پس از اتمام پیمان صد¬ساله¬ی لوزان کە بە منظور شکست اتحاد کوردها توسط دولت¬ها امضا شد، مدلی جدید از حاکمیت در کوردستان در حال شکل گیری است که حقوق همەی اتنیکها در آن محفوظ است.
بریوان کمال
مرکز خبر- #پیمان لوزان# در 24 -07- 1923 در کنگرهای در شهر لوزان سوئیس، توسط هشت کشور بریتانیا، فرانسه، ژاپن، یونان، رومانی، صربستان، کرواسی، اسلووانی و ترکیه امضا شد. پس از برگزاری این کنگره، که هدف اصلی آن بحث در مورد مسائل بین کشورهای ترکیه و یونان و امضای قرارداد صلح جدید با ترکیه، به رهبری کمال آتاتورک بود، تقسیمبندی سیاسی و جغرافیایی خاورمیانه از نو شکل یافت. هدف از امضای این پیمان جدید جایگزینی آن به جای پیمان سیور بود کە در آن از حق تعیین سرنوشت کوردها یاد شدە بود.
پیمان لوزان، از این لحاظ کە منافع چندین کشور و قدرتهای جهانی به آن بستگی داشت، پیمانی تاریخی محسوب میشود. بر اساس این پیمان، کوردستان بین ترکیه، ایران، سوریه و عراق به چهار بخش تقسیم شد که تاثیر بسزایی در مسائل و مشکلاتی که بعدها کوردها با آن مواجە شدند، داشت.
دلایل محکم زیادی پشت پیمان لوزان بود، این پیماننامە تجدیدنظری بود در موارد و مفاد پیمان سیور کە در 10-08- 1920 میان کشورهای پیروز جنگ جهانی اول امضا شد؛ اکنون مرزهای جدید امپراتوری عثمانی، دولتی که در جنگ جهانی اول شکست خورد و سرزمینهایش در مرکز توجه کشورهای جنگزده قرار گرفت تحت تاثیر پیمان لوزان قرار میگرفت. ظهور دولت جدید ترکیه که توسط آتاتورک محقق شد، به معنی آن بود که از آن پس، دولت عثمانی وجود نخواهد داشت و حقوق و خواستههای کوردها متعاقبا از یاد میرفت.
تعیین مرز ترکیه مهمترین ماده این توافق بود
مهمترین بخش این پیمان تعیین مرزهای ترکیه و حقوق اتنیکها در این کشور بود که ایالت موصل را از دولت جدید ترکیه جدا کرد و در مرز جغرافیایی عراق قرار داد. مواد 37 تا 45 این قرارداد بە حقوق اتنیکها در مرزهای عثمانی میپرداخت که مهمترین آنها مربوط به حقوق کوردها بود. طبق مادەی 37، دولت ترکیه حق داشت هر مادهای که با تصمیمات و منافعش ناسازگار باشد را از قرارداد خارج کند. در مادەی 38، دولت ترکیه متعهد شد بدون هیچ تبعیضی در زبان و نژاد و دین، از حقوق، دارایی و آزادی همەی اتنیکها دفاع کند و طبق مادەی 39، متعهد شد آزادی شهروندان را تامین کنند و اتنیکهای مختلف حق روزنامهنگاری، کسب و کار، انجام مناسک دینی و مذهبی و فعالیتهای سیاسی با زبان مادری خود را داشتند.
علیرغم مواد پیمان، مبنی بر حمایت از حقوق اتنیکها در ترکیه؛ کوردها، ارمنیها و تمام اتنیکهای غیرترک از یکی از اساسیترین حقوق که تکلم به زبان مادری است، محروم شدند. در مقابل، انقلاب کوردها علیه اشغالگران برای مطالبه حقوقشان سالها ادامه یافت که سرانجام به شدت از سوی کشورهای قدرتمند پاسخ داده شد و بیش از یک میلیون کورد در قیام شیخ سعید پیران، احسان نوری پاشا، سیدرضا دیرسیم و همچنین شورشها انقلابهای سالهای بعد کشته شدند.
تنها یک سال به پایان پیمان لوزان باقی مانده است. سرنوشت خلق کورد و دیگر خلقهای منطقه، پس از پایان یافتن این پیمان، به کجا خواهد رسید؟
در شرایطی که مسائل خاورمیانه و به ویژە کوردستان، وخیمتر و بحرانها عمیقتر میشود، مدل دولت-ملت که توسط پیمان لوزان بر کشورهای منطقه تحمیل شد، در روژآوای (غرب) کوردستان در حال تضعیف است. پروژەی ملت دمکراتیک میتواند به الگویی برای مدیریت کشورهای منطقه به ویژه عراق، ترکیه، ایران و سوریه کە دارای اتنیکهای مختلف هستند و در پیمان لوزان تمامی حقوق آنها نقض شد، تبدیل شود.
ترکیه همچنین سالهاست برای بازگرداندن سرزمینی آماده میشود که در میثاق ملی، سرزمین عثمانی نام داشت و با پایان یافتن پیمان لوزان، حملات خود را به ویژه به باشور و روژآوای کوردستان، تشدید کرده است.[1]