Lêkolînên di modernîteya kapîtalîst de jixwe dikevin xizmeta şirketan. Yanî dikarin civakeke berfireh bixin ber lêkolînê, ji bo xatirê ku zanibin, ka berhemeke dixwazin hilberînin wê bê firotin yan ya. Ev şiklê lêkolînan li #Zanîngeha Rojava# nîne. Ji ber ku ya sereke li cem me di warê helwêsta beramberî lêkolînê de ew e ku em li pirsgirêkên civakî bikolin û li çareseriya wan bigerin.
Xelîl Huseyin ji xwendekarên Beşê Zanistên Civakî ya Zanîngeha Rojava ya li #Qamişlo#yê ye û di heman demê de ji mamosteyên beşê ye jî. Wî li Zanîngeha Şamê li Koleja Felsefeyê xwendiye û tecrûbeya wî ya weke xwendekar û mamoste dike ku ew karibe nexasim jî xwendina zanistên civakî û lêkolînên heman beşê li ber hev bigire. Ew yek ji xwendekarên mastirê yê çalak bû di hevkariya Zanîngeha Rojava û Zanîngeha Bremenê de. Di hevkariya vê havînê ya li ser mijara rizgarkirina ji mêhtingeriyê yan jî dekolonîzasyonê de ew jî tevî 9 xwendekarên din ên beşê bi minaqeşeyên xwe li awirekî nû yê lêkolînên li ser dekolonîzasyonê tevî xwendekarên Zanîngeha Bremenê geriya. Em li ser cihêtiya zanistên civakî li Zanîngeha Rojava bi wî re peyivîn. Bi ya wî, cihêtiyên esasî elaqedarî armancên lêkolînên zanistên civakî û birêxistinkirina lêkolîn û dersan li zanîngehê ne: Lêkolîn ji bo xizmeta civakê tên kirin û ne ji bo berjewendiyên madî yên şirket, ferdên din yan jî lêkoleran tên kirin; li şûna têkiliyên hiyerarşîk ên mamoste û xwendekaran têkiliyên hevaltiyê tên danîn.
Em bi meseleya lêkolînê dakevin pêşî. Ji ber ku di Dibistana Havînê ya hevpar bi Zanîngeha Bremenê de, me nimûneyên lêkolînên xwendekarên Înstîtuya we jî dîtin. Derfetên we yên lêkolînê çi ne?
Derfetên lêkolînê hem li ber xwendekaran û hem jî li ber mamosteyan vekirî ne. Lê şeretekî sereke heye, ew jî ew e ku divê mijara lêkolînê girêdayî civaka me be.Yanî em li pirsgirêkên civakê dikolin bi armanca geriyana li çareseriya van pirsgirêkan. Derfetên madî jî li ber me vekirî ne. Yanî hem alavan peyda dike û hem jî çûnûhatinê mumkin dike, heger lazim be. Lê awayê kirina xebatê, bêhtir xweber e. Yanî her xwendekar û mamoste bi xwe bi pirranî çûnûhatinê xwe eyar dike û xwe dide ber mesrefên wan ji bo xatirê ku lêkolîna xwe bibe serî, bi encam bike.
Lê her tim zanîngeh destekê dide lêkolînan, û zanîngeha ji bo vê yekê tiştên lazim peyda dike. Jixwe li Zanîngeha Rojava cihgirek heye ku bi vê meseleya karê akademîk û lêkolînan dadikeve. Lê em nikarin bibêjin di warê lêkolînê de em li Zanîngeha Rojava gelekî xurt bûne. Lewma jixwe projeya hatiye pêşkêşkirin jî wê bi destê xwendekarên nû bê avakirin. Lewma jî di warê zanistên civakî de, zanîngeh bêhtir guhdarî xwendekaran e û derfetan ji wan re peyda dike. Heger ew xwendekar di warê lêkolînê de serketî bin, ew ê li Zanîngeha Rojava bibin pêşeng di warê lêkolînên li Zanîngeha Rojava de.
Lêkolîna li Rojava bi çiyê xwe guhertiye? Mijar, rêbaz, helwêstên beramberî zanistê yan tiştekî din?
Herçî rêbaz e, em nikarin behsa guhertinên sereke bikin ji ber ku em behsa rêbazên zanistî dikin. Lê mesele mirov çawa radihêje rêbazan û miamele bi wan re dike. Ferq jî di encamê bi xwe de ye. Sermeselê, gava em lêkolînê dikin, aliyê sereke, aliyê exlaqî ye. Lêkolîn ji bo xatirê peydakirina çareseriyekê ji bo pirsgirêkeke civakî tê kirin, ne ji bo xatirê sûd û berjewendiyên madî. Em di lêkolînên li welatên rojavayî yên modernîteya kapîtalîst de dibînin ku ew gava bi rêbazên postkolonyal bi mijarên ciknasiyê dadikeve, ew lê dinihêre ka dikare çawa bi xwe jê sûdê wergire. Yanî mesele dibe xizmeta zêdekirina pere û ya şirketan e. Yanî tiştên heyî jî bi rengê şirketê xuya dikin. Ev lêkolîn jixwe dikevin xizmeta wan şirketan. Yanî dikarin civakeke berfireh bixin ber lêkolînê, ji bo xatirê ku zanibin, ka berhemeke dixwazin hilberînin wê bê firotin yan ya. Ka ew ê çi qas pereyan jê kar bikin mitaleya wan e. Ev şiklê lêkolînan li Zanîngeha Rojava nîne. Ji ber ku ya sereke li cem me di warê helwêsta beramberî lêkolînê de ew e ku em li pirsgirêkên civakî bikolin û li çareseriya wan bigerin. Heger çareserî nebe jî, em rohnî dikin da iku ew pirsgirêk zelal be, darî çava be. da ku hinên din karibin çareser bikin.
Li Zanîngeha Rojava hewldana cihbicihkirina têkiliyên nû yên di navbera xwendekar û mamosteyan de hene, ku dixwazin di lêkolînê de jî têkiliyên hiyerarşîk ji holê rakin. Di pratîkê de ev gelo dibe heger dibe, çawa dibe?
Ez dixwazim weke mamoste bersiva vê pirsê bidim. Ji ber ku ez ji 2016´an ve mamostetiyê jî dikim li Zanîngeha Rojava dikim. Nakokiyeke sereqet heye. Nakokî jî meseleya analîzkirina daneyan e. Her kes bi çavê xwe lê dinihêre. Lê gava ez rola xwe weke pêşeng bibînin, û xwendekarek pêşniyaza rêyan bike, em ê çawa meseleyê çareser bikin. Ev hatiye serê gelek mamosteyên Zanîngeha rojava. Heger me li hev nekir, em çend rêyan pêşniyaz dikin, yên ku em dibêjin, em texmîn dikin bi van rêyan hûn dikarin bigihîjin hin encaman. Hinga xwendekar li ser ya xwe dimîne û bibêje, na ez dixwazin daneyan halo kom bikin, bi rêya xwe analîz bikim. Em dibêjin, belkî tu pê bixetimê. Lê ew gava li ser ya xwe ye, ew bi ya xwe dike û heger xetimî jî dîsa tê cem me. Gava li ser ya xwe israr dike, weke mamoste tecrûbeyên me bêhtir in, em dibêjin, temam, tu weke xwe bike, lê em bi hev re di têkiliyê de bin. Ka em meyzênin wê çawa çêbe. Lewma, heger rêya lêkolînê li ber xwendekar bixetime, em nehêlin li bin guhê dîwaran bikeve û karibe meseleya daneyan sererast bike. Lê pirraniya caran em şiroveyên xwe hal û meseleyê jê re rave dikin û nahêlin ber bi xetimandinê ve biçe. ji bo xat,rê bipêşketina lêkolînan axir bêhtir herdu alî jî li hev dikin.
Di awa û rêbazên lêkolînên zanistên civakî yên Zanîngeha Rojava de esas çi ye, ya ku wê ji yên din bi temamî cihê dike? Ev dikare elaqedarî çi rêbaz, çi nêzîkbûna li mijar û pirsên lêkolînê be.
Lêkolînên li Zanîngeha Rojava û yên din bi rastî gelekî ji hev cihê ne. Ez derçûyê Zanîngeha Şamê me. Gava me lêkolîn dikir, sermeselê lêkolîneke li ser aboriya civakî, min tenê dane berhev dikirin ji bo ku fêm bikin ka ev civak çawa bêhtir van tiştên hanê xerc dike yan jî dikirre. Min her wiha dipirsî ka çi sedem hene ku bêhtir filan bêvan berhemê bikirre, xerc bike.Ez bi vî awayî nêzî civaka xwe dibûm. Lê di Zanîngeha Rojava de û bi rêbazên xwenêzîkkirina zanistên civakî, ne tenê rêbazên lêkolînê, lê jiyana min bi xwe jî guherî. Xala sereke çi bû? Berê min lêkolîn timî li bajarên mezin û di nava civakên mezin de dikirin. Lê haya min jê nebû gundê min û derdora min çawa dijî. Weke nimûne, min lêkolînek kir li ser wê yekê, ka çiqas berhemên herêma Çilaxayê yên li ser bîrên avê salane ji genim heye. Min jî destpêkê dane kom kirin: Çend bîrên avê hene, çend tên xebitandin, berhemê her yekê çi qas e,salê wê çi qasî derxin? Bi vê rengê teknîkê min nêzîkî li meselê kir. Lê gava min xwe berda meydana lêkolînê, gava min mijar bi cotkaran re parve dikir, hizr û fikrên nû li cem min peyda dibûn. Ew bi xwe li alternatîfan digeriyan, mesela dipirsîn, em çima bi awayê zibare, yanî palûte najîn. Yekî ji xwediyên bîran digot, ez îro nikarim bîra xwe bişixulînim, va ye xort hene, bila bên em bi şirîkatî bişixulînin. Di dema minaqeşeyan de pirsgirêkên civakî bi giştî hatin nîqaşkirin: Koçberbûna ciwanan, xelkê berê xwe daye karmendiya di nava Rêveberiya Xweser de. Di encamê de ez li ber lêkolînê bi xwe neketim, lê ez pê êşiyam. Mesele êdî ne lêkolîn bû, lê pirsa, ka ev pirsgirêka hanê wê çawa çareser bibe muhim bû. Li vir mentiqê lêkolînê cuda ye. Yanî tu esas lêkolînekê nakî, tu radihîjî barê civaka xwe. Li lewma gelek cudahî hebû, û di wê lêkolînê de jî min hîs kir çiqasî rêbazên min guherîne. erê ez bi awayekî zanistî nêzîk dibim, lê pirsgirên civakê jî li ser milên min bûn. Ka ez li gorî wê me ya na meseleyeke din e, lê wê kir ku rêbazên min ên lêkolînê biguherin. Îro gava em dersan didin jî em dibêjin, mijara mirov bineqîne, divê ya civaka te be. Em dibêjin, heger tu dikarî li pirsgirêkên civaka xwe bikolî û li çareseriyan bigerî, hingê hem tu û hem jî civaka te jî azad dibin.
Li Rojava meseleya çavkaniyan, ji bo xwe gihandine lêkolînên zanistî ji zehmetiyek e, Zanîngeha Rojava vê çawa sererast dike?
Bidestxistina çavkaniyan jixwe bi pirsê jî li holê ye. Gelo em dikarin alternatîfan hji bo peydakirina çavkaniyan peyda bikin. Heger nivîskî be, hin camêr û canik ji bo me werdigerînin, mala wan ava be. Ev yek ji rêbazên xwe gihandina çavkaniyan e. Wekî din peywendiyên me bi Zanîngeha Bremen û ya Berlînê re hene. Em û ciwanên wan minaqeşeyan dikin û em civakên hev û xwe jî bêhtir fêm dikin. Bi naskirina civaka wan em bêhtir civaka xwe nas dikin. Çavkaniya me ya esasî li Rojava zemîna me bi xwe ye. Yanî em digerin, em xebata xwe dikin da ku em bigihin netîceyan. Ez weke nimûna behsa Pargînê bikim. Armanca saziya Pargîn ew e ku çand û folklora Kurdî nûjen bike. Yanî dixwaze mêhtingeriya li ser Kurdan rake û bi rêbazeke nûjen û paqij vê bikin. Di lêkolîna min a li ser Pargînê de gelek xisûs dihatin nîqaşkirin. Gava min daneyên xwe yên li meydanê berhev dikirin û jixwe me jî dersên li ser mêhtingerî û rakirina mêhtingeriyê dîtine, êdî li halê xwe pratîk dibû teorî. Vê jî gelek hêz dame ku em pirsgirêk çavkaniyan li paş xwe bihêlin. Lê divê mirov hay ji xwe hebe ji ber ku em teoriyeke herî mezin a cîhanî şirove dikin.
Azadiya lêkolînê ji bo xwendekar çawa heye, tu dikarî bi tecrûbeya xwe ya Zanîngeha Şamê jî gelo hinekî rave bikî?
Ez ji Koleja Felsefeyê ya Zanîngeha Şamê sala 2006´an derçûme. Dersdana wan wiha ye, mamoste bi qalibekî tê, dersê dide. Carinan sê pel û carinan heftê pel nivîs bûn. Carinan bê şirove em dişandin ezmûnê. Hiyerarşiyeke darîçav hebû. Min çar salan li Şamê xwend lê min careke tenê jî berpirsê beşê nedît. Xwe gihandina wî meseleyek bû. Di astan hemûyan de hiyerarşiyek xuya dikir. Xwendekar jî her tim di rewşeke pêşbirkê de di rikberiyekê bûn.
Lêkolînên Zanistên Civakî jî li Fakulteya Zanistên Mirovî, kê bixwest di bin vê sîwanê de lêkolînê bike, ew jî rêûresmeke wê ya hişk hebû. Destpêkê erêkirina Doktor yan jî berpirsê beşê lazim bû. Mijarên ku dihatin hilbijartin jî sînordarkirî ne. Di sala yekê de min dixwest li ser cejna Newrozê lêkolînekê bikim. Lê hingê mijar dane ber me, berê me dane hepsa kesên temen piçûk da ku em lêkolînê bikin. Heta bi encama dawî jî ji berê ve diyarkirî bû. Gava me bi doktor re nîqaş dikir, digot, na na vê nekin, bi vî awayî bikin. Yanî tenê me dane kom dikirin û ne ji mafê me bû em wan daneyan analîz bikin. Li ser kêfa wî doktorî dihate hilbijartin.
Lê ku mirov li Zanîngeha Rojava meyzîne, di meseleya dersdayînê de, di her beşêkî de, di her dersekê de her mamoste xwendekar e û di heman demê de mamoste ye jî. Yanî xwe dixe şûna xwendekaran jî. Ji xwendekaran hînî agahiyan dibe. Hem ezmûneke wan a jiyanê heye û hem jî herî kêm deh salan dibistan xwendine. Vê tecrûbe û zanînê, tevî ciwaniya xwe didin mamosteyên xwe. Ji lewma têkiliyeke wiha hatiye avakirin ku mamoste bêhtir bi rola şêwirmend rabe. Bibêje, ev rê baştir e. Di lêkolînan de jî mesele bi heman rengî ye. Xwendekar di mijara diyarkirî de bi xwe lêkolîna xwe hildibijêre.
Bi qasî min ji minaqeşeyên we yên bi xwendekarên Bremenê re yên havînê karî bişopînm, di meseleya hiyerarşiyê de Zanîngeha Rojava bi giştî û Beşê Zanistên Civakî bi taybet, dixwaze hiyerarşiya rêveberiyê, hiyerarşiya di navbera xwendekar û mamsoteyan de ji holê rake. Di pratîkê de ev çawa dibe?
Ez di meseleya hiyerarşiyê de dikarim bibêjim, ku ew qalibê hiyerarşiyê ji sedî sed hatiye şikandin. Belkî mamosteyan ji sedî sed ranekiriye, carinan xwendekar jî xwe pirr zana dihesibînin, xwe di astek ji mamosteyan jî bilindtir dibîne. Lê ew qalibê cemidî yê di navbera mamoste û xwendekaran de şikestiye. Têkiliyek derketiye holê û ez dikarim wê bi nav bikim, ew jî hevaltî ye. Di hevaltiyê de tişta baş, agahiya durist, hezjêkirin di wê têkiliyê de lin pêş in. Ez dikarim îro bibêjim, bi navê hevaltiyê em nêzîkî hev bibin. Belkî were pirsîn, gelo hevaltî ji qedrê mamoste weke pêşeng kêm nake. Ez dikarim bibêjim, mesele hemû hiyerarşiya di mejiyan de ye. Heger em karibin hevaltiya rast ava bikin, û bi qedrê her kesî bigirin, bi halê xwe her tişt li cihê xwe bi cih dibe. Dersên me hene li Zanîngeha Rojava li ser vê rêbaza hanê, di meseleya lêkolînê de hevaltî wê çawa be, mirov çawa bi qedrê yê li hember zanibe, mirov çawa lê guhdarî bike. Ev hemû li nava Zanîngeha Rojava tên nîqaşkirin. Ji ber wê jî ez dikarim bibêjim, ji sedî 80 hiyerarşî rabûye û têkiliya li dewsa wê bêhtir mialmeleya hevaltiyê tê meşandin. [1]