۆری‌ لەدەستداوە بەهۆی‌ وشکەساڵی‌ و سوتان و ئافاتە کشتوکاڵییەکان.
ئەمە جگە لەناوچونی‌ هەزاران داری‌ بەری‌ وەکو هەنارو پرتەقاڵ کە ژمارەیەکی‌ زۆر له و دارانە دوای‌ ڕوخانی‌ بەعس لەناوچون.
بەهۆی‌ لەناوچونی‌ ئه و دارە بەرهەمدارانەوە لەپارێزگای‌ دیالە ڕێژەی‌ بەرهەمهێناوە میوە له و پارێزگایە کەمی‌ کردوە، کە پێشتر بەروبومی‌ دارەکانی‌ دیالە پێداویستی‌ زۆربەی‌ پارێزگاکانی‌ عێراقی‌ دابین دەکردو بەشوێنی‌ سەرەکی بەروبومی پرتەقاڵ ناسرابو بەهۆی‌ زۆری‌ بەرهەمی‌ ساڵانەی‌ ئه و میوەیەوە.
ئەندامێکی‌ پێشوی‌ ئەنجومەنی‌ پارێزگای‌ دیالە، چەندین گرفت دەخاتەڕو کە بونەتە هۆی‌ لەناوچونی‌ دارە بەرهەمدارەکانی‌ دیالە، جەخت لەسەر ئەوەشدەکاتەوە ئەگەر ئه و گرفتانە چارەسەرنەکرێن ژمارەیەکی‌ زیاتر دار لەناودەچن.
زیاد ئەحمەد، بەهاوڵاتی‌ ڕاگەیاند بەهۆی‌ بارودۆخی‌ سیاسی‌ عێراقەوە باخداری‌ سودێکی‌ ئەوتۆی‌ نەماوه و سەوزه و میوە لەنێو بازاڕدا بەئاسانی‌ بۆ خاوەن باخەکان نافرۆشرێت، وتی‌ “جگە لەوەش خاوەن باخەکان ناتوانن باخەکانیان بەخێو بکەن بەهۆی‌ خراپی‌ باری‌ ئەمنییەوە، ئەمەش هۆکارێکی‌ تری‌ لەناوچونی‌ ئه و دارانەیە”.
ئه و ئەندامەی‌ ئەنجومەنی‌ پارێزگای‌ دیالە، ڕونیشیکردەوە جاران حکومەت بەدابینکردنی‌ ئاوو دەرمان و پێداویستیەکانی‌ تر هاوکاری‌ خاوەن باخەکانی‌ کردوه و هەوڵی‌ بوژاندنەوەی‌ باخەکانی‌ داوە، بەڵام لەئێستادا خاوەن باخ پشتیوانی‌ ناکرێت و بەربومی‌ باخەکانیشی‌ لەبازاڕدا بۆ ساغناکرێتەوە، “ئەمەش وایکردوە باخەکانیان پشتگوێی بخەن و گرنگی‌ پێنەدەن”.
پێشتر حکومەتی‌ عێراق بەفڕۆکه و ڕشتنی‌ دەرمانی‌ کشتوکاڵی‌ بەسەر باخەکاندا هاوکاری‌ خاوەن باخەکانی‌ کردوە، ئەمە جگە لەوەی‌ نرخی‌ میوە لەبازاڕەکاندا بەرزبوه و خاوەن باخەکان توانیویانە بەروبومەکانیان ساغبکەنەوە.
لەماوەی‌ نۆ ساڵی‌ ڕابردودا بەهۆی‌ خراپی‌ بارودۆخی‌ ئابوری‌ هاوڵاتیانەوە خاوەن باخەکان نەیانتوانیوە گرنگی‌ بەباخەکانیان بدەن، ئەمەش وایکردوە بەهەزاران باخ لەناوبچن.
دڵشاد مەلا کە لەناوچە کوردستانیەکانی‌ دیالە باخی‌ هەیە، ئاماژە بەوەشدەکات کەمئاویی و پشتگیرینەکردنی‌ خاوەن باخەکان لەلایەن حکومەتەوە هۆکاری‌ پشتگوێخستن و لەناوچونی‌ باخەکانی‌ پارێزگای‌ دیالەیە.
ئه و خاوەن باخە، ڕونیکردەوە دارەکانیان بەهۆی‌ کەمئاوییەوە هەموی‌ وشکبوەتەوه و حکومەتیش هیچ پشتیوانییەکیان ناکات، ئەمەش وایکردوە بەروبومی‌ دارەکان بەدارەکانەوە وشک ببنەوە.
دڵشاد وتیشی‌ “هەندێک لەخاوەن باخەکان باخەکانیان دەسوتێنن و دەیکەنە شوێنی‌ نیشتەجێبون و دەیفرۆشن”.
ناوچە کوردستانیەکانی‌ پارێزگای‌ دیالەش کە ژمارەیەکی‌ زۆر باخیان تێدایە بەتایبەت ناوچەکانی‌ سەعدیه و خانەقین، کە لەناوچونی‌ داری‌ بەرهەمدار ئه و ناوچانەشی‌ گرتوەتەوە.
بەپێی‌ ئامارێکی‌ فەرمی‌ کشتوکاڵی ناوچەکە کە دەست ڕێکخراوە مەدەنیەکانی‌ خانەقین کەوتوە، لەماوەی‌ شەش ساڵی‌ ڕابردودا سەدو پەنجا باخ لەخانەقین سوتێنراون کە گومان دەکرێت لەلایەن خاوەنەکانیان سوتێنرابن.
زیاد ئەحمەد، وتی‌ “خاوەن باخەکان خۆیان باخەکانیان دەسوتێنن و دەیکەنە شوێنی‌ نیشتەجێبون و دەیفرۆشن”.
بەڕێوەبەری‌ ناحیەی‌ جەلەولاش، ئاماژە بەوەدەکات کە دەوروبەری‌ شارو شارۆچکەکانی‌ دیالە بەباخ گیراون، هۆکاری‌ سەرەکی‌ لەناوچونی‌ باخەکانیش کردنی‌ باخەکانە بەشوێنی‌ نیشتەجێبون.
ئەنوەر حسێن بەهاوڵاتی‌ وت “خاوەن باخەکان شوێن باخەکانیان دەکەنە شوێنی‌ نیشتەجێبون و پارچە پارچەی‌ دەکەن و دەیفرۆشن”.
هەروەها وتی‌ “هاوکاری‌ نەکردنی‌ خاوەن باخەکان لەلایەن حکومەت و ساغ نەبونەوەی‌ نرخی‌ میوە لەبازاڕەکاندا وایکردوە خاوەن باخەکان باخەکانیان بکەنە شوێنی‌ نیشتەجێبون”.
- 18-04-2014

تیپی تۆپی پێی لاوانی یانەی پێشمەرگە درێژە بە یارییەکانی لە خولی لاوانی پلە یەکی یانەکانی ئێراق دەدات و هەوڵەکانی بۆ گەیشتن بە ڕیزی یانە نایابەکانی ئەو خولە چڕ دەکاتەوە.
ئەمە و بڕیارە تیپەکەی یانەی پێشمەرگە لە یەکەم یاری لە قۆناغی دووەمدا و لەنێو یاریگە و هاندەرانی خۆیدا لە ناوچەی فەرماندەیی شاری #سلێمانی# میوانداری لە لاوانی یانەی دیالی بکات و بڕیارە ئەو یارییە لە کاتژمێر 4:45 خولەکی ئێوارەی ڕۆژی چوارشەممە #23-08-2023# بەڕێوە بچێت.

سەبارەت بە خولی لاوان، وسام محەمەد بازک زانیاری زیاتری لەسەر تەواوی خولەکە و یاریەکانیان بە پێشمەرگە سپۆرت داو وتی، تیپی تۆپی پێی لاوانی یانەی پێشمەرگە بە دوو خولی بەهێزدا گوزەر دەکات کە خۆشبەختانە لە هەردوو خولەکە سوپاس و ستایش بۆ خودای گەورە سەرکەوتوبووین، هەروەک وسام ئاماژەی پێکرد کە خولی لاوانی پلە یەکی ئێراق بە بەشداری 15 یانەیە و یانەکان دابەشی سەر سێ‌ کۆمەڵەی پێنج تیمی کراون کە یانەی پێشمەرگە لە بەرانبەر لاوانی هەریەک لە یانەکانی (دیالی، مرور، سامەرا و ڕومادی) یارییەکانی ئەنجام داوە کە لە قۆناغی یەکەمدا توانیمان لە یانەی مرور و سامەرا ببەینەوە و لە بەرانبەر لاوانی یانەی دیالی یەکسان بین، هەروەک بەهۆی ئامادەنەبوونی یانەی ڕومادی تیپەکەمان بە سەرکەتوو هەژمار کراو بەو ئەنجامانەش بوینە خاوەن 10 خاڵ و لە پێشەنگی یانەکانی کۆمەڵەکەمانین، بازگی سەرپەرشتیاری گشتی وتیشی، لە پاش ئەنجام دانی یارییەکانی قۆناغی دووەم 6 یانە دەگاتە قۆناغی کۆتایی و دواتر لیژنەی پێشبڕکێکانی یەکێتی تۆپی پێی ئێراق وادە و شێوازی بەڕێوەچوونی یاریەکانمان دیاری دەکات.

لە دوا وتەی وسام محەمەد، سوپاسی دەستەی ڕاهێنەرانی تیپەکانی تۆپی پێی لاوان و تازەپێگەیشتووانی کرد کە دڵسۆزانە و خۆنەویستانە بەشداریان لە دوو خولی بەهێز کردووە و لە هەردوو خولەکە ئەنجامی کاریگەر و بەرچاویان هەیە.
جێگەی باسە لاوانی یانەی پێشمەرگە لە قۆناغی یەکەمی خولەکە توانی 10 خاڵ کۆبکاتەوە و یانەی دیالەی میوانی خاوەن 6 خاڵە و جیاوازیان 4 خاڵە بەو پێوانەیە لاوانی پێشمەرگەی سلێمانی سەرکەوتنی یەکلاکردۆتەوە.
[1]

تیپی تۆپی پێی لاوانی یانەی وەرزشی پێشمەرگە یەکەم یاری لە قۆناغی دووەمی شەش تیمی خولی پلە یەکی لاوانی یانەکانی ئێراق ئەنجام داو بووە میوانی لاوانی یانەی دیالە.
یارییەکە لە کاتژمێر 3:30 خولەکی ئێوارەی ڕۆژی پێنجشەممە #05-10-2023# و لەسەر یاریگەی یانەی ناوبراو لە شاری دیالە بەڕێوەچوو، تێیداو لە گێمی یەکەم و لە پاش پێنج خولەک، (بینەر ڕزگار) توانی گۆڵی یەکەم و پێشکەوتن بۆ تیمەکەی، تیمی لاوانی پێشمەرگە تۆمار بکات.
ئەمە و دوای چڕ بوونەوەی هەواڵەکانی یاریزانانی یانەی دیالە دواجار توانیان ئەنجامەکە یەکسان بکەنەوە و تا کۆتایش ئەنجام بەو شێوەیە مایەوە و پێشمەرگە خاڵێکی گرنگی هێنایەوە و کۆی خاڵەکانی بۆ 5 خاڵ بەرز کردەوە.
=KTML_Bold=ڕیزبەندی یانەکان=KTML_End=:
گرووپی یەکەم-

پێشمەرگە 5 خاڵ لە 3 یاری
دیالە 2 خاڵ لە 3 یاری
سەناعات کارەبایی 2 خاڵ لە 2 یاری
[1]

ئامادەکردنی: محەمەد ڕەئوف

ناونیشانی پەڕتووک: ڕاپۆرتی کارگێڕیی لیوای دیالە بۆ ساڵی 1919 قەزای خانەقین
ناوی وەرگێڕ: #محەمەد حەمەساڵح تۆفیق#[1]