خێزان یەکەیەکی کۆمەڵایەتییە بۆ ژیان، بەڵام ئەو قودسیەتە زیادەیەی کە پێ ی دراوە، کردوێتی بە یەکەیەک بۆ توندوتیژیی!
خێزان دامەزراوەیەکە بۆ ئەوەی ژیانی تیابکرێ، کە خۆی بوو بە لەمپەری بەردەم ژیان، ئیتر نابێ ژیانەکە لە خاچی لەمپەرەکە بدرێ، ئەبێ لەمپەرەکە لاببرێ! چونکە لەو هاوکێشەیەدا ئەگەر موقەدەسێک هەبێت ژیانە نەک خێزان، ئەوەی کە گرنگە ئاسودەیی ئینسانە، نەک قەداسەتی کیانێک.
سنوری خێزان بەقەت سنوری ژیانە، خێزان تا ئەوێ بڕئەکا کە ژیانی تیایە، کە بوو بە دۆزەخی ژیان، ئیتر شوێنی شیاوی ئینسان دەرەوەی خێزانە! بەڵام هەر ئەو کۆمەڵگایەی کە ناو خێزانی کردوە بە دۆزەخ، پێشتر دەرەوەشی کردوەو مەجالێکی بۆ کشانەوە نەهێشتۆتەوە، بۆیە خێزان ئەبێتە شوێنێک بۆ مانەوە سەرەڕای دۆزەخییەکەی.
خێزان ئەوەیە دوو کەس خۆویستانە باری یەکتری لە شان بنێن، نەک ئەوەی دوو کەس باری ناچاریی کۆمەڵگایان لێ بار بکرێ!! ئاخر کۆمەڵگا بە جۆرێ خێزان بارئەکا، کە هەڵگرتنی لە هێزی ژیانا نامێنێ و ئەبێ شان و ملی مەرگی بۆ قەرزبکەین، بۆیە خێزان ئەبێتە دۆزەخ و مەرگەساتی ئینسانەکان.
لە زهن و سەقافەتی باوی ئێمەدا (بەردی بناغەی کۆمەڵگا خێزانە) ئەمەش بناغەیەکی هەڵەیە، چونکە قەداسەتی لە ئینسان وەرگرتۆتەوەو داویەتی بە خێزان!
ڕاستییەکەی ئەوەیە کە (بەردی بناغەی کۆمەڵگا ئینسانە) لێرەدا ئیتر خێزان هەر گرنگە، بەڵام هیچ شتێک لە ئینسان خۆی گرنگتر نیەو ئینسان ناکرێ بە قوربانی شتەکانی تر.
خێزان شوێنێک نیە بۆ ڕازیکردنی خواو دین و نەریت و کۆمەڵگا.. بەڵکو شوێنێکە تەنیا بۆ ڕازیبوونی دوو کەس، ئەبێ بشبرێتەوە بۆ ئەو حەجمە، چونکە ئەوە دۆخی ئاسایی خۆیەتی. خێزان ئەگەر قەداسەتێکی هەبێ، بۆ ئەوەیە کە دوو کەس پێ ی ڕازیبن و تیای بژین، کە ئەو ڕەزاو ژیانە نەما، ئیتر خێزان پاساوی بوونی نامێنێ چجای پاساوی پیرۆزیی!
بۆ ئەوەی کولتورو دیدی باوی کۆمەڵگا بۆ خێزان بگۆڕین، ڕۆڵی (پەروەردەو ڕاگەیاندن و پەرستگا) گرنگ و یەکلاکەرەوەیە.
زۆر گرنگە پەروەردەیەکی ئینسانخواز جێگای پەروەردەیەکی خێزانپەرست بگرێتەوەو لەمەودای دووردا کاریگەریی خۆی دانێت..
وەکو حاڵەتی تەوارییش گرنگە قسەی مەلا لەسەر خێزان سنوردارو کەمبکرێتەوە، چونکە مەلا (وازلەوە بێنە کە هەنێ جار خراپ ئەڵێ) ئەو کاتەشی کە قسەی خێرئەکات، هەمیشە لە ڕەهەندی پیرۆزییەوە قسە لەسەر خێزان ئەکاو ڕەبتی ئەکاتەوە بە خواو پێغەمبەرو دینەوە، لێرەشەوە قوڕی قەداسەتەکەی خێزان خەستترئەکاتەوە، کە کێشەکە هەر ئەوەیە!
خێزان وەکو یەکەیەکی موقەدەس بۆیە کێشەیە، چونکە موقەدەس بە توندوتیژی ئەپارێزرێ!
چونکە کێشەیەک پەیوەندی بە موقەدەسەوە هەبێت بە حیوار حەلناکرێ و یەکسەر ئەڕوا بۆ توندوتیژیی!
چونکە هەموو کارێک کاردانەوە ئەهێنێ و لە دۆخی موقەدەسدا کاردانەوە هەمیشە توندوتیژییە!
چونکە لە کولتوری پیاوسالارییدا خێزانیش دەزگایەکی پیاوسالارییەو ناتوانێ لە دەرەوەی سیاقە گشتییەکەی کۆمەڵگادابێت، خودی پیاوسالاریش توندوتیژییەو یەعنی پێش کاردانەوە، شتەکە هەر لە کارەوە توندوتیژییە!
چونکە کە خێزان بووبە دۆزەخ هاتنە دەرەوە لێ ی تاکە چارەسەرە، بەڵام کە شتەکە موقەدەسبوو ئیتر ڕێ ی هاتنە دەرەوە گیراوە!!
ئەگەر پیرۆزیی لە خێزان داماڵرێ و لەگەڵیشیا دەوڵەت پشتیوانی تەرەفی لاواز بکات، ئیتر ژیانی ژن لە خێزاندا کۆتایی نایەت، بەڵکو خێزان تەنیا قۆناغێکی ژیانەو کە ژیانی تیانەما، ژن دێتە دەرەوە ژیانێکی تر دەست پێئەکات.
ژنکوشتنیش وەکو هەموو کوشتنەکانی تر سەر بە دنیای توندوتیژییەو توندوتیژیش ئەو دنیایەیە کە مرۆڤ و بەها مرۆییەکان لە پەراوێزدان و کۆمەڵگاو بەها کۆمەڵایەتییەکان لە سەنتەردان!
مەسەلەن خوێن و گیانی ئینسان خەتی سورنیە بەڵام شەرەفی ئینسان خەتی سورە، لەکاتێکا نەکوشتن بەهایەکی باڵای ئینسانییەو شەرەف بەهایەکی قەزەمی ناو کۆمەڵگای پیاوسالارییە.
دواجار دامەزراوەی خێزان بەم مواسەفات و مەرجانەی ئێستای فەشەلی هێناوە، چونکە بووە بە چەتری توندوتیژی، تا لە پیرۆزییەکەشی نەدرێ نابێتەوە بە شوێنی ژیان[1]!