عەبدولسەلام ئاکنجی
بەربژێری پارتی دۆزی ئازاد-هوداپار بۆ گەورە شارەوانیی ئێلێﮪ دەڵێت: ئەگەر لە هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی ڕۆژی 31-3-2024دا سەرکەوتن بەدەستبهێنێت، ئەوا بایەخ بە دوو شت دەدات؛ خوێندن و پەروەردە بە زمانی کوردی و پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری.
سەرکان ڕامانلی، بەربژێری هوداپار بۆ گەورە شارەوانیی ئێلێﮪ لە هەڤپەیڤینێکدا لەگەڵ عەبدولسەلام ئاکنجی، پەیامنێری تۆڕی میدیایی ڕووداو لە شاری ئێلێﮪ لە باکووری کوردستان لەبارەی کێشەی کورد لە باکووری کوردستان و تورکیا، پەیوەندییەکانی نێوان هەولێر و بەغدا، پەیوەندییەکانی نێوان هوداپار و ئاکپارتی، خوێندن بە زمانی کوردی، بۆچوونی پارتی گەلی کۆماری -جەهەپە لەبارەی پرسی کورد و زۆر بابەتی دیکە قسەی کرد.
ئەوەی کە پەیوەندی بە خوێندن و بەکارهێنانی زمانی کوردییەوە هەیە، سەرکان ڕامانلی وتی، لە ئەگەری بوونی بە سەرۆکی شارەوانیی ئێلێﮪ دەتوانێت سێ کار بکات. یەکەم، خزمەتگوازی بە زمانی دایک دەبێت و پێویست ناکات تەنیاوتەنیا بە زمانی تورکی بێت. دووەم شت، پەیمانگەی بەدیعوزەمان دادەمەزرێنین و تێیدا منداڵی کورد بە ژیان و ژیاننامەی کەسایەتییە دیارەکانی گەلی کورد بە زمانی کوردی ئاشنا دەکەن. سێیەمین شتیش کە بۆ منداڵەکانمان دەیکەین ئەوەیە کە باخچەی منداڵان دەکەینەوە و مامۆستاکانمان بێ بەرانبەر منداڵەکان فێری زمانی خۆیان دەکەن، هەروەها فێری ئایینەکەیان دەکەن.
پارتی دۆزی ئازاد کە ناسراوە بە ھوداپار، پارتێکی ئیسلامیی سوننەی کوردستانییە و ڕۆژی 19-11-2012 دامەزراوە.
هوداپار تا ئێستا بەشداری لە پێنج هەڵبژاردندا کردووە و زیاتر لە 11 هەزار و 500 ئەندامی هەیە. لە هەڵبژاردنی پەڕڵەمانییی تورکیا لە 2018دا 157 هەزار و 324 دەنگی هێنا کە ڕێژەی 0.31%ی دەنگەکانی تورکیا بوو. ئەوکات هوداپار نەیتوانی هیچ کورسییەک لە پەڕڵەمان مسۆگەر بکات، بەڵام لە هەڵبژاردنەکەی 14-5-2023 لەژێر چەتری هاوپەیمانیی جمهوور کە ئاکپارتی سەرکردایەتی دەکات، هوداپار بەشداری لە هەڵبژاردندا کرد و چوار کورسیی لە پارێزگاکانی ئیستەنبووڵ، مێرسین، ئێلیﮪ و دیلۆک بردەوە.
لەم هەڵبژاردنەدا هوداپار لە بەشێک لە شارەکان سەربەخۆ بەشداری دەکات، بەڵام لە شارە گەورەکانی وەک ئیستەنبووڵ و ئەنقەرە پاڵپشتی لە بەربژێری ئاکپارتی دەکەن.
دەقی هەڤپەیڤینی ڕووداو لەگەڵ سەرکان ڕامانلی، بەربژێری هوداپار بۆ گەورە شارەوانیی ئێلێﮪ
ڕووداو: زۆر سوپاس بۆ ئەم دەرفەتە. بانگەشەی هەڵبژاردنتان چۆن بەڕێوەدەچێت؟ سەردانی کوێ دەکەن؟
سەرکان ڕامانلی: سڵاو، زۆر بەخێر بێن. لە شارێکدا کە دانیشتووانەکەی نیو ملیۆن کەسە کات بەشمان ناکات؛ دەمانەوێت بچینە لای هەموو کەس؛ دەمانەوێت ڕووبەڕوو خەڵک ببینین و ئامانجەکانمان بۆیان باس بکەین؛ هەروەها باسی پڕۆژەکانی خۆمان بکەین؛ دەمانەوێت دەنگی هەمووان بەدەستبێنین.
ڕووداو: وەک هوداپار، تەنیا 4 پەڕڵەمانتارتان هەیە و لە حکومەتیش یارمەتیی دارایی وەرناگرن. چۆن بەردەوامی بە بانگەشەی هەڵبژاردنتان دەدەن؟
سەرکان ڕامانلی: چاومان لە گیرفانی هاوڕێیانمانە. هاوپەیمان و هاوڕێیانمان ئێمەیان خۆشدەوێت و دەست بۆ گیرفانیان دەبەن و یارمەتیمان دەدەن. کاتێک کەشی هەڵبژاردن دەستپێدەکات، هەر کەس بە گوێرەی توانای خۆی یارمەتیمان دەدات. بەو شێوەیە بەردەوامی بە بانگەشەکەمان دەدەین.
ڕووداو: لە ساڵی 2018ەوە هوداپار بە شێوەیەکی سەربەخۆ بەشداری هیچ هەڵبژاردنێکی نەکردووە. لە 2019دا لەگەڵ ئاکپارتی بوون و لە ساڵی 2023ش بە هەمان شێوە. ئەم جارەش دەگوترا لەگەڵ ئاکپارتی پێکەوە دەبن. بۆچی ئەم جارە هاوپەیمانیتان لەگەڵ یەکدی نەکرد؟
سەرکان ڕامانلی: ئێمە ویستمان (پێکەوە بین)، بەڵام ئەوان نەیانویست؛ بۆیە بە شێوەیەکی سەربەخۆ بەشداریمان لە هەڵبژاردن کرد.
ڕووداو: بۆچی نەیانویست؟
سەرکان ڕامانلی: جاری پێشوو ئاکپارتی پێشنیازی بۆ کردین کە پێکەوە بین و ئێمەش قبووڵمان کرد و ڕێککەوتین. ئێمە خێرمان لەوە دیت، سەرۆککۆماریش خێری لەوە دیت، ئاکپارتیش بە هەمان شێوە، لەو بڕوایەداین کە میللەتەکەشمان خێری لەوە بینیوە. ئەم جارە ئێمە پێشنیازمان کرد و وتمان دەمانەوێت ئەم جارەش هاوپەیمانێتییەک لەگەڵ یەکدی بکەین. مەبەستمان بوو بزانین کە ئەگەر ژمارەیەک شارەوانی ببەینەوە، ئایا دەتوانین دۆخی شارەکان باشتر بکەین؛ ئایا دەتوانین خزمەتی گەلی خۆمان بکەین یان نا؟ وتمان با خەڵک تاقیمان بکاتەوە. بەداخەوە، شاندەکەی ئاکپارتی وتیان، ئێمە لە هیچ شوێنێک ناتوانین سەرۆکایەتیی شارەوانیتان پێ بدەین و تەنیا دەتوانین ئەندامی ئەنجوومەنی شار و ناوچەکانتان بدەینێ، ئەویش تەنیا 8 ئەندامی ئەنجوومەن لە هەموو تورکیا. ئێمەش بەوە ڕازی نەبووین و وتمان بە کەڵکی ئێمە نایەت. دەتوانم ئەوەش بڵێم، لە ئەنقەرە، ئیستەنبووڵ، ئیزمیر و بورسا لەسەر داوای سەرۆککۆمار، بەربژێرمان بۆ سەرۆکایەتی گەورەشارەوانییەکان دانەنا، بەڵام وتمان لە شوێنەکانی دیکە هەر لایەنێک سەربەخۆیانە بەشدار دەبێت.
ڕووداو: واتە لەو چوار شارە (ئەنقەرە، ئیستەنبووڵ، ئیزمیر و بورسا) پشتگیری ئاکپارتی دەکەن؟
سەرکان ڕامانلی: بەڵێ، لەو چوار شارە پشتگیریی ئاکپارتی دەکەین.
ڕووداو: بەڵێنەکانی سەرکان ڕامانلی بۆ خەڵکی ئێلێﮪ چین؟ دەتانەوێت چۆن خەڵک ڕازی بکەن دەنگتان پێ بدات؟
سەرکان ڕامانلی: ئێستا زۆر کەس هەن دەڵێن، هەشت مانگ لەمەوبەر تۆمان هەڵبژارد بۆ ئەوەی ببیت بە نوێنەرمان و ئێستا پەڕڵەمانتاری، بۆچی ئێستا داوای سەرۆکایەتیی شارەوانی دەکەیت؟ منیش دەڵێم، ئەوە هەشت مانگ تێپەری و هەندێک ئەزموونم بەدەستهێنا. دەسەڵاتی جێبەجێکارییم نییە؛ لە وەزارەت نیم؛ پارێزگار و بەڕێوەبەری گشتی نیم. لە هەشت تاوەکوو نۆ مانگی ڕابردوودا بینیم زۆر شت بە دڵی ئێمە نییە یا کردنیان زۆری پێدەچێت.
ڕووداو: واتە بیرۆکراسی دەبێتە ڕێگر؟
سەرکان ڕامانلی: بەڵێ، بیرۆکراسی دەبێتە ڕێگر. ئەگەر بتوانین بە دەستی خۆمان خزمەتی گەلی خۆمان بکەین باشترە و پێویست ناکات سەر بۆ کەس دانەوێنین. وتەیەک هەیە دەڵێت: ئەوەی چاوی لە دەرگە بێت، قوڕبەسەر دەبێت. بە دەستی خۆمان پشتی خۆمان بخورێنین باشترە. ئێستاش ئێلێﮪ پێویستی بە خزمەتێکی یەکجار زۆر هەیە. پڕۆژەمان هەیە بۆی.
ڕووداو: ئەگەر سەرکان ڕامانلی ببێتە سەرۆکی شارەوانیی ئێلێﮪ، چ جیاوازییەکی دەبێت لەگەڵ سەرۆکی شارەوانیی ئاکپارتی و سەرۆکی شارەوانی دەم پارتی؟ چی دەکەن بۆ ئەم شارە؟
سەرکان ڕامانلی: پرسیارێکی باشە. کاتێک لە ساڵی 2014 بۆ یەکەم جار بووین بە بەربژێری بۆ شارەوانی لە ناوچەکەی خۆمان، وتمان هەندێک پارتی وەک دەم پارتی دەڵێن، ئێمە داوای زمانی خۆمان دەکەین، داوای ناسنامەی خۆمان دەکەین؛ کاتێک بردمانەوە چاوەڕی نەبن خزمەتگوازیتان بۆ بێنین؛ بۆیە تا ئێستاش خزمەتی کەسیان نەکردووە. ئاکپارتیش دەیوت، داوای زمانتان مەکەن؛ داوای ناسنامەی خۆتان مەکەن؛ بۆ ئەو شتانەش مەیەن بۆ لامان؛ خزمەتگوزاریتان پێشکەش دەکەین؛ ڕێگەکانتان چاک دەکەین؛ ڕێگەکان قیرتاو دەکەین؛ بە هەموو شێوەیەک خزمەتگوزاریتان بۆ دابین دەکەین، بەڵام داوای زمانی خۆتان مەکەن. ئێمە وتمان، ئەو دوو شتە جێگرەوەی یەک نین، بەڵکوو هەردووکیان لەگەڵ یەکدی دەبن. ئێمە داوای زمانی خۆمان دەکەین و داوای ناسنامەی خۆشمان دەکەین؛ خاوەندارێتی لە خۆمان دەکەین؛ خزمەتگوزاریش پێشکەش دەکەین.
ڕووداو: پڕۆژەی گەورەتان بۆ ئێلێﮪ چییە؟ چ شتێک هەیە باسی بکەی؟
سەرکان ڕامانلی: دەتوانم باسی سێ شت بکەم. یەکەم، مافی درووستکردنی خانوو و باڵەخانە لە شوێنی نوێ هەیە، بەڵام لە شوێنی کۆن ئەو مافە نییە. ئەوە جیاوازی درووست دەکات. شوێنە کۆنەکان هەژارنشینن و شوێنە نوێیەکان دۆخیان باش و خەڵکەکەی دەوڵەمەندن. ئەگەر سەرنجت دابێ، دەوروبەری پاسەوانێ هەمووی زەوییە، زەوی بەپیت. دەزانیت چی دەکەن؟ زەوییە بەپیتەکان تەخت دەکەن و دواتر باڵەخانەیان تێدا درووست دەکەن. ئەمڕۆ لەوانەیە خۆشحاڵ بین بەم کارە، بەڵام 50 ساڵی دیکە پەشیمان دەبینەوە. لەبەر ئەوەشە کە نزیکەی 70 ساڵە زۆر شوێن کراونەتە کۆنکرێت و ناتوانی لەو شوێنانەدا کشتوکاڵ بکەیت. ئێمە ئاوەدانکردنەوە دەبەینە ئەو شوێنە کۆنانە. مافی درووستکردنی خانووی چەند نهۆمی بە خاوەنەکانیان دەدەین. کاتێک ئەوە کرا، ئیدی هەژاری نامێنێت و جیاوازی لەنێوانمان نامێنێت. ئەگەر گەل خێری لە شتەکانیان بینی، زەوی و خانووەکانیان بەنرخ بوون، گیرفانیشیان پڕ لە پارە دەبێت. کاتێک هەژاری نەما، دزیکردن نامێنێت، مادەی هۆشبەر نامێنێت، منداڵەکانیشمان ڕووناکەنە لای شتە قەدەخەکراو و ناشەرعی. ئەو کاتە منداڵەکانمان دزی ناکەن، کەس فریو نادەن، نابن بە چەتە. ئێستا منداڵەکانمان، ژن و بەساڵاچووەکانمان ناتوانن بچن بۆ پارکەکان و پشوویەک بدەن، چونکە لەوێ چەتە زۆرن و مادەی هۆشبەریش زۆرە. ئێمە ئەو شوێنانە لەو شتە خراپانە پاک دەکەینەوە و پارێزگاری لە پارک، بازاڕ و قوتابخانەکانیشمان دەکەین. هەر کەس ئارامی لە خەڵکی ئێمە تێکبدات، ئارامی بۆ ناهێڵین.
ڕووداو: بەپێی سەرژمێری، ژمارەی دانیشتووانی ئێلێﮪ نزیکەی 650 هەزار کەسە. بەپێی دەزگەی ئاماری تورکیا-تویک نزیکەی 40٪ی دانیشتووانی پارێزگاکە لەژێر تەمەنی 18 ساڵیدان، واتە یەکێک لە پارێزگا هەرە گەنجەکانە، بەڵام یەکێک لەو شوێنانەیە بەرزترین ڕێژەی بێکاری لێیە؛ هەروەها لە ڕووی دامەزراندنی فەرمانبەرانیشەوە، کەمترین ڕێژە لە ئێلێهە. لەگەڵ ئەوەی میزۆپوتامیا زەوی کشتوکاڵی زۆرە، گەنجینەیەکی وەک نەوتی هەیە، چیای وەک ڕامانی هەیە، بەڵام کەڵک لەو سەرچاوانە وەرناگیرێت. ئەگەر براوە بن، بۆ ڕێگریکردن لە کۆچی گەنجان و چوونیان بۆ شارە گەورەکانی وەک ئیستەنبووڵ چی دەکەن؟ ئایا بۆ زیاترکردنی دەرفەتی کار پڕۆژەیەکتان هەیە، بەتایبەت بۆ گەنجان؟
سەرکان ڕامانلی: لە هەڵبژاردنی ڕابردوودا وتمان 40 هەزار دامەزراندن بۆ سەر دامەزراندنی ئێلێﮪ زیاد دەکەین، ئەوەش لە ڕێگەی دامەزراندنی هەندێک کارگەوە. ئەو پڕۆژەیە ئێستا جێبەجێ دەکرێت و پێم وایە لە سێ ساڵدا تەواو بێت. لە ڕێگەی وەزارەتەوە خەریکە ئەو کارە دەکەین؛ ئەوە شتێکی سەرنجراکێش و گەورەیە و پشت بەخودا تێیدا سەرکەوتوو دەبین. ئەگەر ئەم هەڵبژاردنە ببەینەوە، چی دەکەین؟ بۆ هەر پارکێک پاسەوانێک دادەمەزرێنین؛ ئەو گەنجانەی دەیانەوێت کار بکەن، ئێمە دەبینە ڕێگەپیشاندەریان بۆ ئەوەی بزانن لە کام کەرتدا کار دەکەن؛ ژنان شەو و ڕۆژ لە ماڵەوەن و خەریکی خاوێنکردنەوەی ماڵ و ئامادەکردنی خواردنن کە کارێکی زەحمەتە. ئەوان شەممە و یەکشەممەیشیان نییە و کاتێک دەڕۆن ڕاپۆرتی دەستەی تەندرووستی وەربگرن، کەس پێیان ناڵێت هەفتەیەک پشوو بدەن. ژنان دەرفەتی پشوودانیان کەمە. پێویستە کاریان بۆ ئاسان بکەین. چۆن؟ شوێنێکیان بۆ تەرخان دەکەین بۆ ئەوەی لەگەڵ دراوسێکانیان کاتی تێدا بەسەر ببەن. ئەو کەسانەش کە منداڵیان هەیە، منداڵەکانیان لە ڕووی زمانەوە پەروەردە دەکەین و فێری پەروەردەی ئایینیشیان دەکەین. زۆر مامۆستای کوردی هەن کە دەیانەوێت وانە وەربگرن. لە هەموو گەڕەکێک کارئاسانی بۆ ئەو مامۆستایانە دەکەین بۆ ئەوەی منداڵەکانمان فێری زمان بکەن.
ڕووداو: بەو جۆرە تێگەیشتم کە ئێوە لە هەر گەڕەکێکدا باخچەی منداڵان درووست دەکەن و ئەو مامۆستایانە دەخەنە سەر کار کە مامۆستای کوردین و دانەمەزراون ؟
سەرکان ڕامانلی: بەڵێ، باخچەی منداڵان دەکەینەوە. بۆ مامۆستاکانیش بەڵێ، ئەو کەسانە دەخەینە سەر کار کە هێشتا دانەمەزراون.
ڕووداو: مافی پەروەردە بە زمانی دایک مافێکی سرووشتی و ڕەوایە، بەڵام لە تورکیا ئەو مافە نادرێت. ئێوەش ئەمساڵ لە کاتی بانگەشەکردن بۆ وانەی بژاردەی کوردی، لە زۆرێک لە شارەکانی وەک ئێلێﮪ و ئامەد گوتتان، لەپێناو زماندا ڕێپێوان دەکەن. ئەگەر سەرکان ڕامانلی ببێتە سەرۆکی شارەوانیی ئێلێﮪ ، چ خزمەتێک بە زمانی کوردی دەکات؟
سەرکان ڕامانلی: گوتوومانە دەتوانین سێ شت بکەین. یەکەم، خزمەتگوازی بە زمانی دایک دەبێت و پێویست ناکات تەنیاوتەنیا بە زمانی تورکی بێت. لە ماڵپەرەکەمان، لە بڵاوکراوە و نووسراوەکانیشماندا زمانی دایک بەکاردەهێندرێت. ئەوەندەی من بزانم، لە باتمان کورد، عەرەب و تورک دەژین. ئێمە دەتوانین بە هەر سێ زمان خزمەتگوازی پێشکەشی خەڵکی خۆمان بکەین. دووەمین شت، پەیمانگەی بەدیعوزەمان دادەمەزرێنین. چەندین ڕێبەر، سەرکردە، پێشەوا و زانای کورد هەن، هەر لە جابانی کوردییەوە بگرە کە یەکەمین سەحابەی کوردە تاوەکوو دەگاتە سەڵاحەدینی کوردی (ئەیوبی)، شێخ سەعید، شێخ بەدیعوزەمان، قازی محەمەد، مەلا مستەفا بارزانی، شێخ عوبەیدوڵڵای نەهری، مەحموود بەرزنجی. لەو پەیمانگەیەدا منداڵەکانمان بە ژیان و ژیاننامەی ئەو کەسایەتییانە بە زمانی کوردی ئاشنا دەکەین؛ هەروەها منداڵەکانمان فێری ژیاننامە و هەڵبەستی شاعیرە ناودارەکانمان وەک مەلای جزیری و فەقێ تەیران دەکەین بۆ ئەوەی بزانن گەلەکەیان کامەیە و ڕەگ و ڕیشەیان چییە و مێژوو لەبارەیانەوە چی دەڵێت. سێیەمین شتیش کە بۆ منداڵەکانمان دەیکەین بۆ ئەوەی فێری زمانمان بن ئەوەیە کە باخچەی منداڵان دەکەینەوە و مامۆستاکانمان بێبەرانبەر منداڵەکان فێری زمانی خۆیان (کوردی) دەکەن، هەروەها فێری ئایینەکەیان دەکەن.
ڕووداو: وەک سیاسەتمەدارێکی گەنج بەو جۆرە دەردەکەویت کە کەسێکی ئاسایی نیت، چ لەنێو کۆمەڵگە، چ لە بانگەشەی هەڵبژاردن و چ لە پەڕڵەمان. ئەو سیاسەتەی پەیڕەوی دەکەی، هەمان سیاسەتی هوداپاریشە؟
سەرکان ڕامانلی: من یەکێک لە دامەزرێنەرانی هوداپارم و لە سەرکردایەتییەکەی تاوەکوو دەگاتە ئاستی گوتەبێژ، یاریدەدەری سەرۆکی گشتی و زۆر لە کار و خەباتی هوداپار بەشدار بووم، تەنانەت لە نووسینی بەرنامە و پەیڕەوی هوداپاردا بەشداریم کردووە. هوداپار سەرکان ڕامانلییە و سەرکان ڕامانلیش هوداپارە. دەتوانم ئەوە بڵێم. بەڵام ئەوەش هەیە کە هەر کەس بەپێی توانای، بەپێی دەرفەتەکانی، بەپێی بۆچوونەکانی هەندێک شت دەکات. یونس ئەمیرئۆغلۆ (یاریدەدەری سەرۆکی هوداپار) چۆن هوداپارە، سەرکان ڕامانلیش بە هەمان ڕادە هوداپارە؛ فاروق دینچ (سەرۆکی ڕێکخستنەکانی هوداپار لە ئامەد) چەند هوداپارە، شەهزادە دەمیر (سکرتێری گشتیی هوداپار)یش بە هەمان ڕادە هوداپارە.
ڕووداو: لە شاری قوبین سەردانی نووسینگەی چەندین پارتی جیاوازتان کرد و یەکێک لەوان دەم پارتی بوو. لەوێ گوتتان، پێویستە یەکترمان خۆش بوێت، خێر و سوودی یەکترمان بوێت، هەرچەندە پارتەکانمان لە یەکدی جیاوازیش بن، ئەوەی لە دڵماندایە وەک یەکە و دۆزەکەشمان وەک یەکە. دۆزەکەی ئێوە و ئەوەی لەنێو دڵتاندا چییە؟
سەرکان ڕامانلی: ئەو ڕۆژە کاتێک بە نێو بازاڕی قوبیندا تێپەڕیم، سەرەتا لەسەر ڕێگەمان نووسینگەی ئاکپارتی هەبوو. ئەوان سەردانیان کردبووین و منیش سەردانم کردنەوە. دواتر کە گەڕاین ئۆفیسی یەنیدەن ڕەفاهیش هەبوو؛ دواتر نووسینگەی دەم پارتیش لەسەر ڕێگەمان بوو و سەردانی ئەوانیشمان کرد. ئێستا دۆزی تەواوی ئێمەی کورد ئاشتی، دادپەروەری و یەکسانییە؛ هەموومان داوای ئەوە دەکەین. بۆیە دەڵێم، ئەوەی لە دڵماندایە یەک شتە. ئێمە نامانەوێت ستەم بکەین؛ ناشمانەوێت ستەم لە ئێمە بکرێت. ئێمە داوای ئاشتی دەکەین؛ داوای سەلامەتی دەکەین و داوای خزمەتکردنی گەلی خۆمان دەکەین. ئەوە ئامانجی ئێمە و هەموو سیاسەتمەدارێکە. بەڵام ئەوەش هەیە کە هەر کەس بۆ خۆی ڕێگەیەک و پارتێکی هەڵبژاردووە. ئێمە دەڵێین، پارت هەن کە تاوەکوو ئێستا تاقی کراونەتەوە و هیچ ئەنجامێکیان نەبووە و ناشبێت؛ ئێمە دەڵێین ئەم جارە هوداپار هەڵبژێرن و ئێمەش تاقی بکەنەوە بۆ ئەوەی بیسەلمێنین کە ئارامی، دادپەروەری، برایەتی و یەکسانی و خۆشویستنی یەکدی، پشت بەخودا، بە ئێمە بەدی دێت.
ڕووداو: وەڵامێکی ڕاشکاوانەم لە ئێوە دەوێت. ئایا دەتانویست لەگەڵ دەم پارتی بەشداری لە هەڵبژاردندا بکەن؟
سەرکان ڕامانلی: ئەوان بە هیچ شێوەیەک قبووڵ ناکەن و ...
ڕووداو: قسەی تۆم مەبەستە. ئێوە دەتانویست هاوپەیمانیتان لەگەڵ دەم پارتی هەبووایە؟
سەرکان ڕامانلی: ئێستا ناکرێت. ئێمە لەسەر ئەو شتانە قسە دەکەین کە دەکرێت جێبەجێ بکرێن. پێویست بەوە ناکات هەموو کەس وەک ئێمە بیر بکاتەوە و وەک ئێمە بێت. ئێمە باسی شتێکی لەو جۆرە ناکەین، بەڵام دەڵێین با کەس دژی ئیسلام قسە نەکات و دژایەتییمان نەکات. ئەگەر لایەنێک داوای شتێک دەکات، با بە چەک و پێکدادان نەبێت و نەڵێت، ئەوەش ڕێگەیەکە.
ڕووداو: وەک دەزانیت لەیلا زانا ڕاگەیێندراوێکی بڵاوکردەوە و وتی، با سەرۆککۆمار ڕەجەب تەییب ئەردۆغان پڕۆسەی چارەسەری لە ساردکەرەوە دەربهێنێت، دواتر سەڵاحەدین دەمیرتاش وتی، ئەگەر دەم پارتی و ئاکپارتی کۆبوونەوە نەکەن، کارێکی هەڵە دەکەن. ئەحمەد تورک وتی، ئەگەر پرسی کورد چارەسەر بکرێت، تەنیا ئەردۆغان دەتوانێت ئەو کارە بکات. بە بۆچوونی ئێوە، پرسی کورد چییە و چۆن چارەسەر دەکرێت؟
سەرکان ڕامانلی: دەتوانم ئەوە بڵێم کە پرسی کورد پرسی زمانە، پرسی ناسنامەیە و دواجاریش جیاوازی نێوان شارەکانە؛ شارەکان لە ئانادۆڵ و شارەکانی گەلی کوردستان، چونکە دەوڵەمەندی لەوێ زیاترە و لێرە کەمە؛ خزمەتگوازی لەوێ زۆرە، بەڵام لێرە کەمە. ئەگەر ئەو کێشانە لەو سێ چوار بوارەوە چارەسەر بکرێن، کێشەی کوردیش نامێنێت. ئێمە دەڵێین، کوردیش وەک تورکەکان دامەزرێنەری ئەم دەوڵەتەن و پێویستە قبووڵ بکرێن، ئەوە یەکەمین شت. دووەم، دەبێت ناسنامەی کورد لە دەستووری تورکیادا بنووسرێت. من باسی پێناسەی هاووڵاتیبوون دەکەم و پێویستە زمانی ئێمەش ببێتە زمانی فەرمی و زمانی ئێمە ببێتە زمانی پەروەردە. چی دەبێت با ببێت، بەڵام پێویستە پرسی کورد چارەسەر بکرێت. ئەگەر دەوڵەتی تورکیا لەم بوارەدا هەنگاوی ئەرێنی نەنێت بە مەبەستی چارەسەرکردنی کێشەکە، ئەم دۆزە تا هەتایە بەردەوام دەبێت. ئێمە ئەوەش دەڵێین، بە مەبەستی چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە حکومەت و ئەردۆغانیش ناچار نین لەگەڵ لایەنێکی دیاریکراو قسە بکەن و ئەو قسەکردنە لەگەڵ ئێمەش پێویست نییە. دیارە کێشەکە هەیە و ڕێگەی چارەسەرکردنیشی ڕوونە. تەنیا ئەوە دەمێنێت کە ویستێک هەبێت. با ویستی حکومەت و دەوڵەت هەبێت و ئەم پرسە چارەسەر بکەن، ئەو لایەنەش کە دەبێت حکومەت لەگەڵی بدوێت گەلی کوردە.
ڕووداو: چەند ڕۆژێک لەمەوبەر تولای هاتەم ئۆغولاری، هاوسەرۆکی گشتیی دەم پارتی لە شاری ئامەد لە کاتی خوێندنەوەی ڕاگەیێندراوی نەوروزدا ڕایگەیاند، پرسی کورد کێشەی نەبوونی قەوارەیە و تورکیا هەروەک چۆن خاوەندارێتی پرسی فەلەستین دەکات، پێویستە لە بابەتی عەفرین و ڕۆژاوایشدا بە هەمان شێوە مامەڵە بکات. چی دەڵێی لەم بارەیەوە؟
سەرکان ڕامانلی: ئەو دوو بابەتە وەک یەک نین، بەڵام ئەوەش دەڵێین، پێویستە جیهانی ئیسلامی کێشەکانی بێ چەک چارەسەر بکات؛ پێویستە بە دانووستاندن، بە کۆبوونەوە و بە یەکدی ناسین کێشەکان چارەسەر بکرێن، بەڵام ئێستا ئەو دەرفەتەمان لەبەر دەستدا نییە. لە لایەک دەوڵەتی تورکیا دەڵێت: ئەوان (هەسەدە) دەبنە هەڕەشە بۆ من و دەبنە هەڕەشە بۆ سەر ئاساییشی وڵاتەکەم، بۆیەش ئەو ئۆپەراسیۆنانە دەکەم، لە لایەکی دیکە خەڵکی ئەو شوێنانە (عەفرین و ناوچەکانی دیکەی ڕۆژاوای کوردستان) دەڵێن، ئەوێ خاکی ئێمەیە، خاکی باو و باپیرانمانە و دەوڵەتی تورکیا بە چ مافێک دێت و لەو شوێنانە ئۆپەراسیۆن دەکات؟ ئێمە دەڵێین، پێویستە ئاساییش لەلایەن هەردوو لاوە دابین بکرێت و ئەو ئۆپەراسیۆنانەش نەگەنە ئەو ئاستە کە خەڵک لە گوندەکانیان، لە شارەکانیان دووربکەونەوە و خەڵکێکی دیکەش شوێنیان بگرنەوە.
ڕووداو: لەو کاتەوەی چوونەتە پەڕڵەمان، مشتومڕێک لەنێوان ئێوە و جەهەپەدا هەیە؛ ئێوە بە پشتگیریکردنی حیزبوڵڵا تۆمەتبار دەکرێن. بەربژێری جەهەپەش لە شاری ئافیۆن بۆرجۆ گۆکسەل وتی، ئەگەر وەک سەرۆکی شارەوانی هەڵبژێردرێم، دەرگەکان لەسەر هوداپار و دەم پارتی دادەخەم. ئێوە بەنیاز بوون سەردانیان بکەن؟ بابەتەکە چییە؟
سەرکان ڕامانلی: بەخودا ئەوان بەرگەمان ناگرن. ئەو نەژادپەرستییەی لە جەهەپەدا هەبوو، هێشتاش بەردەوامە و هەر بۆیە بەرگەمان ناگرن.
ڕووداو: بەڕێز زەکەریا یاپیجی ئۆغلۆ (سەرۆکی هوداپار) دەڵێت: کەس ناتوانێت بەهۆی کارەکانی پەکەکەوە دەم پارتی تۆمەتبار بکات و کەسیش ناتوانێت بەهۆی کارەکانی حیزبوڵڵاوە هوداپار تۆمەتبار بکات. ئایا ڕوانگە و هەڵوێستێکی جیاوازتان لەم بارەوە هەیە؟
سەرکان ڕامانلی: ڕاستە، بەو جۆرەیە. پێویستە ئێمە ئەوە قبووڵ بکەین کە پارتە سیاسییەکان بەپێی یاساکان دادەمەزرێن. لایەنێک بە کردەوەی 20 ساڵ لەمەوبەر تۆمەتبار بکرێت، کەس ئەوە قبووڵ ناکات؛ ئەوە یاسایی نییە، دادپەروەرانە و ویژدانیش نییە.
ڕووداو: چەند مانگێکە هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر کەرتی غەززە بەردەوامن و زیاتر لە 30 هەزار کەس کوژراون. ئێوەش پشتگیری حەماس یان خەڵکی غەززە دەکەن. ئێوە ئەمە وەک ئەرکێکی ئایینی دەکەن یان وەک ئەرکێکی مرۆڤایەتی؟
سەرکان ڕامانلی: هەردووکیان. لەبەر ئەوەی ئێمە موسڵمانین، ئەرکێکی ئایینییە بۆ ئێمە، بەڵام ئەوانەی کە موسڵمانیش نین، ئەرکێکی مرۆڤایەتییە. ئەم دۆزە دۆزێکی مرۆڤایەتییە، موسوڵمانانیش بەشێکن لە مرۆڤایەتی؛ بۆیەش ئەو کەسانەی پابەندی ئایین نین، دیندار یان موسوڵمان نین، دەکرێت ئەرکیان یەک شت بێ. ئەوەی ئێمە دوو شت.
ڕووداو: دوای گشتپرسی باشووری کوردستان، پەیوەندییەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و تورکیا لاواز بوون. ئێوە ئێستا ئاستی پەیوەندییەکان چۆن دەبینن؟
سەرکان ڕامانلی: بەرەو باشبوون دەڕۆن. بۆ ئەوەی بەرەو باشبوونیش بڕۆن، ئەوەی دەکەوێتە سەر شانمان، ئەو ئەرکەی دەکەوێتە سەر ئێمە، دەمانەوێت بیکەین و دەشیکەین.
ڕووداو: لە پەڕڵەمان دانووستاندنەکانتان لەگەڵ پارتی دەسەڵاتدار چۆنن؟
سەرکان ڕامانلی: ڕاستییەکەی ئێستا پەیوەندی زۆر بەهێزمان نییە. کاروباری ئێمە، خەباتی ئێمە، چی ئەوانەی هەڵبژاردن و چی ئەوانی پارتەکە بەگشتی، زۆرن. لەراستیدا دانووستاندنەکانمان و کۆبوونەوەکانمان بە دڵی ئێمە نین، بەڵام دەمانەوێت بە هەموو شێوەیەک بەرەوپێشەوە بڕۆین، لەگەڵ هەرێمی کوردستان، پەڕڵەمانی کوردستان و ئەو حیزبانەی لە پەڕڵەمانی کوردستانن، پەیوەندییەکی قووڵ و تەندرووست بەرقەرار بکەین.
ڕووداو: پەیامێکتان بۆ دەنگدەران بە گشتی، نەوەک تەنیا دەنگدەرانی ئێلێە هەیە؟
سەرکان ڕامانلی: ئەم هەڵبژاردنە، هەڵبژاردنی پڕ لە کێبڕکێیە بۆ خزمەتکردن؛ پێیان دەڵێین ئەو کەسەی دەتوانێت باش خزمەتتان بکات و خاوەندارێتی ئێوە بکات، بە ئازارەکانتان خەمبار دەبێت و بەکەڵکتان بێت، دەنگی پێ بدەن. من ناڵێم تەنیاوتەنیا دەنگتان بدەن بە هوداپار. دەڵێم، ئەگەر بەربژێری دیکە لە من باشتر، بەتواناتر هەیە و زیاتر بە کەڵکتان دێت، دەنگ مەدەن بە من و بیدەن بەو کەسە، بەڵام ئەگەر گوتتان لە من باشتر نییە، دەنگی خۆتان بدەن بە من.
ڕووداو: زۆر سوپاس
سەرکان ڕامانلی: سەر سەر و سەر چاوان.[1]

هەوار ئیسماعیل
سەزگین تانریکوڵو، پەڕڵەمانتاری پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە) لە بازنەی ئامەد ڕەخنە لە بێدەنگیی حکومەتی تورکیا بەرانبەر بە مووشەکبارانکردنی هەولێر لەلایەن ئێرانەوە دەگرێت و دەڵێ، کاتێک باس لە کورد دەکرێت، پارتی داد و گەشەپێدان بەردەوامە لە سیاسەتی شەڕ.

سەزگین تانریکوڵو ڕۆژی چوارشەممە 17-01-2024 لە دانیشتنی پەڕڵەمانی تورکیادا لەبارەی هێرشەکەی شەوی دووشەممەی سوپای پاسدارانی ئێران بۆ سەر هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستان ڕەخنەی لە بێدەنگیی ئاکپارتی گرت و، وتی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئایا دۆستی ئەم حکومەتە نییە؟ دۆستی ئەم حکومەتە نییە، لە هەمانکاتدا دۆستی ئاکپارتی نییە؟ باشە، دوو ڕۆژ پێش ئێستا لە ئێرانەوە هێرش کرایە سەر هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستان و سوپای پاسدارانیش هێرشەکەی لە ئەستۆ گرت، بەڵام ئایا ئێوە سەرەخۆشیتان لێکردن؟

کاژێر 11:30ی خولەکی شەوی دووشەممە 15-01-2024 سوپای پاسداران بە مووشەکی بالیستی و درۆن هێرشی کردە سەر شاری هەولێر، پێنج مووشەک بەر ماڵی سەرمایەداری ناسراوی هەولێر پێشڕەو دزەیی کەوتن، لە ئەنجامدا خۆی و کچێکی، هاوڕێیەکی و کارگوزارێکی ماڵەکەی گیانیان لەدەستدا. هەروەها 16 کەسیش بریندار بوون.

دەقی گوتەکانی سەزگین تانریکوڵو:

حکومەتی هەرێمی کوردستان، ئایا دۆستی ئەم حکومەتە نییە؟ دۆستی ئەم حکومەتە نییە! لە هەمانکاتدا دۆستی ئاکپارتی نییە؟ باشە، دوو ڕۆژ پێش ئێستا لە ئێرانەوە هێرشکرایە سەر هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستان و سوپای پاسدارانیش هێرشەکەی لە ئەستۆ گرت، بەڵام ئایا ئێوە سەرەخۆشیتان لێ کردن؟ کاتێک ئەو خەڵکەی لەوێ دەمرن کوردن و حکومەتی هەرێمی کوردستان جێگەی باس بێت، پارتی داد و گەشەپێدان درێژە بە سیاسەتە لایەنگرییەکانی شەڕ دەدات. ئێمە بە شەڕ دەورە دراوین، چوونە نێو ئەم شەڕانە نابێت کاری تورکیا بێت، بەو هۆیەوە پێویستە پێش هەموو شتێک لەگەڵ دراوسێکانماندا سیاسەتێکی ئاشتییانە بگرینەبەر. پێویستە ئەمە پەیڕەو بکەین بۆ ئەوەی هێز لە ئاشتی وەربگرین، ڕێگەی ئەمەش بە دەستبەرکردنی ئاشتی لەنێوخۆدا تێدەپەڕێت.[1]

هەوار ئیسماعیل
فایق ئۆزتراک، گوتەبێژی پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە) ڕایگەیاند، گوتەکانی #سەزگین تانریکوڵو# ، پەڕڵەمانتاری جەهەپە سەبارەت بە سوپای تورکیا قبووڵ ناکەن و ئەو بابەتە لەنێو پارتەکەیاندا دەخەنە بەر باس.

شەوی هەینی 08-09- 2023، سەزگین تانریکوڵو، پەڕڵەمانتاری جەهەپە لە بازنەی ئامەد، لە بەرنامەیەکی تەلەڤیزیۆنیدا باسی لە تاوانەکانی سوپای تورکیا لە باکووری کوردستان کرد و وتی، سوپای تورکیا لەلایەن دادگای مافی مرۆڤی ئەوروپا تۆمەتبارکراوە بەوەی لە پارێزگای ئامەد 15 هاووڵاتی لە هێلیکۆپتەر فڕێداوەتە خوارەوە.

فایق ئۆزتراک، گوتەبێژی جەهەپە ڕۆژی شەممە 9ی ئەیلوول لە هەژماری تایبەتیی خۆی لە سۆشیاڵ میدیا وەڵامی پەڕڵەمانتارەکەی دایەوە و وتی لێدوانەکانی سەزگین تانریکوڵو، پەڕڵەمانتاری ئامەد (ئامەد) سەبارەت بە هێزە چەکدارەکانی تورکیا کە ڕووناکی چاوی میللەتەکەمانن، جێگەی قبووڵکردن نییە.

ئۆزتراک دەڵێت: ئەم پرسانە لە کۆمیسیۆنەکانی دەسەڵاتی پارتەکەیاندا دەخرێنەڕوو. هەمان ڕۆژ داواکاری گشتیی ئەنقەرە، لێکۆڵینەوەی لەبارەی سەزگین تانریکوڵو دەستپێکرد.

داواکاری گشتی ئەنقەرە دەڵێت بەهۆی گوتەکانی تانریکوڵو لە 8ی ئەیلوول لە بەرنامەیەکی ڕاستەوخۆی کەناڵی تیڤی 100، بەپێی بڕگەی 216 ی مادەی 301ی یاسای سزادانی تورکیا، بەتۆمەتی سووکایەتیکردن بە گەلی تورکیا و دەوڵەتی کۆماری تورکیا و دامەزراوەکانی دەوڵەت و هاندانی ڕق و دوژمنایەتی، لێکۆڵینەوەمان دەستپێکردووە.

سەزگین تانریکوڵو لە ڕێگەی بڵاوکردنەوەی نووسراوێکی فەرمی لە سۆشیاڵ میدیا وەڵامی داواکاری گشتیی ئەنقەرەی دایەوە و دەڵێ، ئەو لێکۆڵینەوەیەی داواکاری گشتی ئەنقەرە لە ڕۆژێکی پشوودا لەبارەی منەوە دەستی پێ کردووە و بۆ ڕای گشتیی ڕاگەیاندووە، نابێت پشتگوێ بخرێت.

تانریکوڵو سەبارەت بە لێکۆڵینەوەکە نووسیویەتی داواکاری گشتیی ئەنقەرە بە ڕای گشتی ڕاگەیاندووە لێکۆڵینەوە لە دژی من دەستی پێ کردووە. لێرەدا دوو بابەت هەن؛ یەکەم؛ خۆبەخاوەنزانینی پەڕڵەمانتاران و سەرکردەکانی ئاکپارتی لەو پێشێلکارییە جددییانەی بە بڕیارەکانی دادگای مافی مرۆڤی ئەوروپا سەلمێنراون، کە تاوانی دژ بە مرۆڤایەتین و بەر لە دامەزراندنی ئاکپارتی بەرانبەر بە کورد کراون بە پاساوی بەردەوامیی کارەکانی دەوڵەت، جارێکی دیکە داننانە بەو ڕاستییەی ئاکپارتی خاوەنی نوێی دەوڵەتی قوڵە. دووەم؛ لێکۆڵینەوەکانی داواکاری گشتیی ئەنقەرە کە دەبووایە بە دوای باند و بازرگانانی ماددە هۆشبەرەکان و گەندەڵکاراندا بڕوات، کەچی لە ڕۆژێکی پشوودا لەبارەی منەوە دەستی پێ کردووە و بۆ ڕای گشتی ڕاگەیاندووە، نابێت پشتگوێ بخرێت.

تانریکولو هەروەها دەڵێت ڕاستییەکانی ڕابردوو بەپێی بارودۆخی سیاسی ئێستا ناگۆڕدرێن. لە خوارەوە بە کوورتی دوو کەیس باس دەکەم کە دادگای مافی مرۆڤی ئەوروپا سزای بەسەر تورکیادا سەپاندووە. یەکەم بڕیار سەبارەت بە ڕووداوەکەی تشرینی یەکەمی ساڵی 1993 یە لە شارۆچکەی پاسووری ئامەد، کە چۆن 11 گوندنشین لەدەستچوون. دەوڵەت نکۆڵی لەوە دەکات کە ئەم گوندنشینانە دوای ئەوەی بە هێلیکۆپتەر براون، دیارنەماون، بەڵام کەسوکاری ئەو 11 کەسە گەواهیدەری ئەوەن ئەوانە بێسەروشوێن کراون.

سەبارەت بە دۆسیەی دووەمیش پەڕڵەمانتارەکەی جەهەپە دەڵێت دۆسیەی دووەم بڕیاری دادگای مافی مرۆڤی ئەوروپایە سەبارەت بە بۆردوومانی گوندەکانی کوشکۆنار (گەڤەر) و کۆچاگیلی (بێشوکێ) لە شرناخ و کوشتنی 33 گوندنشین بە فڕۆکەی جەنگی. ئەمانە بڕیاری من نین، بڕیاری دادگای مافی مرۆڤی ئەوروپان.

سەزگین تانریکوڵو کە لە هەمانکاتدا پارێزەرە، شەوی هەینی 08-09 2023 لە کاتی بەشداریکردنی لە بەرنامەیەکی تەلەڤیزیۆنیدا لە ڕێگەی تەلەفۆنەوە، ڕەخنەی لە سوپای وڵاتەکەی گرت و ئاماژەی بەوە دا، بەگوێرەی ئەو دۆسیانەی لە دادگەی مافی مرۆڤی ئەورووپا بەدواداچوونیان بۆ دەکات، سوپای تورکیا تۆمەتبارە بە فڕێدانی 15 گوندنشین لە هەلیکۆپتەرەوە.

تانریکوڵو وتیشی، فڕێدانی ئەو 15 گوندنشینە لە هەلیکۆپتەر، لە بڕیارەکانی دادگەی مافی مرۆڤی ئەوروپا یەکلایی بووەتەوە، هەروەها هێزە چەکدارەکانی تورکیا گوندیان سووتاندووە و بۆردوومان کردووە.

گوتەکانی تانریکوڵو کاردانەوەی بەشداربووەکانی دیکەی بەرنامەکەی لێکەوتەوە کە لە ستۆدیۆ ئامادەبوون. ئەوان ئەو پەڕڵەمانتارەی جەهەپەیان تۆمەتبار کرد بەوەی لە بری ڕەخنەگرتن لە پەکەکە، ڕەخنە لە سوپای تورکیا دەگرێت و بەردەوام بەها نەتەوەییەکان پشتگوێ دەخات، سووکایەتی و بوختانی ناشیرین هەڵدەبەستێت.

سەزگین تانریکوڵو لە وەڵامدا وتی، دادگەی مافی مرۆڤی ئەوروپا هەشت بڕیاری یەکلاکەرەوەی لە بارەی دۆسیەی فڕێدانی 15 گوندنشین لە هەلیکۆپتەر دەرکردووە.

تانریکوڵو لەسەر کاردانەوەکانیان لە ئامادەبووانی پرسی، ئەو هەموو گوندە کێ سووتاندنی، ئەو سوپایەی کە لە ڕووسیاوە هاتبوو؟ ڕووداوەکانی ڕۆبۆسکی هێشتا تازەن، ئایا ئەو فڕۆکانەی کە لە ڕووسیا هاتن، یان ئەو فڕۆکانەی کە لە ئەرمینیاوە هاتن، ئەوان بۆردوومانیان کرد؟

ئەو پەڕڵەمانتارەی جەهەپەی ئامەد ئاماژەی بەوەدا، لێپرسینەوە لە هێزە چەکدارەکانی تورکیا دەکەن، وتی هەموو کارێک کە هێزە چەکدارەکانی تورکیا دەیکات دوور نییە لە ڕەخنە، ئێمە پەڕڵەمانتارین و لێپرسینەوە دەکەین. ئێمە بۆ نەهێشتنی ئەو جۆرە گومانانە لەسەر هێزە چەکدارەکانی تورکیا ئەو لێپرسینەوەیە دەکەین.[1]

نوێنەر فاتيح
گوتەبێژی پارتی یەکسانی و دیموکراسیی گەلان (دەم پارتی) دەڵێت، بانگەشەیەکی چڕی هەڵبژاردن دەکەن بۆ ئەوەی لە هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی باکووری کوردستان و تورکیادا سەرکەوتنێکی گەورە بەدەستبهێنن.

ئایشەگول دۆغان، گوتەبێژی دەم پارتی لە شاری ئامەد لە کاتی بەشداریکردنی لە بەرنامەی (رووداوی ئەمڕۆ)ی تۆڕی میدیایی رووداودا باسی لە بانگەشەی هەڵبژاردنی پارتەکەی، ئامانجەکەیان دوای هەڵبژاردن و پەیوەندییەکانیان لەگەڵ پارتی داد و گەشەپێدان (ئاکپارتی) دەسەڵاتدار و پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە)ی گەورە ئۆپۆزیسیۆن کرد.
گوتەبێژەکەی دەم پارتی رەتیکردەوە هیچ جۆرە دانوستاندنێکی نهێنییان لەگەڵ ئاکپارتی و جەهەپە یان هەر لایەنێکی دیکە بۆ قۆناخی دوای هەڵبژاردنەکە هەبێت و پاڵپشتیکردنی ئەکرەم ئیمامئۆغلو، بەربژێری جەهەپەیشی بۆ سەرۆکی گەورە شارەوانیی ئیستەنبووڵ لە هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی ساڵی 2019 لەلایەن هەدەپەی ئەوکاتەوە بە هەڵە ناونەبرد.

ئایشەگول دۆغان بە رووداوی گوت، ئەوان بۆ مافەکانی گەلی کورد و مافی گەلانی دیکەی بندەست تێدەکۆشن و جەختی لەوەش کردەوە، بۆ بەدەستهێنانی ئەو مافانە دیالۆگ رێگەی گونجاوە.

دەقی هەڤپەیڤینەکە:

ڕووداو: بەڕێز ئایشەگول، دۆخی بانگەشە و هەڵبژاردن بەگشتی چۆنە، بە تایبەت بۆ ئێوە وەک دەم پارتی؟

ئایشەگول دۆغان: دۆخەکەمان لە شرنەخ زۆر باشە. ئەوانەی لە شرنەخ دەترسن، با هەندێکی دیکەش بترسن؛ بۆیە هەر لە ئێستاوە دەڵێم، ئێمە لە شرنەخ براوە دەبین؛ قلەبان (شارێکی ویلایەتی شرنەخە) وەردەگرینەوە؛ ئەلکیش (شارێکی شرنەخە) وەردەگرینەوە.

دەمەوێ ئەوە ببەستەمەوە بە دۆخی سیاسیی پارتەکەمان. نازانم لە چ روویەکەوە پرسیار دەکەی، بەڵام ئەوەی مەبەستمانە تەنیا سەرکەوتن لە هەڵبژاردنەکانی 31ی ئاداردا نییە، بەڵکو دەمانەوێت سەرکەوتنێکی گەورە بەدەستبێنین.

ئێمەش وەک هەر پارتێکی سیاسی بۆ ئەوە هەوڵدەدەین، بەڵام بیر لە دوای 31ی ئاداریش دەکەینەوە؛ دەمانەوێت ئەنجامێکی سیاسیشمان دەستبکەوێت؛ دەمانەوێت بە سەرکەوتنمان لە هەڵبژاردنەکان دا ئەنجامێکی سیاسی بهێنینە کایەوە. بۆ ئەو مەبەستەش لە گۆڕەپانداین و کار و خەبات دەکەین. ئەوەی کە بە کار و چالاکییەکانمانەوە دیارە، هەروەها بەپێی هەندێک لێکۆڵینەوە کە دەکرێن، ئێستا هەموو کەس باسی دەم پارتی دەکات. ئەو کەسانەی بە مەبەستێکی خراپ باسی دەکەن، بەخۆیان خۆیان ئاشکرا دەکەن و من باسی ئەوانە ناکەم. بەڵام ئەو کەسانەی هیوایان لەسەر دەم پارتی هەڵچنیوە، ژمارەیان لەزیادبووندایە. ئێمە ئەوە دەبینین. ئێوارەی رۆژی 31ی ئادار دەبینین کە چی روودەدات؛ دەبینین کە لە رۆژی 1ی نیسان ئەنجامەکان بە چ شێوەیەک دەبن.

ڕووداو: ئێوە زۆرجار دەڵێن، دەرگەتان بۆ دانوستاندن و گفتوگۆ کراوەیە. ئایا دەسەڵات هیچ وەڵامێکی بۆ دانوستاندن و گفتوگۆ هەبووە؟ مەبەستم ئاکپارتییە.

ئایشەگول دۆغان: ئێمە پارتێکین بۆ مافی گەلی کورد و مافی گەلانی دیکە کە لە تورکیادا دەژین و مافەکانیان پێشێل دەکرێن، هەروەها بۆ مافی گەلانی بندەست، بۆ یەکسانی، ئازادی، ئاشتی و دیموکراسی، تێدەکوشین. لەلایەکی دیکەوە بۆ ئەوانیش (دەسەڵات) دەڵێین، ئێمە پارتێکی لایەنگری دیالۆگ، دانوستاندن و گفتوگۆین و ئەمەش شتێکی نوێ نییە، بەڵکو 40 ساڵە هەیە؛ دەیان ساڵە هەیە.

زۆر لە پارتەکانمان داخران، ژمارەیەکی زۆر لە بەرپرسەکانمان کوژران، تەنیا دەستبەسەرکردن و دوورخستنەوە نا، بەڵکو کوژران. لە ساڵانی نەوەتەکان دا پەرلەمانتارێکی ئەم وڵاتە کوژرا کە مەهمەت سنجار بوو لە ئێلێ‌‌ه. ئەم پارتە لەپێناو ئەوەی رێگەی دیالۆگ، دانوستاندن و گفتوگۆ بکرێتەوە باجێکی گەورەی داوە، هێشتاش باجەکە دەدات و هێشتاش تێدەکوشێت، بەڵام تاوەکو ئێستا ئاکپارتی تەنانەت هەنگاوێکیش بەرەو ئێمە نەهاتووە، ئەوە یەکەمین شت.

دووەمین شت ئەوەیە، هیچ جۆرە دانوستاندنێکی نهێنی و لە پشت دەرگە داخراوەکانەوە نەبووە. لە پشت دەرگە داخراوەکانەوە هیچ کۆبوونەوەیەکمان نییە، نەوەک تەنیا لەگەڵ ئاکپارتی، بەڵکو لەگەڵ لایەنەکانی دیکەش. ئێمە نەخشەرێگەیەکی نوێمان هەیە. چی دەکەین؟ بۆ گەلان و بە تایبەت بۆ گەلی کورد و هەموو کەسێک دەڵێین، سیاسەت بە ئاشکرا دەکەین و شتێکمان نییە بیشارینەوە. داواکارییەکانمان دیارن و لە بەرنامەی پارتەکەمان و پەیرەوکەماندا هەن.

سەڕەرای ئەوە، ئێمە لە هەموو شوێنێک باسی داواکارییەکانمان دەکەین؛ لە بانگەشەکان باسیان دەکەین، لە کۆبوونەوەی پەرلەمان باسیان دەکەین و بۆ میدیاش باسیان دەکەین.

هەموو رێگەیەکی دانوستاندن و چارەسەرکردنی پرسی کورد لە رێگەی دیالۆگەوە بەهۆی ئێمەوەیە. بناخەی پارتەکەمان لەسەر ئەوە دامەزراوە. هەموو رێگەیەک لەسەر گەلی کورد داخراوە کە دەیان ساڵە بۆ پاراستنی ناسنامەکەی، کولتوور، هونەر و زمانی خۆی هەوڵدەدات. بۆیە ئەگەر شتێکی لەو شێوەیە هەبووایە، خۆمان دەمانگوت.

زۆر باسی مافی سرووشتییەکانمان دەکەن؛ هەندێکیان بە خراپی باسیان دەکەن. چییە ئەو شتەی گفتوگۆی لەبارەوە دەکرێت؟ بۆ نموونە دەڵێن، بۆچی دەم پارتی لە ئیستەنبووڵ بەربژێری دیاری کرد؟

ڕووداو: ئەمە نموونەیەکی گەورەیە، چونکە دیاریکردنی بەربەژێر لەلایەن ئێوەوە لە بەرژەوەندی ئاکپارتی دایە؟ چی دەڵێن لەسەر ئەمە؟

ئایشەگول دۆغان: ئێمە بۆ بەرژەوەندی هیچ کەسێک لە هیچ شوێنێک بەربژێرمان دیاری نەکردووە و دیاریش ناکەین. ئێمە بۆ بەرژەوەندی خۆمان، بەرژەوەندی گەلان و بەرژەوندی پارتەکەمان بەربژێر دیاری دەکەین و بۆیەش لە هەموو ناوچەکانی تورکیا بەربەژێرمان دیاری کرد، لە 77 شار بەربژێرمان دیاری کرد و من خۆم راگەیێندراوەکەم خوێندەوە.

لەوێ [ئیستەنبووڵ] کێ زەرەرمەند دەبێت و کێ سوودی لێ دەبینێت، پەیوەندی بە ئێمەوە نییە. هیچ کەسێک ناتوانێت تۆمەتبارمان بکات؛ هیچ کەسێک مافی ئەوەی نییە لەبارەی مافەکانمانەوە قسەمان لەسەر بکات. پارتێک بۆچی بەربژێر بۆ هەڵبژاردن دیاری دەکات؟ بۆ ئەوەی سەرکەوێت. سەرکەوتن چییە؟ سەرکەوتن تەنیا بردنەوە و بەدەستهێنان شارەوانی نییە. ئێمە دەڵێین، سەرکەوتن لەوە گەورەترە، بەڵێ ئێمە شارەوانییەکانمان وەردەگرینەوە؛ ئەو شارەوانییانەی بە زۆر لێیان وەرگرتین. ئێمە ئیرادەی گەل رادەستی گەل دەکەینەوە. گەل خۆی ئیرادەکەی وەردەگرێتەوە.

بەڵام سەرکەوتن و دەستکەوتی گەورە لە ئیستەنبووڵ چییە؟ هەموو کەس باسی ئەوە دەکات. وا نییە؟ دەتەوێ رێکخستنەکەت بەهێز بکەیت؟ دەتەوێ خۆت بناسێنی؟ ئەو شتانەی لە کوردستان باسیان دەکەیت، بۆچی دەبێت لە شارەکانی دیکەدا باسیان نەکەیت؟ بۆچی لە شار و شارۆچکەکان لە بەڕێوەبردن دا مافت نەبێ؟ ئەمە ئەوە ناگەیێنت کە ئێمە لەگەڵ هەندێک لایەن و پارت لەسەر ئەندامانی ئەنجوومەنی شارەکان رێککەوتبین. بە ئاشکرا دەڵێم، شتی وا نییە.

هەندێک کەس کە لە دەسەڵاتەوە نزیکن یان هەندێک کەس کە لە نەژادپەرستەکانەوە نزیکن، ویستیان شتێکی لەم جۆرە لەبارەی ئێمەوە دروست بکەن و بڵاوبکەنەوە، وەک ئەوەی کە لە هەندێک شوێن لەگەڵ هەندێک لایەن دانوستاندنمان هەبووە. ئەگەر شتێکی لەو جۆرەشمان ویستبێ، ئەوە شتێکی سرووشتییە، بەڵام بۆچی ئەو نموونەیە دەهێنمەوە؟ میدیای نزیک لە دەسەڵات و میدیای نزیک لە ئۆپۆزیسیۆنیش، کاتێک مژار دەبێتە کورد، دەبنە یەک و دژی کورد و مافەکانی کورد دەوەستن؛ لەبەر ئەوەش دەمانەوێت دەستکەوتەکانمان لە هەموو شوێنێک زیاد بکەین، رێکخستنەکانی خۆمان بەهێز بکەین، جۆش و خرۆشی گەلەکەمان زیاتر بکەین، دەستکەوت و سەرکەوتن بۆ ئێمە ئەوەیە.

ڕووداو: روونە کە لە ئیستەنبووڵ بەربژێرتان هەیە. ئایا ئەمە ئەوە دەگەیێنێت کە سیاسەتی ئێوە لە ساڵی 2019دا هەڵە بوو؟

ئایشەگول دۆغان: نەخێر ئەو واتایە ناگەیێنێت. بۆچی؟ ئەوکاتیش گوتمان، ئێمە ئەو هەڵوێستەمان بۆ دیموکراسیی تورکیا، بۆ ئازادیی گەلانی تورکیا، بۆ ئازادیی گەلی کورد پیشان دا. ئێمە داوای چی دەکەین؟ ئێمە دەڵێین، لە وڵاتێکی دیموکراسی دا پێویستە پرسی کوردیش چارەسەر بکرێت. پرسی دیموکراسی و کورد ناکرێ لە یەکدی جیابکرێنەوە. پێویستە ئەم سیستمە بگۆڕدرێت بۆ ئەوەی ئەم کۆمارە، ئەم سیستەمە ببێتە سیستمێکی دیموکراسیی ئەوتۆ کە دان بە مافەکانی مرۆڤ دابنێت، دان بە مافی گەلان دابنێت؛ مافی خاوەن بیروباوەڕی جیاواز، ئایینی جیاواز، ناسنامەی جیاواز بدرێت.

ئەگەر رەخنەیەکیش گیرا، پێویستە مرۆڤ قبووڵی بکات. بینیمان کە دوای هەڵبژاردنەکانی 14 و 28ی ئایار، پارتەکەمان لە رێگەی ئەو کۆبوونەوانەی کە لە سەرانسەری تورکیا کران، هەستی بەوە کرد کە پێویستی بە چاوخشاندنەوە و تەنانەت رەخنەگرتن لە خۆی هەیە. ئەگەر پرۆسەکە لە 2013ەوە وەربگرین، لە پڕۆسەی چارەسەرییەوە تاوەکو ئێستا، چی بوو؟ چی روویدا؟ چۆن روویدا؟ هەستی گەل چۆن بوو؟ رەخنەگرتنێک سەبارەت بەم خاڵانە هەبوو، بەڵام بە تایبەت بۆ ساڵی 2019 ناتوانین بڵێین ‌هەڵە کرا (لە پاڵپشتیکردنی بەربژێری جەهەپە لە ئیستەنبووڵ). بە پێچەوانەوە، ئەوکات سەرکەوتنێکی گەورە تۆمار کرا. 25 ساڵ بوو حیزبێک ئیستەنبووڵی بەڕێوەدەبرد، بە هێزی پارتەکەمان گۆڕانکاری بەسەر ئەوەدا هات لە بەرژەوەندی حیزبێکی دیکە. ئەوە پیشاندەری چییە؟ ئەوە هێزی پارتەکەمان پیشان دەدات.

ئێستاش ئەو حیزبە (دەم پارتی) دەیەوێت وەک ئەوکاتە بە هەمان هێزی خۆی بۆ دیموکراسی، ئازادی، ئاشتی و یەکسانی، درێژە بە خەباتی خۆی بدات. ئێستاش (دەم پارتی) دەڵێت، نە کارێکی وەها دەکەم کەسێک بدۆڕێنێ، نە کارێکی وەها دەکەم کەسێک قازانج بکات و دەڵێت، خۆم براوە دەبم، خۆم سەرکەوتوو دەبم و سەرکەوتنەکانم گەورەتر دەکەم.

ڕووداو: ئەو کەسانەی دەنگ دەدەن بە دەم پارتی، ترسیان هەیە و دەڵێن، دەنگ دەدەین و سەرۆکی شارەوانی هەڵدەبژێرین، بەڵام دوو رۆژ دواتر دەسەڵات قەییووم دادەنێت. ئێوە چی دەکەن بۆ پاراستنی مافی خەڵک و دەنگدەرانتان بۆ ئەوەی کەسێکی دیکە وەک قەییووم دەستنیشان نەکرێت؟

ئایشەگول دۆغان: بۆ ئەوەی جارێکی دیکە قەییووم دانەنرێت، پێویستە لە تەواوی تورکیادا دەنگی زیاتر بێنین. پێویستە دەنگدەرەکانی دەم پارتی بزانن کە هەر دەنگێک گرنگە. لەوانەیە ئێوەش پرسیارتان کردبێ، کاتێک لە دەنگدەران و لایەنگرانی دەم پارتی دەپرسن، لە هەڵبژاردنەکاندا دەنگ بە کێ دەدەن یان دەنگ دەدەنە کام پارتی؟ دەڵێن دەنگ دەدەینە خۆمان و هیچ حیزبێکی دیکە نییە نوێنەرایەتی ئێمە بکات. ئێمەش مرۆڤین و ئەم پارتەش دەکرێ تووشی کەموکورتی و لاوازی بێت و حیزبەکەشمان هەر خۆی باسی ئەو شتانە دەکات. من لە کولتوورێکەوە هاتووم کە کولتووری رەخنەگرتن و رەخنەوەرگرتنە؛ هەر بەو کولتوورەش گەورە بووم؛ هەنگاو بە هەنگاو هاتووم و گەیشتووم بەم ئاستە و بەم قۆناخە.

دووەم خاڵ باسی بکەم ئەوەیە، ئەگەر بە هێزەوە نوێنەرەکانمان بنێرینە ئەو شوێنانەی کە هەن، ئەوا ناگەڕێندرێنەوە.

سێەم خاڵ، پارتەکان بەتایبەتی لە جوگرافیای کوردستان کارێک دەکەن. بۆ نموونە، جەهەپە دەڵێت، دەنگتان مەدەنە ئەوان (دەم پارتی) و تەنانەت ئەگەر دەنگیشیان بدەنێ، دواتر قەییووم لە شوێنیان دادەنرێت. ئەوە دروست نییە. ئاکپارتیش دەڵێت، ئەگەر دەنگیشیان بدەنێ (بە دەم پارتی)، ئێمە هەر قەییووم دادەنێین. بەم شێوەیە لە بەرامبەر ئیرادەی کورد هاوبەشن. ئایا ئێوە لە هەموو شوێنێک لێرە دەتوانن بێ ترس پرسیار بکەن؟ نەخێر. خەڵکیش ناتوانێت باسی بۆچوونی خۆی بکات. هیچ کەس سوود لەو ترسە نابینێت؛ ئاکپارتیش سوودی لێ نابنێت؛ جەهەپەش سوودی لێ نابینێت؛ حیزبەکانی دیکەش سوودی لێ نابینن.

زۆر پارت هاتن و چوون؛ زۆر سەرۆککۆمار هاتن و چوون؛ زۆر سەرۆکوەزیر هاتن و چوون؛ چیرۆکی کەس بۆ ئێمە لە چیرۆکی کەسێکی دیکە جیاواز نییە، ئەگەر پرسی کوردی چارەسەر نەکردبێت و سەبارەت بە پرسی کورد بەرپرسیارێتی هەڵنەگرتبێت، ئینجا دەسەڵاتدار بێت یان ئۆپۆزیسیۆن. لەبەرئەوە ئەگەر لایەنێک بیر لە بەژەوەندییە گشتییەکانی تورکیا بکاتەوە، دوا بانگەوازمان بۆی ئەوەیە کە پێویستە دەست لەو شتە دژە دیموکراسیانە هەڵبگرێت؛ ئەو شتانەی لە دیموکراسی دوورن.

بە دانانی قەییووم، بە ترس و قەدەخەکردن، بە نەناسینی زمانێک، وڵاتێک نەوەک تەنیا ئاوەدانتر نابێت، بەڵکو لەڕووی ئابووریشەوە باشتر بەڕێوەناچێت. [1]

سەرۆکایەتیی داواکاری گشتیی کۆماریی لە ئەنقەرە، بەهۆی قسەکانی #سەزگین تانریکوڵو# ، پەڕڵەمانتاری جەهەپە لە بازنەی ئامەد کە گوتبووی سوپای تورکیا تۆمەتبارە بە فڕێدانە خوارەوەی 15 هاونیشتمانی کورد لە هەلیکۆپتەر و سووتاندن و بۆردوومانکردنی گوندەکانی کورد، لێکۆڵینەوەی دەستپێکرد. وەزارەتی بەرگریی تورکیاش لە ڕاگەیێندراوێکدا بە تووندی وەڵامیدایەوە.

سەزگین تانریکوڵو، شەوی هەینی 08-09- 2023، لە کاتی بەشداریکردنی لە بەرنامەیەکی تەلەڤیزیۆنیدا لە ڕێگەی تەلەفۆنەوە، ڕەخنەی لە سوپای تورکیا گرت و ئاماژەی بەوەدا، بەگوێرەی ئەو دۆسیانەی لە دادگەی مافی مرۆڤی ئەوروپا بەدواداچوونیان بۆ دەکات، سوپای تورکیا تۆمەتبارە بە فڕێدانە خوارەوەی 15 گوندنشین لە هەلیکۆپتەرەوە. هەروەها هێزە چەکدارەکانی تورکیا گوندە کوردنشینەکانیان سووتاندووە و بۆردوومانیان کردووە.

گوتەکانی تانریکوڵو کاردانەوەی بەشداربووەکانی دیکەی بەرنامەکەی لێکەوتەوە، کە لە ستۆدیۆ ئامادەبوون. ئەوان ئەو پەڕڵەمانتارەی جەهەپەیان تۆمەتبار کرد بەوەی لە بری ڕەخنەگرتن لە پەکەکە، ڕەخنە لە سوپای تورکیا دەگرێت و بەردەوام بەها نەتەوەییەکان پشتگوێ دەخات، سووکایەتی و بوختانی ناشیرین هەڵدەبەستێت.

تانریکوڵو لەسەر کاردانەوەکانیان لە ئامادەبووانی پرسی، ئەو هەموو گوندە کێ سووتاندنی، ئەو سوپایەی کە لە ڕووسیاوە هاتبوو؟ ڕووداوەکانی ڕۆبۆسکی هێشتا تازەن، ئایا ئەو فڕۆکانە لە ڕووسیا هاتن، یان ئەو فڕۆکانەی لە ئەرمینیاوە هاتن، ئەوان بۆردوومانیان کرد؟

ئەو پەڕڵەمانتارەی جەهەپەی ئامەد ئاماژەی بەوەدا، لێپرسینەوە لە هێزە چەکدارەکانی تورکیا دەکەن، وتی هەموو کارێک کە هێزە چەکدارەکانی تورکیا دەیکات دوور نییە لە ڕەخنە، ئێمە پەڕڵەمانتارین و لێپرسینەوەیان لێ دەکەین. ئێمە بۆ نەهێشتنی ئەو جۆرە گومانانە لەسەر هێزە چەکدارەکانی تورکیا، ئەو لێپرسینەوەیە دەکەین.

لەمبارەیەوە، ئەمڕۆ شەممە 09-09 2023، سەرۆکایەتیی داواکاری گشتیی کۆماری لە ئەنقەرە، بە تۆمەتەکانی سووکایەتی و بێڕێزیکردن بە گەل و دەوڵەت و دامەزراوەکانی کۆماری تورکیا و، هاندانی خەڵک بۆ دژایەتیکردن و نانەوەی ڕق و کینە تۆمەتنامەی ئامادەکرد و لێکۆڵینەوە لە دژی سەزگین تانریکوڵو ڕاگەیاند. جەخت لەوەش دەکاتەوە، بەپێی ماددەی 216ی یاسای سزاکانی تورکیا، تووندترین سزا ئاڕاستەی ناوبراو دەکەن و سەرەتا لە لێسەندنەوەی پارێزبەندییەوە دەستپێدەکەن.

لەلایەکی دیکەشەوە، وەزارەتی بەرگریی تورکیا ڕاگەیێندراوێکی بڵاوکردەوە، بەتووندی وەڵامی پەڕڵەمانتارە کوردەکەی جەهەپەی دایەوە و ڕایگەیاند، سوپای تورکیا هەمیشە چالاکییە سەربازییەکانی بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکانەوە گونجاندووە و لەبەرچاوی هەموو جیهان ڕێکارەکانی بە شەفافی کردووە و دەیکات، سوپای تورکیا قەڵخانی نیشتمان و گەلەکەیەتی و هیچ کاتێک ڕووبەڕووی هاووڵاتییانی نەبووەتەوە و تەنانەت بیرکردنەوەیشی تاوانە، بەڵام لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆردا بە دەستی پۆڵایین ڕووبەڕوویان دەبینەوە.

وەزارەتی بەرگریی تورکیا ڕاشیگەیاندووە، سەرباری هەموو ئەو ڕاستییانە، کەچی کەسانێک هەن بەبێ ئەوەی ئاماژە بە ڕەفتارە دڕندانەکەی ڕێکخراوە تیرۆریستییەکان بکەن لە کوشتن و ڕفاندنی خەڵکی سڤیل و تاڵانکردن و کاولکارییەکانیان، دەست دەبەنە بەر تۆمەتی ناڕەوا و تۆمەتبەخشین. ئەو کەسانە بێهۆش و نابووت و گومڕاون. سوپای تورکیا هەمیشە ڕووبەڕووی پڕوپاگەندەی ڕەشی هاوشێوەی ئەو کەسانە دەبنەوە، بەڵام ئەو ڕەفتارە قێزەونانە لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر لە چوارچێوەی یاسا و ڕێسا نێودەوڵەتییەکاندا سڵمان ناکاتەوە و درێژە بە خەباتی نیشتمانی دەدەین. [1]

نوشیرەڤان ئەلچی، ڕاوێژکاری کەمال کڵچدارئۆغڵو، سەرۆکی پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە) لە هەڤپەیڤینێکدا لەگەڵ ڕووداو دەڵێت: ئەگەر سەرۆکی جەهەپە خۆی بۆ پۆستی سەرۆککۆماری تورکیا بەربژێر بکات، پێویستە لەگەڵ هەموو پارتەکان کۆببێتەوە، بە پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) شەوە.

نوشیرەڤان ئەلچی، کە کەمتر لە سێ مانگە پەیوەندی بە جەهەپەوە کردووە، پێیوایە جەهەپە و هاوپەیمانەکانی ئەگەر زۆرە لە هەڵبژاردنی داهاتوودا دەسەڵات بگرنەدەست و پرسی کورد بەتایبەتی و کێشەکانی تورکیا بەگشتی چارەسەر بکەن.

ئەو ڕاوێژکارەی سەرۆکی جەهەپە لەو باوەڕەدایە ئەو کوردانەی لە هەڵبژاردنەکانی ڕابردوودا دەنگیان بە ئاکپارتی و ئەردۆغان داوە، لەم هەڵبژاردنەدا دەنگ بە جەهەپە دەدەن.

دەقی هەڤپەیڤینی ڕووداو لەگەڵ نوشیرەڤان ئەلچی، ڕاوێژکاری کەمال کڵچدارئۆغڵو، سەرۆکی پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە)

ڕووداو: هۆکار چی بوو کە ئێوە چوونە ناو جەهەپەوە، لەکاتێکدا پەیوەندیت لەگەڵ هەدەپە و حیزبە کوردستانییەکان باش بوو؟

نوشیرەڤان ئەلچی: پەیوەندی من لەگەڵ هەموو حیزبە کوردییەکان باشە. پەیوەندیم بە جەهەپەوە کرد، بۆ ئەوەی کێشەی کورد چارەسەر بکرێت، ئەگەر زۆرە کەمال کڵچدارئۆغڵو و هەڤاڵەکانی دەسەڵات بگرنەدەست و پرسی کورد بەتایبەتی و کێشەکانی تورکیا بەگشتی چارەسەر بکەن. هۆکاری دووەمیش ئەوەیە، ئەو سیاسەتەی لە ڕابردوودا لەو حیزبەمان بینی، سیاسەتی خزمەتکردنی مرۆڤ و چارەسەری کێشەکان بوو، ئەو سیاسەتەش ئێمە بە باش دەبینین. کولتووری سیاسیی تورکیا ئەمڕۆ شێواوە، سیاسەت شوێنی پشکپشکێنە و بەرژەوەندی نییە، بەڵام بەداخەوە سیاسەت لە تورکیا ئەمڕۆ گەیشتووەتە ئەو ئاستە، ئێمە دەبێ سیاسەتی ڕابردوو، کە بۆ خزمەتکردنی مرۆڤایەتی و گەل بوو دەستپێبکەینەوە و من پێم وایە دەتوانین بگەینەوە ئەو ئاستە.

ڕووداو: لە بیرەوەریی کورددا جەهەپە ئاماژەیەکی زۆر باش نییە، زۆر کەس لەو باوەڕەدان، بەتایبەت لەسەردەمی دامەزراندنی کۆماری تورکیا پرسەکانی وەکوو دێرسیم و زیلان و کۆمەڵێک کارەسات کە بەسەر کورد هاتوون، جەهەپە ڕۆڵی تێیاندا هەبووە، بۆچوونی ئێوە بۆ ئەم بابەتانە چییە؟

نوشیرەڤان ئەلچی: جەهەپە یەکەم حیزب بووە کە لە تورکیا درووستبووە. ئەوکات حیزبی دیکە نەبوو، لەکاتی کوشتاری زیلان و وانەیم بەداخەوە جەهەپە لە دەسەڵاتدابوو، دواتر کە چووین بۆ سەردەمی فرەحیزبیش، ئەوانەی حیزبی دیموکرات و کۆنەپارێزیشیان دامەزراند، هەموویان ئەوانەبوون کە لە جەهەپە جیابوونەوە، ئەگەر تاوانێک هەبێ، هەمووان تێیدا بەشدارن. ئەگەر جەهەپەش هەر جەهەپەی ئەوکات بووایە، منیش تێکەڵی نەدەبووم.

ڕووداو: تێڕوانینی جەهەپەی ئەمڕۆ لەچاو ساڵی 1930 بەرانبەر کورد گۆڕاوە؟

نوشیرەڤان ئەلچی: گۆڕاوە، بەناوی خۆمەوە ئەوە دەڵێم، ئەگەر جەهەپەی ئێستا وەکوو جەهەپەی 20 ساڵ لەمەوبەر بووایە، من بیریشم لێ نەدەکردەوە تێکەڵی ببم، سەرۆکی گشتی، کڵچدارئۆغڵو و هاوڕێکانی تێڕوانینیان گۆڕاوە و ساڵی ڕابردووش خۆیان وتیان دەبێ ئێمە داوای لێبووردن لەیەکدی بکەین، لەسەرووی هەمووانەوە لە کۆمەڵگەی کوردی، ئێستا ئەوان گەیشتوونەتە ئەو تێڕوانینەی کە تاوەکو پرسی کورد چارەسەر نەبێت، کرانەوە لە تورکیا ڕوونادات و دیموکراسیش بەخۆیەوە نابینێت، تورکیا کورد دەکەنە بیانوو بۆ ئەوەی دیموکراسی پیادە نەکرێت، دەڵێ ئەوانە دەیانەوێ تورکیا لەت بکەن و ئەو ترسە بڵاودەکەنەوە و ئەوەش وادەکات دیموکراسی پێشنەکەوێت. ئێمە لەو باوەڕەداین، ئەوکاتەی پرسی کورد چارەسەر بوو، تورکیاش هەناسەیەکی ئاسوودەیی هەڵدەکێشێت و دیموکراسییەکەشی بەرەوپێش دەچێت.

ڕووداو: ئێستا جەهەپە چ پڕۆژەیەکی بۆ مافی نەتەوەیی کورد هەیە؟

نوشیرەڤان ئەلچی: هەتا دەسەڵات نەگرێتەوە دەست چارەسەری پێ ناکرێت، پڕۆژەی بۆ چارەسەری هەیە و دەبێ بەشێوەی دەسەڵاتی خۆجێی یان بە شێوەی دیکە پەیکەری دەسەڵات بگۆڕدرێت، ئەوەی کە دەسەڵاتێکی ناوەندیی هەبێت هەڵەیە و دەبێت لەنێوان گەلی کورد و ئەوانی دیکەدا دابەشی بکەن. پێویستە پەروەردە بە زمانی کوردی و زمانی زگماکی هەبێت، ئەگەر لە ڕابردوودا نەبووە، ئەمڕۆ تورکیا دەتوانێ ئەو مافە بدات، ڕەنگە پێشتر توانا و پێداویستی بۆ ئەمە نەبووبێت، بەڵام ئەمڕۆ تورکیا ئەو قۆناخەی بەجێهێشتووە و دەتوانێت هەڵوێستی خۆی ڕوونتر بکاتەوە، چارەسەری پرسی کوردیش زۆر ئاسانە، لەبەرئەوەی ئەمڕۆ لە کوردستانی باکوور سەربەخۆخوازی یەکجار کەمە و لە شوێنێکیش کە بیری جوداخوازی نەبێت، لەناو سیستمی سیاسیدا پێدانی مافی کورد زۆر ئاسان دەبێت، تورکیا ئەمڕۆ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گیری خواردووە، ئەگەر بمانەوێ پەیوەستی یەکێتیی ئەوروپا بین، کاتێک قسە لەسەر ئەو بابەتانە بکەین، گاڵتەمان پێدەکرێت، یان ئەگەر بڵێین پەروەردە بە زمانی زگماکی نییە. خەڵکی ئێمە کە دەچن بۆ سوید، کە هاونیشتمانیی ئەو وڵاتەش نین، ئەگەر قوتابخانەیەک هەبێت بۆ خوێندن بە کوردی، منداڵەکانیان دەبەن بۆ ئەو شارە، ئەگەر مامۆستایان نەبێت وانە بە کوردی بڵێتەوە، دەچن لە وڵاتی دیکە مامۆستا دەهێنن بۆ ئەوەی وانە بە منداڵەکانیان بڵێتەوە، تەنانەت ئەگەر یەک منداڵیش بێت. ئەمڕۆ دنیا ئیدی گۆڕاوە.

ڕووداو: باسی سەربەخۆییت کرد، هەموو دەزانین لە باشووری کوردستان مۆدیلێک هەیە، هەرێمی کوردستان لە دەستووری ئێڕاقدا وەکوو هەرێمێکی فیدراڵ قبوڵکراوە و نە زمانی کوردی و نە کوردبوون هیچیان قەدەخە نییە، ئایا دەکرێ جەهەپەش لە تورکیا دەستپێشخەربێت مۆدێلێکی هاوشێوەی باشووری کوردستان درووستبێت، یان ئەگەر سبەی کورد لە باکوور باس لە هەرێمێکی وەکوو باشووری کوردستان بکات جەهەپە دژی دەوەستێتەوە؟

نوشیرەڤان ئەلچی: ئەمڕۆ باشووری کوردستان درووستبووە و هەموو کوردیش پێی دڵخۆشە، لە باکووری کوردستانیش دەبێ ڕەوشێکی ئاوا بێتە ئاراوە و هەموو بتوانن لەسەر هەموو شتێک قسە بکەن، ئێستا کۆمەڵێک دەتوانن قسەی خۆیان بکەن و هەندێکیش نا، لە وەها دۆخێکدا ناتوانین کێشەکە چارەسەر بکەین. سەرەتا دەبێ دۆخی سیاسیی بگۆڕدرێت، لایەنێک ناتوانێت بەتەنیا قسە لەسەر کێشەکان بکات، ئەوکات کورد و کەسانی دیکەش دەتوانن لەبارەیەوە قسە بکەن، گەلی دیکەش لە تورکیا داخوازییان هەیە، بۆیە دەبێ سەرەتا چاکسازی لەم سیاسەتەدا بکرێت، هەتا ئەوە نەگۆڕدرێت، وەکوو سیاسەتی ئێستا دەمێنێتەوە کە لایەنێک دەتوانێت قسە بکات و لایەنەکەی دیکە ناتوانێت. دوای ئەوەی جەهەپە دەسەڵاتی گرتەوە دەست و چاکسازی لەو سیاسەتەدا کرد و کوردیش بەگوێرەی خۆی داواکارییەکانی خستەڕوو، ئەوانی دیکەش توانییان گرفتەکانیان بخەنە بەرباس و مشتومڕییان لەسەر بکرێت، کامە مۆدێلی سیاسی بۆ تورکیا گونجاوە و کامەی قبوڵدەکرێت، ئەوانە هەموویان کۆمەڵێک پڕۆژەن کە جێبەجێدەکرێن، بەڵام تاوەکو گفتوگۆکردن لەسەر ئەمانە نەبێت، تەنیا لایەنێک دەتوانێت قسە بکات و لایەنێکی دیکە ناتوانێت کە ئێستا سیاسەتێکی لەو شێوەیە هەیە و نە دەیانەوێ چارەسەری بکەن و نە گفتوگۆشی لەبارەوە دەکەن.

ڕووداو: کەمال کڵچدارئۆغڵو، سەرۆکی جەهەپە پێشتر گوتبووی کاتێک گوێم لە وشەی کوردستان دەبێت زۆری پێ بێتاقەت دەبم، بڕواتان بەوە هەیە کەسێک هەڵوێستێکی لەم شێوەیەی هەبێت، بتوانێت ئەو پرۆژانە جێبەجێ بکات کە باست لێکردن؟

نوشیرەڤان ئەلچی: دوای ئەوەی گوێم لەم گوتانە بوو لە خۆیم پرسی. وتی 'من شتێکی وەهام نەگوتووە.' من لە گووگڵ و شوێنی دیکەدا بەدوای ئەوەدا گەڕام. ئەو واینەگوتووە. کەسێک ئەو بوختانەی هەڵبەستووە.

ڕووداو: ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ سەر بابەتی خوێندن بە زمانی کوردی و گەڕاندنەوەی ناوی کوردی شار و گوندەکان، لە خوێندن بە زمانی کوردیدا جەهەپە دەتوانێ چی بکات، ئایا پڕۆژەیەک هەیە؟ ئەگەر بچێتە دەسەڵات ئامادەیە ناوی کوردی شار و گوندەکان بگەڕێنێتەوە؟

نوشیرەڤان ئەلچی: ئەگەر کێشەی کورد چارەسەر ببێت، تەواوی ئەمانە جێبەجێ دەکرێن. لەبارەی گەڕاندنەوەی ناوەکان و خوێندن بە زمانی دایک کە کوردییە، ئێستا هەرچەندە گۆڕدرابێت، بەڵام ئێمە هەر ناوە ڕەسەنەکان بەکاردەهێنین. ئەمە پەیوەندیدارە بە چاککردنەوەی هەڵەکان و جێگیرکردنی یاساکان. جا ئەگەر ئەو دوو بابەتە چارەسەر نەکرێن، کەواتە کێشەی کوردیش چارەسەر ناکرێت. چونکە ئەمانە شتی سادەن و پێویستە بکرێن.

ڕووداو: لە بابەتی خوێندن بە زمانی کوردی پڕۆژەی جەهەپە چییە؟ ئایا جەهەپە دەتوانێت پڕۆژەیەک بخاتە ئاراوە کە دڵنیایی بە کورد بدات؟

نوشیرەڤان ئەلچی: لەو باوەڕەداین پڕۆژەیەک بخەینەڕوو و منیش باوەڕم بەمە هەیە. بەڵام ناتوانم بڵێم ئەو پڕۆژەیە تا چەند پێشوازیی لێدەکرێت.

ڕووداو: جەهەپە ساڵی 2022 دوو بەڵگەنامەی گرنگی ئامادەکرد. یەکێکیان ڕەشنووسی دەستوور بوو کە شەش پارت بەیەکەوە بڵاویانکردەوە. ئەوەی دیکەش دیدگەی 100 ساڵی نوێ بوو. بەڵام ڕەخنەی لێ گیرا و گوترا هیچ شوێنێک تایبەت نەکرا بە پێشنیاز و هەنگاوی کردەیی بۆ کورد. ئێوە چۆن لەو ڕەخنانە دەڕوانن؟

نوشیرەڤان ئەلچی: ئەو ڕەخنانە لایەنی حەقیان هەیە. ئەمڕۆ بەڕێز کڵچدارئۆغڵوش لەڕووی سیاسییەوە لە دۆخێکی سەختدایە. لەلایەک نەتەوەپەرستەکان، لەلایەک موحافزکارەکان و لەلایەکی دیکەوە ڕاستڕەوەکان هەن، ئێمەش وەکوو کورد هەین. دۆخێکی وەها هەیە. هەروەک گوتم پارتەکەمان کار لەسەر بابەتی کورد دەکات. بەڵام هێشتا نەبووەتە کردەیی.

ڕووداو: ئەو شەش پارتە کە جەهەپەشیان لەگەڵدایە، ئایا دەکرێ بەربژێرێکی وەها بهێننە پێشەوە کە کورد و هەدەپەش دەنگی پێبدەن؟

نوشیرەڤان ئەلچی: ئێستا ئەوەی گرنگە ئەمەیە، پێویستە بەربژێرێک بێت لە تورکیادا هەموو کەسێک خۆی لەو کەسەدا ببینێتەوە و باوەڕی پێ بکات. چونکە هەمیشە دەڵێم؛ پەیڕەوی نێوخۆیی و پرۆگرام هێندە گرنگ نییە. دەتوانیت دوو ئەکادیمیسیەن بهێنیت و بەهێزترین پەیڕەو و پرۆگرامی جیهانیان پێ بنووسیتەوە. بەڵام گرنگ جێبەجێکردنیەتی. من وا بیردەکەمەوە لەنێو ئەو کەسانەی بۆ بەربژێرکردن ناویان دێت، بەڕێز کەمال کڵچدارئۆغڵو باشترینیانە. کوردیش باوەڕیان بە هێز، بیرکردنەوە، کەسایەتی و دیموکراسیبوونی ئەو هەیە. موحافزکارەکان و نەتەوەپەرستانیش باوەڕی پێدەکەن. ئەمڕۆ هەموو چینەکانی نێو ئۆپۆزیسیۆن کە خوازیاری سیستمێکی وەهان ئەم بێ شیرازەییە لەنێوببات، لە ئەگەری بەربژێربوونی کاک کەمالدا، دەنگی پێدەدەن.

ڕووداو: جەهەپە هەرچەندە لەنێو هاوپەیمانییەکی دیکەدایە، بۆی هەیە داوای دەنگ لە جەماوەری هەدەپە بۆ بەربژێرەکەی خۆی بکات؟

نوشیرەڤان ئەلچی: بۆ کام هەڵبژاردن؟

ڕووداو: ئەگەر کەمال کڵچدارئۆغڵو ببێتە بەربژێر بۆ پۆستی سەرۆککۆمار، بە مەبەستی پشتیوانی ڕاستەوخۆ دیدار لەگەڵ هەدەپە دەکات؟

نوشیرەڤان ئەلچی: ئەگەر بابەتەکە پۆستی سەرۆککۆمار بێت، دەبێت لەگەڵ هەمووان دیدار بکرێت. لێرەدا لەگەڵ هەدەپە و پارتەکانی دیکەشدا پێویستە دیدار بکرێت. ئەگەر بڵێت بەربژێری تەواوی تورکیام و با هەموو چین و توێژ و نەژادەکان دەنگم پێ بدەن، پێویستە لەگەڵ هەموواندا پەیوەندی ببەستێت. ئەمڕۆ کورد سێیەکی تورکیان. هیچ تێگەیشتنێکی سیاسی ناتوانێت کورد لە بخاتە دەرەوەی حیسابەکان. پێویستە کورد لەنێو حیسابەکاندا بن. لەم ڕوانگەیەوە بەڕێز کڵچدارئۆغڵو دەبێتە بەربژێرێکی گونجاو.

ڕووداو: باس لە بوونی چەند ناکۆکییەک لەنێوان شەش پارتەکە دەکرێت. بانگەشەی ئەوە هەیە کە گوایە مێرال ئاکشەنەر بەر لە هەڵبژاردنەکان پشتیوانیی خۆی بۆ دەسەڵات ڕادەگەیێنێت. لەو باوەڕەدایت مێزی شەش قۆڵی پەرتەوازە ببێت؟ ئێوە چۆن لەمە دەڕوانن؟

نوشیرەڤان ئەلچی: ئێمە وا بیردەکەینەوە کە نابێت پەرتەوازە ببێت، بەڵام دواجار ئێرە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە. لە سیاسەتدا هیچ شتێک گرەنتی نییە. بەڵام ئەوەی بە ڕوونی دەبینرێت ئەوەیە کە مێزی شەش قۆڵی پەرتەوازە نابێت. ئەو چیمەنتۆ و شیشەی مێزەکەی تۆکمە کردووە هەروەک دەبینین زانیاری و باوەڕی بەڕێز کەمال کڵچدارئۆغڵووە.

ڕووداو: بەربژێر دەبن بۆ پەڕڵەمانتاری؟

نوشیرەڤان ئەلچی: ئێستا بەشداریم لە پارتەکەدا کرد. ئەگەر ببێتە قسمەت بەربژێر دەبم. بەڵام تەنیا لەبەر بەربژێربوون نەهاتوومەتە نێو جەهەپە. بەربژێر ببم یان نا من هەر پەیوەندیم بە جەهەپەوە دەکرد. کەسانێک دەڵێن بەڵێنی پێدراوە، بەڵام شتێکی وەها لە ئارادا نییە. بەربژێر ببم یان نا هیچ جیاوازییەکی نییە. دەکرێ بەربژێر بم بۆ خزمەتکردنی خەڵکەکەمان. سەیری هەلومەرجەکە دەکەین، مەرجی ئەوەشم نییە بڵێم 'هەر دەبێ بەربژێر بم.'

ڕووداو: دوا پرسیارم ئەمەیە؛ لە ناوچەکەدا (باکووری کوردستان) ژمارەیەکی زۆر کەسایەتیی ناسراو پەیوەندییان بە جەهەپەوە کرد. ئێوەش یەکێک لەوانن. ئەسکەندەر ئەرتووش و ڕۆستەم زەیدان ئەوانەن کە ئێستا لە بیرمن... ئەم بابەتە لە هەڵبژاردندا چۆن کاریگەرییەک لە دەنگەکانی جەهەپە درووستدەکات؟ چونکە ساڵانێکە جەهەپە وەکوو پارتێکی تابلۆیی لە ناوچەکەدا ماوەتەوە. لە ناوچەکەدا ئامانجتان چییە؟

نوشیرەڤان ئەلچی: ئامانجمان زیادکردنی دەنگی جەهەپەیە لە ناوچەکەدا. لەو باوەڕەداین ئەوانەی جاران دەنگیان بە ئاکپارتی دەدا، ئەم جارە دەنگ بە جەهەپە دەدەن. جگە لەوەش ئەو کەسانە گرنگن کە لە هەڵبژاردندا بەربژێر دەکرێن. لە هەڵبژاردنەکانی پێشوودا لە ناوچەکەدا ناو بۆ بەربژێرکردن نەبوو. پارتەکەش لەم پێگەیەی ئێستای نەبوو؛ پێشتر و بەر لەو هەنگاوانەی لە بابەتی گەردن ئازادی و دیموکراسیبوون نران، جەهەپە لەو ئاستەدا نەبوو. جا کاتێک هاتووەتە ئەم پێگەیە لەو باوەڕەداین خەڵکیش پێشنیازی جەهەپە بکات. وا بیردەکەینەوە بەشێکی زۆر لەو دەنگانەی بۆ ئاکپارتی دەڕۆیشتن، ئەم جارە بۆ ئێمە بگەڕێنەوە. بەتایبەتی کە ئێستا خەریکە هیچ کەسێکی ڕازی لەم دەسەڵاتە نەمێنێت.

نوشیرەڤان ئەلچی کێیە؟

ساڵی 1968 لە جزیر لەدایکبووە. دەرچووی کۆلیژی یاسایە لە ئەنقەرە. بەشداریی لە پلاتفۆرمی کوردانی ئازاددا کردووە. ئەندامی پارتی کوتلەی دیموکراسی بووە. ساڵی 1999 دەستی بە کاری پارێزەرایەتی کردووە. سەرۆکی بارۆی شرناخ بووە.

نوشیرەڤان خێزاندارە و باوکی چوار منداڵە. ڕۆژی 27-10-2022 پەیوەندیی بە جەهەپە کرد و بووە ڕاوێژکاری کڵچدارئۆغڵو. نوشیرەڤان لەلایەن کەمال کڵچدارئۆغڵو، سەرۆکی گشتیی پارتەکەوە نیشانە لەسەر سنگی درا [1]