رووداو- سلێمانی
بەپێی ڕێوشوێنی یاسایی قۆناخە دیاریکراوەکانی ماددەی 140، دەبووایە ئێستا حوسێن و خێزانەکەی لە نێو خانووە داگیرکراوەکەیاندا بن، بەڵام دوای 4 ساڵ لە وەرگرتنی قەرەبووەکە، هێشتا حوسێن تەنیا بە ناسنامە خەڵکی #کەرکووک#ە ڕاستە خەونی ئێمە گەڕانەوە بوو بۆ کەرکووک، بەڵام ئەو کەرکووکە نا کە تێیدا ژیانی منداڵەکانمان بکەوێتە مەترسییەوە.
هەزاران کەسی دیکەی وەک حوسێن عەلی، هێشتا نەگەڕاونەتەوە کەرکووک، هەرچەندە هەشت ساڵ بەسەر پەسەندکردنی ئەو دەستوورەدا تێپەڕ دەبێت کە زۆرینەی ڕەهای خەڵکی عێراق دەنگیان بۆ داوە.
حوسێن دەڵێت دوای نەمانی سەددام ویستمان بگەڕێینەوە، بەڵام کەرکووک لەوکاتەوە ئارامیی بە خۆیەوە نەبینیوە و ژیان زۆر قورس بووە لەوێ.
ماددەی 140ی دەستوور بۆ چارەسەرکردنی کێشەی ئەو ناوچانەی بە ناوچە ناکۆکی لەسەرەکان نێودەبرێن، سێ قۆناخی دیاری کردووە کە بە قەرەبووکردنەوەی دەرکراوەکان و #عەرەبی هاوردە# دەستپێدەکات و ئینجا قۆناخی سەرژمێری و دوا قۆناخیش ڕیفراندۆمە بۆ ساخکردنەوەی چارەنووسی ئەو ناوچانە.
بەڵام پرۆسەی قەرەبووکردنەوە ساڵانێکی زۆری کێشا و کۆتایی نەهات. سدیق کاکەڕەش، بەرپرسی نووسینگەی جێبەجێکردنی ماددەی 140 لە کەرکووک دەڵێت ئەمساڵ 172 ملیار دینار، وەک بودجەی قەرەبووکردنەوە دانراوە بەو پارەیە 17 هەزار خێزان بە 10 ملیۆن دینار قەرەبوو دەکرێتەوە، بەڵام ئەگەر بە 20 ملیۆن بێ، 8 هەزار و 500 خێزان قەرەبوو دەکرێنەوە.
ماددەی 140، بووەتە پیرترین خاڵی ناکۆکی نێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا، بە درێژایی 10 ساڵی ڕابردوو، نووسراوی گلەییەکانی کورد لە حکومەتی عێراق ماددەی 140 و وردەکارییەکانی تێدا نەسڕاوەتەوە. وەک کاکەڕەش سدیق، باسیکرد تاوەکو ئێستا نیوەی پرۆسەی قەرەبووکردنەوە کۆتایی هاتووە و گوتیشی 37 هەزار خێزانی کورد بە 10 ملیۆن دینار و 12 هەزار و 300 خێزانی عەرەبیش بە 20 ملیۆن دینار قەرەبوو کراونەتەوە. هەروەها 61 هەزار خێزانی کورد و 7 هەزار خێزانی عەرەب ماون قەرەبوو بکرێنەوە.
%30ی عەرەبی هاوردە
رۆیشتوونەتەوە
بە بڕوای ئەنوەر محەممەد، هەمیشە خەڵک چاویان لەسەر ئەوانە وەک کوردە ئاوارەکانی کەرکووک لە سلێمانی و هەولێر بەڵام بۆ کەس باسی ئەو عەرەبانە ناکات کە دوو ئەوەندەی ئێمە قەرەبوو وەردەگرن و پارچەیەک زەویشیان پێدەدرێ و ناگەڕێنەوە شوێنی خۆیان. ئەنوەر محەممەد، داوای دادپەروەری کرد، بۆ مەسەلەی قەرەبوو کردنەوە، هەرچەندە خۆی هێشتا لە دوورەوە سەیری شارەکەی دەکات، لەکاتێکدا دەتوانێ بگەڕێتەوە.
قسە لەسەر هەبوونی 10 هەزار خێزانی عەرەبی هاوردەیە لە ناو شاری کەرکووکدا، کە بەشی زۆریان لەدوای نەمانی سەدام هاتوونەتە شارەکە. بەپێی قۆناخەکانی مادەی 140، دوای تەواوبوونی قەرەبووکردنەوە، دەبێ سەرژمێری دەستپێبکات.
رێبوار سەید گوڵ، کە بەرپرسێکی یەکگرتووی ئیسلامییە لە کەرکووک و لە هەمانکاتدا جێگری سەرۆکی ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووکە، پێیوایە قەرەبووکردنەوە وەک کوتانەوەی ئاسنی ساردە و دەڵێت ئەوەندەی من بەدوایدا چووم، تەنیا 30%ی عەرەبی هاوردە ڕۆیشتوونەتەوە.
ناوبراو باسی دانیشتنێکی خۆی دەکات لەگەڵ وەفدێکی ئەمریکی لە کەرکووک و دەڵێت، ئەمریکییەکان پێیانگوتم نا دادپەروەرییەکی زۆر هەیە لە مەسەلەی قەرەبووکردنەوەدا، چونکە عەرەبەکان جگە لەوەی دوو هێندە پارە وەردەگرن، پارچەیەک زەویشیان پێدەدرێ، ئێوە بۆ ئەمەتان قبوڵکرد؟.
رێبوار سەید گوڵ، پێیوایە ئەو عەرەبانەش کە چوونەتەوە، بەشێکیان فێڵی زۆریان کردووە و دووجاری دیکە قازانجیان کردووە ئەو خانووەی داگیریان کردووە فرۆشتوویانە، دیسان چوون لە گەڕەکەکانی یەکی حوزەیران و قەراخی شار موڵکیان کڕیوەتەوە.
قەرزی دەرەکی و قەرەبوو
پەرلەمانتارێکی فراکسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی عێراق باس لە خۆدزینەوەی ئاشکرای حکومەتی عێراق لە جێبەجێکردنی ماددەی 140 دەکات و بەراوردی دەکات بەو ڕێککەوتن و بڕیارە نێودەوڵەتیانەی کە عێراق لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوو بە جددی کاری لەسەر کردوون و دەڵێت لە بژاردنی قەرزەکانی کوێت، حکومەتی بەغدا جددی بووە لەو 55 ملیار دۆلارەی لای بووە، ساڵانە 5%ی بودجەی بۆ داناوە و 30 ملیار دۆلاری داوەتەوە.
هەروەها ئاماژە بۆ دانەوەی قەرزی وڵاتانی دیکەی عەرەبی دەکات هەرچەندە لە 80%ی پارەکە خۆشبوون. بایەزید حەسەن هەروەها دەڵێت هەندێک قەرزی دیکەشی داوەتەوە بەڵام بۆ قەرەبووکردنەوەی زیانمەندانی نێوخۆیی کە 300 ملیار دیناری بۆ دانراوە و قەرەبووی مادەی 140، کە هەمیشە کەمی بۆ دادەنرێ، کەمتەرخەمی زۆر هەیە.
پارەی دوو ڕۆژی نەوتی دەوێ
مادەی 140ی دەستووری عێراق هیچ متمانەیەکی لە نێوان سەرکردەکانی کورد و بەغدا نەهێشتووە. نەرمین عوسمان، کە پێشتر جێگری سەرۆکی ئەو لیژنەیە بووە، دەڵێت هەرچەندە پارەی تەرخانکراوی ئەمساڵ باشترە لە ساڵان بەڵام ئەو مادەیە هیچ هەنگاوێک ناچێتە پێشەوە. ئەو جۆرە قسانە لەو نائومێدییە قووڵەوە سەرچاوە دەگرن کە ئێستا هەمووانی تێکەوتوون.
د.عەلی حەسەن بەلۆ، سەرۆکی پێشتری لیژنەی نەوت و غاز لە پەرلەمانی عێراق، پێیوایە پارەی فرۆشتنی نەوت بەشێوەیەکی سەرەکی بودجەی عێراقی لەسەر دادەنرێ. بەڵام وای بە پێویست زانی نوێنەرانی کورد لە بەغدا فشار بکەن لە کاتی دیاریکردنی بودجەدا بۆ ئەوەی پارەی قەرەبوو زیاتر دابنرێ.
وەک عەلی حەسەن بەلۆ باسیکرد، عێراق ڕۆژانە 2 ملیۆن و 400 هەزار بەرمیل نەوت دەفرۆشێت و نرخی هەر بەرمیلێکیش 100 دۆلارە، کە داهاتی ڕۆژانەی نەوت دەکاتە 240 ملیۆن دۆلار.
بەڵام لەتیف شێخ مستەفا، پەرلەمانتاری فراکسیۆنی گۆڕان گوتی ئەو پارەیەی ماوە بۆ تەواوکردنی قەرەبوو، تەنیا پارەی 2 ڕۆژ فرۆشتنی نەوتی پێویستە. بایەزید حەسەن، قسەکانی لەتیف مستەفا پشتڕاستدەکاتەوە، بەڵام گوتی بودجەی مادەی 140 لە نووسینگەی مالیکییەوە دادەنرێ و وەزارەتی دارایی و وەزارەتەکانی دیکە ئەو کارە ناکەن خۆ مالیکی دەتوانێ لە بودجە 250 ملیار دینارییەکەی کە بۆ حاڵەتی لەناکاو دانراوە، پارەی قەرەبووکەی 140 زیاد بکات، ئەگەر بیەوێ.
22-05-2013

لە سنووری شارۆچکەی دووبز بە بڕیارێکی ڕاکان سەعید، پارێزگاری #کەرکووک# بەوەکالەت عەرەبە هاوردەکان دەستیانبەسەر زیاتر لە حەوت هەزار و 500 دۆنم زەوی کورددا گرتووە، چاویان لە 11 هەزار دۆنمی دیکەش بڕیووە.
زەوییەکان دەکەونە گوندەکانی #تەقتەق#، شیرینا، نادراوە و عەمشه، بەگوتەی کوردانی ناوچەکە پشتئەستوور بە هێزە ئەمنییە عێراقییەکان زەوییەکان لە کورد دەسەنرێنەوە و ڕێگەی چوونیشیان بۆ سەر زەوییەکانیان لێ داخراوە.
سیروان محەممەد، جووتیار‌ بە (تۆڕی میدیایی ڕووداو)ی ڕاگەیاند، لە کۆی دوو هەزار دۆنم زەوی هەزار و 500 دۆنمی لەلایەن عەرەبەکانەوە دەستیبەسەردا گیراوە و تەنیا 500 دۆنم زەوی بۆ خەڵکی گوندەکە ماوەتەوە، بەوەشەوە نەوەستاون هەوڵی لێسەندنی ئەو 500 دۆنمەش داگیربکەن.
ئەو زەویانە کە بەپێی ‌مادەی 140 بۆ خاوەنە کوردەکانیان گەڕێنراوەتەوە، عەرەبە هاوردەکان جگە لە دەستبەسەرداگرتنی زەوییەکان، گوشاریان لە دانیشتووانی گوندە کوردنشینەکانیش کردووە زێدی خۆیان چۆڵبکە و سنوورەکەش جێبهێڵن.
لەدوای 16ی ئۆکتۆبەرەوە زیاتر لە 380 هەزار دۆنم زەوی لە ڕۆژئاوای کەرکووک هەڕەشەی تەعریبکردنیان لەسەره،‌ خەڵکی ئەو سنوورە چاویان لەوەیە حکومەتی هەرێمی کوردستان و حیزبە کوردستانییەکان فریای ئەو ناوچانە بکەون.[1]
#14-11-2018#

#شاخەوان عەبدوڵڵا# جێگری سەرۆکی پەڕڵەمانی ئێراق لەبارەی هێرشەکەی عەرەبی هاوردە بۆ سەر کوردانی گوندی پەلکانە هاتە دەنگ و ڕای گەیاند مانەوەی عەرەبی هاوردە لەم سنوورە، دەبێتە هۆی بەردەوامیی ئەم کێشانە.
لەبارەی هێرشەکەی عەرەبی هاوردەوە بۆ سەر گوندی پەلکانە، د. شاخەوان عەبدوڵڵا جێگری سەرۆکی پەڕڵەمانی ئێراق ڕایگەیاند: پاش ئەوەی ئەمڕۆ #21-04-2023# شەڕ لەنێوان عەرەبی هاوردە و دانیشتووانی گوندی پەلکانە درووست بووە، پاش ئاگادارکردنەوەمان ڕاستەوخۆ لەگەڵ فەرماندی ژووری ئۆپەراسیۆنەکانی #کەرکووک# و وەزیری بەرگریی قسەم کرد، تاوەکوو بتوانن بارودۆخەکە کۆنترۆڵ بکرێت.

وتیشی جێگای قبووڵکردن نییە کە لەلایەن عەرەبی هاوردەوە هێرش بکرێتە سەر کوردانی ناوچەکە و مانەوەی ئەو عەرەبانە لەو ناوچەیە بەردەوامیدانە بەم کێشە و ململانێیانە و دەبێتە هۆکارێک بۆ درووستبوونی کێشەی زیاتر لە ناوچەکە.
لە دوای خیانەتی 16ی ئۆکتۆبەرەوە، عەرەبی هاوردە زووزوو دەچنە سەر گوندەکانی سنووری سەرگەڕان و دەیانەوێت دەست بەسەر زەوییەکانیاندا بگرن.
جێی باسە ئەمڕۆ هەینی #21-04-2023# لە یەکەم ڕۆژی جەژنی ڕەمەزاندا، نزیکەی 400 عەرەبی هاوردە هێرشیان کردە سەر گوندی پەلکانەی کوردنشین لە سنووری سەرگەڕان و دواتر دانیشتووانی گوندەکە لێیان هاتنە دەست و چەندین بریندار لە هەردوولا کەوتنەوە. [1]

دەستەواژەیەکی سیاسییە، بەو عەرەبانە دەگوترێت کە لەلایەن حکومەتە یەک لە دوای یەکەکانی ئێڕاق، بەتایبەتی بەعسییەکان هێنراونەتە کەرکەوک و ناوچە سنوورییەکان. هەندێک جاریش بەم عەرەبانە دەگوترێت جماعة عشرة آلاف، چونکە حکومەت 10 هەزار دیناری ئەو کاتەی دەدایە هەر خێزانێکی عەرەب کە نیشتەجێی کەرکووک و شوێنە سنوورییەکان ببوونایە.
ئەم عەرەبانە بوونەتە هۆکاری تێکچوونی دیمۆگرافیی کەرکووک، خورماتوو و ناوچە سنوورییەکانی تر و هەردەم کێشەبوون بۆ بزووتنەوەی ڕزگاریخوازیی کورد و یارمەتیدەرێکی گرنگی کردەوە تیرۆریستییەکان و #داعش# بوون.[1]

لە نوێترین هەنگاویدا ڕاکان سەعید جبووری، پارێزگاری #کەرکووک# بەوەکالەت بڕیاریداوە هەزار و 600 پارچە زەوی لەسەر ڕێگەی بەغدا و لەناو کەرکووک بەسەر هێزەکانی حەشدی عەشایەری دابەشبکات.
بەشێک لەو زەویانە لە خوارووی گەڕەکی عەسکەرین و بەشێکیشیان زەوی کشتوکاڵین. ئەو کەسانەی زەوییەکانیان وەرگرتووە سەرجەمیان خەڵکی حەویجەن و نزیکن لە ڕاکان سەعید.
ئیسماعیل حەدیدی، ئەندامی ئەنجومەنی عەرەبی نایشارێتەوە دیاردەی زێدەڕۆیی لەسەر زەویی لە کەرکووک زۆر لە جاران زیاتر ڕوودەدات.
ئیسماعیل حەدیدی بە (تۆڕی میدیایی ڕووداو)ی ڕاگەیاند هەڵمەتێکی گەورەی زێدەڕۆیی هەیە، بەپێچەوانەوە زۆر زیاتر لە ڕابردوو دەکرێت. پێشتر لیژنە پێکدەهێنرا؛ بە ئەندازەیی دەکرا و هەندێک ڕێوشوێن هەبوون. هەموو ئەو زێدەڕۆییانەی ئێستا لە نەبوونی دەسەڵات و یاسا دەکرێن، یاسایەک نییە ڕێگری لە خەڵک بکات لەسەر ئەو زێدەڕۆییانە، بەرپرسیارێتییەکەی دەکەوێتە ئەستۆی هێزی دەسەڵاتدار.
لایەنە کوردستانییەکان لە بەرامبەر کارەکانی ڕاکان سەعید کاردانەوەیان نییە. بەبڕوای یەکێتی ئەو پرۆسەیەی پارێزگاری بەوەکالەت لەسەر هەمان پرۆسەی تەعریبە کە پێشتر ڕژێمی سەددام حوسێن هەوڵی بۆ دەدا.
#مەریوان# نادر، پەرلەمانتاری فراکسیۆنی یەکێتی لە پەرلەمانی عێراق بە (تۆڕی میدیایی ڕووداو)ی ڕاگەیاند ڕاکان سەعید تەواوکەری پڕۆژەی تەعریبی دەستپێکردووە. کاردەکات لەسەر تەعریبکردنەوەیەکی نوێ لە کەرکووک. ئێمە لەسەر کۆی ئەم کێشانە ڕاکان سەعید خوڵقاندوویەتی لە پەرلەمان و هەم لەگەڵ هێزە بڕیار بەدەستەکانی پارتە عێراقییەکان قسەمان کردووە و پێمانگوتوون پارێزگار بەخراپی کاردەکات.
مانەوەی ڕاکان جبووری لە پۆستی پارێزگار بۆ ماوەی زیاتر لە ساڵێک بووە هۆی چەندین گۆڕانکاری، کە بەبڕوای لایەنە کوردستانییەکان کۆی هەنگاوەکانی پارێزگاری بەوەکالەت دژی کورد بوون. لەو ماوەیەشدا چەندین هەوڵدراون بۆ دانانی پارێزگارێکی کورد بەڵام بەبێ ئەنجام ماونەتەوە.
راکان جبووری کە بڕیاروایە لەچەند ڕۆژی داهاتوودا سوێندی یاسایی لە پەرلەمان بخوات، پۆستەکەی بە بەتاڵی دەمێنێتەوە. بەپێی یاسا تاوەکو ماوەی 15 ڕۆژ قایمقامی کەرکووک بەوەکالەت پۆستە بەڕێوەدەبات، ئەگەر تاوەکو ئەوکات ئەنجوومەن پارێزگارێک دیارینەکات، سەرۆکی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق دەتوانێ کەسێک بە دامەزراندن لەو پۆستە دابنێت.
محەممەد کەمال، سەرۆکی لیستی برایەتی لە ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووک ئەو هەنگاوەی پارێزگاری کەرکووک بە تەعریبی نوێ ناودەبات و بە (تۆڕی میدیایی ڕووداو)ی ڕاگەیاند، دابەشکردنی زەوی بەسەر حەشدی عەشایەری لە کەرکووک تەعریبێکی ئاشکرایە و پێشتریش زەوی بەسەر #حەشدی شەعبی# دابەشکراوە.
محەممەد کەمال باسی لەوەکرد، لەو کاتەی ڕاکان سەعید بووەتە پارێزگار بەشێکی زۆری زەوی نیشتەجێبوونی لە کەرکووک بەسەر عەرەبە هاوردەکاندا دابەشکردووە، چەند جارێکیش زەوی بەسەر تورکمانە شیعەکاندا دابەشکردووە.
لەبارەی کاریگەری دەستبەکاربوونی پارێزگارێکی کورد بۆ ڕێگری لە کارەکانی ڕاکان سەعید، محەممەد کەمال گوتی تاوەکو سوپا و حەشدی شەعبی لە کەرکووک نەچنە دەرەوە و بارودۆخ ئاسایی نەکرێتەوە دانانی پارێزگار هیچ سوودێکی نابێت، چونکە ئێستا لە کەرکووک بەشێوەیەکی سەربازی حوکم دەکرێت نەک مەدەنی.
ئەحمەد عەسکەری، ئەندامی ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووکی سەر بە یەکێتی بە (تۆڕی میدیایی ڕووداو)ی ڕاگەیاند، لەدوای دەستبەکاربوونی ڕاکان سەعید چەندینجار زەوی بە نایاسایی دابەشکراوە. ڕاشیگەیاند، دابەشکردنی زەوی لەدەسەڵاتی ئەنجوومەنی پارێزگادایە، هەر زەوییەک بەبێ ئاگاداری ئەنجوومەنی پارێزگا دابەشبکرێت وەک زەوی زێدەڕۆ ئەژماردەکرێت.
ئەو ئەندامەی ئەنجوومەنی پارێزگا ئاماژەی بەوەکرد، بە هیچ شێوەیەک ئەنجوومەنی پارێزگا ڕەزامەندی لەسەر پێدانی زەوی بە حەشدی شەعبی و حەشدی عەشایەری نەداوە، بەڵکو بە نایاسایی پێیاندراوە و زیاتر لەلایەن دەسەڵاتی سەربازییەوە لە کەرکووک پێیاندراوە.
جگە لە دابەشکردنی زەوی بەسەر عەرەبەکانی دەرەوەی کەرکووک، ڕاکان سەعید لەماوەی ڕابردوودا بڕیاری وەرگرتنەوەی زەوی چەند گوندێکی کوردنشینی سنووری پارێزگاکەی دەرکرد بۆ ئەوەی بدرێنەوە عەرەبە هاوردەکان، هەروەها بەڕێوەبەرە کوردەکانی سنوورەکە لە پۆستەکانیان لابران.[1]
#14-11-2018#

#01-02-2018#