رۆژنیوز - سۆران محەمەد
لە شارەدێی تەقتەقی سەر بە شاری کۆیە، 544 ڕووداوی جۆراوجۆرلە ساڵی ڕابردوو لە تەقتەق تۆمارکراوە، بەڕێوبەری پۆلیسش دەڵێت، هەوڵەکانمان چڕ کردۆتەوە بۆ کەم کردنەوەی ڕووداوەکان.
بەڕێوەبەری پۆلیسی شارەدێی تەقتەق ئاماری ڕووداوەکان بۆ ڕۆژنیوز ئاشکرا دەکات، کە کۆی ڕووداوە جۆراوە جۆرەکانی 544 ڕووداو بووە.
ڕائید ئەرسەلان بایز، بەڕێوبەری پۆلیسی شارەدێی تەقتەق، بە ڕۆژنیوزی ڕاگەیاند: لە ساڵی ڕابردوو 5 تاوانی کوشتن ئەنجامدراوە، حەوت هەوڵی کوشتن هەبووە، 5 ڕووداوی فڕاندنی هاوڵاتیان هەبووە کە 2 کەسیان ژن بوون و 3 کەسیان پیاو بوو،64 حاڵەتی دزیکردن تۆمار کراون، کە پێنجیان دزیی گەورە بوون.
وتشیی: لە ساڵی 2016دا 55 کێشەی خێزانی تۆمار کراوە، 48 ڕووداوی شەڕکردن و 64 ڕووداوی هەڕەشەلێکردن لە هاوڵاتیان، 23 کێشەی خراپ بەکارهێنانی هێڵەکانی پەیوەندی و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و 24 حاڵەتی تەڵەکەبازی تۆمار کراون.
ناوبراو وتشی: لە شارەدێی تەقتەق 99 کەس توشی ڕووداوی هاتوچۆ بوون، چوار کەسیان گیانیان لە دەستداوە،95کەسیش بریندار بوون، بەهۆی نزیکبوونی ڕووباری تەقتەق، هەشت ڕووداوی خنکان تۆمارکراوە کە 4 کەسیان لە ڕەگەزی مێ و 4 کەسیان لە ڕەگەزی نێر بوون، 2 ڕووداوی سوتان تۆمارکراون کە هەردوو حاڵەتەکە لە ڕەگەزی مێ بوون، ئەمە سەرەڕایی 189 ڕووداوی جۆراوجۆری تر کە لە سنوری شارەدێی تەقتەق تۆمار کراون، کۆی گشتی ڕووداوەکان دەکاتە 544 ڕوداوی جۆراو جۆر.
ڕائید ئەرسەلان بایز، تیشکی خستە سەر ئەوەی کە هێزەکانمان بە بەردەوام لە ئەرکدان بۆ ئەوەی کەمترین ڕووداو حاڵەتی نەخوازراو ڕوبدات.
30-12-2016

1 تاڵان کردن و سوتاندنی دائیرەی کارەبا
2 تاڵان کردن و سوتاندنی شارەوانی
3 تاڵان کردن و سوتاندنی تاپۆی خانووبەرە
4 تاڵان کردن و سوتاندنی پۆستەو گەیاندن
5 تاڵان کردن و سوتاندنی کشتوکاڵ
6 تاڵان کردن و سوتاندنی دادگای بەرایی تەق تەق
7 تاڵان کردن و سوتاندنی تەنفیز جێبەجێکار
8 تاڵان کردن و سوتاندنی دواکاری گشتی تەق تەق
9 تاڵان کردن و سوتاندنی کاتب عدل داد نووس
10 تاڵان کردن و سوتاندنی هاتوچۆ
11 تاڵان کردن و سوتاندنی مۆزەخانە
12 تاڵان کردن و سوتاندنی سەنتەری گەنجان
13 تاڵان کردن و سوتاندنی ناوچەی پارتی
14 تاڵان کردن و سوتاندنی کۆمیتەی یەکێتی
15 تاڵان کردن و سوتاندنی ناوچەی یەکگرتوو
16 تاڵان کردن و سوتاندنی ناوچەی کۆمەڵ
17 تاڵان کردن و سوتاندنی ناوچەی پارتی لە قەرەناو
18 تاڵان کردن و سوتاندنی کۆمیتەی یەکێتی لە قەرەناو
19 تاڵان کردن و تێکدانی ناحیەیی تەق تەق
20 تاڵان کردن و تێکدانی بنکەی پۆلیسی تەق تەق
زۆر بەداخەوە سێ کارمەندی پۆلیس بریندار بوو بە گولە و بەرد....
#19-12-2017#

باڵندەی دڵتەنگ یان بەلەشۆن، بە کوردی شینە شاهۆ-یە.
جۆرە باڵندەیەکی کۆچەرییە، لەپۆڵی حاجی لەق لەقە، لە هەموو کیشوەرەکانی جیهاندا هەیە، جگە لەکیشوەری جەمسەری باشور، دەنوک و باڵ و ملی درێژە، گۆشتخۆرە بەتابیەت(ماسی) و شیردەرە بچوکەکان و بۆق و کیسەڵ و... تاد دەخوات، لە سەرچەم و لێرەوار و کەنار ڕووبار و گۆم و دەریاچە و زۆنگاوەکان دەژیێت، بۆیە ناوی خاوەنی دڵی تەنگیشی پێ دەوترێت چونکە ترسی لەوشکبونی چەم و زۆنگ و ڕووباران هەیە، ساڵی جارێک هێلکە دەکات و هەر ساڵەی لەگەڵ باڵندەیەکی تر جووت دەبێت، زۆربەی جاران(4) هێلکە دەکات لەسەر دارەبەرز و لاپاڵە سەختەکان هێلانە دەکات، ماوەیەکە لەکەناری زێی بچوک لە شارەدێی ئاشتی و #تەقتەق# و شوان و شێخ بزێنی لەنێوان #هەولێر# و #سلێمانی# و #کەرکووک# پەیدابووە، کە لە پێدەشتە زێکردەکانی ئەو ناوچانە هەزاران گۆمی بەخێوکردنی ماسی تێدایە، ئەو باڵندەیە زیاتر کە گۆمەکان (پەنچەماسی)یان تێبکرێت، ئەوا دەبنە مێمڵی و دەیانخۆن.[1]

بوونیاتنانی پردی تەقتەق
#فازيل شەوڕۆ#
لە ڕێکەوتی (19-01-2014) دیدارێکمان لە شارۆچکەی #تەقتەق# سازکرد لەگەڵ هەر یەک لە حاجی سەلامی مام فەتحوڵڵای قەرەناوی ، (95) ساڵ و بەڕێز (ڕەفیقی کوێخا ڕەشیدی کوێخا سەعیدی ، (76) ساڵ ، هەردووکیان‌ لە دەستپێکی بوونیاتنانی (#پردی تەقتەق#) تا تەواوبوونی، وەک سەرکار و وەستا ئیشیان تێدا کردبووە.
شارۆچکەی تەقتەق سەربە شارۆچکەی #کۆیە#یە، کەوتووەتە لای ڕاستی زێی بچووک، 90 کیلۆمەتر لە ڕوژھەڵاتی پارێزگای ھەولێر و 60 کیلۆمەتر لە باکووری پارێزگای #کەرکووک#ەوە دوورە.
لە ساڵی 1918 کراوە بە شارۆچکە لەلایەن حکوومەتی ئەوکاتی ئێراقەوە و لە ساڵی 1960دا بە بڕیاری حکوومەت بەڕێوبەرایەتیی شارەوانی تێدا کراوەتەوە.
پردی تەقتەق هەر دوو بەری زێی کچکە لە دامێنی شارۆچکەی تەقتەق بە یەکەوە دەبەستێتەوە، بە شێوەێکی ئەندازیاريی یەکجار جوان و تۆکمە بوونیتاتنراوە. لەسەر (6) جووت ئەستونگی چەمەنتوی زەبەڵاح هەڵێنراوە و (7) جووت کەمەرەی نیوە بازنەیی لە سەرەوە لە شێوەی تاق، حەوت پارەچەکەی پردەکەی بە یەکەوە بەستووەتەوە.
=KTML_Bold=کێ پردەکەی درووستکرد؟=KTML_End=
لە سەرەتای پەنجاکانی سەدەی ڕابردوو، حکوومەتی نووری سەعید، کە سەرۆک وەزیران بوو، پێنج شەش پڕۆژەی بۆ ئێراق ئامادەکرد، یەکێکیان درووستکردنی پردی تەقتەق بوو لەگەڵ بەندوای دوکان و #دەربەندیخان#–لە باشوور. عەلی حەیدر سڵێمان، وەزیری ئاوەدانکردنەوەی ئێراق، گریبەستی پردەکەی واژوو کرد. ئەو زاتە کورد بوو خەڵکی #ڕواندز# بوو.
سێ کۆمپانیای گەورە بە یەکەوە لە درووستکردنی ئەو پردە بەشداریان کرد:
1. کۆمپانیای ڕووماڵکردنی جیۆلۆجیی زەوییەکە کە کۆمپانیایەکی ئێراقی بوو لە کۆتایی ساڵی (1953) بۆ ماوەی شەش مانگ خەریکی پشکنین و پشکنینکردنی زەوی ناوچەکە بوو لە قوڵای جۆراوجۆری وشکانی و ژێر زێیەکە. ئەو جێگایەی ئێستای پردەکەی لەسەر بوونیتاینراوە، بە باشترین شوێن دەستنیشان دەکات. لە پێشدا بە دووری چەند کیلۆمەترێک، لەو شوێنەی ئێستا، بە لای ڕۆژهەڵاتیان دەستنیشان کردبووە. لەو جێگەیی کەڵەکی لێ بوو. شوێنەکەش هەر بە ناوەی 'کەڵەک' ناسرابوو.
2. کۆمپانیایەکی ئینگلیزی لە ساڵی (1954-1955) بە سەرپەرشتیی ئەندازیارێک بە ناوی (پەترۆس)، لەگەڵ ئەڵمانییەکاندا لێدانی بناغە و درو‌ستکردنی دینگەکانی گرتبووە ئەستۆ. بە بەکارهێنانی تازەترین ئامێر و تەکنەلۆژی ئەو سەردەمە لەناو زێیەکەوە کارەکانی خۆیان جێبەجی کرد.
3. کۆمپانیایەکی ئەڵمانی لە ساڵی (1955) بە ناوی ( یتیوون مۆنێر باو) بەسەرپەرشتیی ئەندازیار (مستەر هارت) -کە ئەفسەرێکی ئەندازیاری سەربازی بوو لە جەنگی دووەمی جیهانی چەند جارێک بریندار ببوو و لەشی ساچمەی شەڕی هەرتێدا مابوو- بوونیاتنانی بەشی سەرەوە و کەمەرەکانی گرتبووە ئەستۆ. لەبەر ئەوەی هێشتا بەنداوی دوکان تەواو نەکرا بوو، لافاوێکی گەورە هات و لە ئاکامی بەرزبوونەوەی ئاستی ئاوی زێیەکە، بەشێکی زۆری ئەو تەختەبەندەی بەسترا بوو، ئاو بردی، تەنانەت ئەندازێارێکی ئەڵمانی بە ناوی (بڕۆنە) لەسەر بەلەمەکەی دەکەوێتە خوارەوە دەخنکێت. زەرە و زیانی ئەم لافاوە بەرنامەی کاری پردەکەی بۆ ماوەی شەش مانگ دواخست.
قادر محەمەد شەريف و براکەی، عادل محەمەد شەريف، وەک قۆنتەراتچی کاریان لەو پردەدا کردووە، هەروەها جەليلاغا و ئەحمەداغا چاودێر بوون، ئەوانەش هەر قەرەناوی بوون.
پێش ئەوەی دەستبکەن بە کارکردن لە پردەکە، هەڵسان بە درووستکردنی پردێکی کاتی بۆ ڕاپەڕاندنی کاری ڕۆژانە و گوازتنەوەی ئامێرەکانیان. ئەوان بە قەد گوندێک کابنیه و خانوویان بۆ خۆیان درووستکرد و دوو مووەلیدەی گەورەی کارەبایان دامەزراند.
بڕی پارەی تێچووی پردەکە (750) هەزار دینار بوو ، بۆ پڕکردنەوەی زەرەی لافاوەکە کرا بە یەک ملیۆن دینار.-ئەو کات نرخی یەک دیناری ئێراقی چوار دۆلار بوو. نرخی یەک مسقاڵ زێر نیو دینار بوو، 500 فلس.
=KTML_Bold=کرێکاری و ئێشکردن چۆن بوو؟=KTML_End=
ژمارەی بیانییەکان-بە تایبەتیی ئەڵمانەکان–نزیکەی (100) ئەندازیار و پسپۆڕ و فۆرمان و وەستا و بەردەست دەبوون. ژمارەی کرێکارانی خۆمانیش ڕۆژانە نزیکەی (600) کەس دە‌بوون کە بە سی شفت (جار) بە بێپسانەوە کاریان دەکرد هەر شفتەی (هەشت کاتژمێر بوو، هەر (45) کرێکارەی سەرکارێکی کوردی هەبوو. حاجی (سەلامی مام فەتحوڵڵا) خۆی یەکێک بووە لەو سەرکارانە وەک (چاودێر). کاک ( ڕەفیقی کوێخا ڕەشید)یش وەستای دارتاش و شیش بەست بوو. کرێکارەکان خەڵکی گوندەکانی دەوروپشتی تەقتەق و کەرکووک و دبز و کۆیەیان تێدا بوو، حاجی (سەلام) وتی ڕۆژانەی یەک کرێکار (300) فلس بوو، چونکە ئەو کات بێکاریی بوو ، کرێکار لە بازاڕ هەر (150) فلسی پێدەدرا و ئیش بە دەست نەدەکەت، جار بووە کرێکار بۆ ماوەی شەش حەوت ڕۆژ لە تەقتەق بێ ئیش ماوەتەوە چاوەوڕوانی کردوو تا ناوەکەی لە کۆمپانیا ‌ قەیدکەن. من خۆم (700) فلسم وەردەگرت کە دیکردە (14) دەرهەم. کاک (ئەکرەمی عەبدولجاسم)یش هەر چاودێر بوو کاک ڕەفیقی)ش وتی: من وەستا بووم (500) فلسم وەردەگرت. پارەکەشیان حەفتانە لەسەر یەک دەدا.
کارکردن بە شه و ڕۆژ و لە زستان و هاوێن پچرانی نەبووە حاجی (سەلام) وتی: جگە لە ئەندازیارە ئەڵمانەکە کرێکارێکی گوندی قەرەناویش بە ناوی )نەریمانی حەمە ساڵح)ی لەکاتی ئێشکردندا گیانی لەدەست دا و یەکێکی تریش، کە ئەویش هەر قەرەناوی بوو بە ناوی (کاکە ڕەش حەمە صاڵح) بە سیمی تەل زمانی بوو بە دوولەت.
کاک ( ڕەفیق) وتی: من تا پۆلی شەشەمی سەرتایم خوێند بوو ، سەرم لە زمانی ئینگلیزی دەردەچوو، تا وای لێهات جوان قسەم لەگەڵ دەکردن و وەک تەرجومانیش لە گەڵیان بووم. زۆر لە کرێکارەکان فێری هێندێک وشەی ئەڵمانی بوو بوون، تەنیا یەک ئەندازیاری ئەڵمانی بە ناوی (هاریی) باش باش فێرە کوردی بوو بوو. بەڕاستی مامەڵەی ئەوان زۆر پڕ خۆشەویستی و ئیحترام بوو، هەرگیز هیچ قسەێکی ناشیرینیان بە کەس نە گوت. لە کۆتایی تەواو بوونی پردە کە بڕوانامەیان بەسەر کرێکارەکاندا دابەشکرد. جار هەبوو هێندێک لە بیانییەکان ژن و ماڵیان بۆ یەک دوو مانگ لەگەڵ خۆیان بۆ تەقتەق دەهێنا، هەبوو سەگەکەشی هێنا بوو.
وەلێ حاجی (سەلام) دەگێرێتەوە کە: جارێک هێندێک کرێکار دەیانویست خۆڵ و قڕولیتە بکەنە ناو چەمەنتۆیەکە تا زۆر بێت و چیتر نەگرنەوە، ئەندازیارە ئەڵمانەکە زۆرزۆر پێتێکچوو، وتی ئێمە هاتووین بۆ ئێوە ئەو پردە درووست دەکەین، حەق وایە گەر خیانەتێکتان لە ئێمە بینی، محاسەبەمان بکەن، چۆن ئێوە خۆتان خۆڵ و لم دەکەنە ناو ئەو چەمەنیۆیە جوانە؟
کاک (ڕەفیق) وا دەگێرێتە وە: کە پردەکە تەواو و تەکمیل بوو بیانییەکان ئاهەنگێکی خۆشیان سازکرد ، گاجووتیکیان سەربڕی و لە شیشێکی درێژیان داو ئاگرێکی خۆش و جوانیان بە دیشەدار لە بن کردەوە، بە دەم گورانی و چەپڵە لێدان و سەما کردن، هێواش هێواش بە چەقۆ گۆشتی برژاویان لێدەکردەوە و دەخوار. ئەو لە زاری خوالێخۆش بوو (عەبدولجاسم) دەگێرێتەوە کە: لەم ئاهەنگەدا جگە لە بەڕێوەبەری شارەدێی تەقتەق (شێخ ئیحسان تاڵەبانی–برای موکەڕەم تاڵەبانی–و پارێزگاری کەرکووک (بەشیر حەیدەری) و قایمقامی شارۆچکەی کۆیە (هادی چاوشلی) و مودیرشارەدێی ڕێدار، لە کۆیەوە (کاکە زیادی حەماغای کۆیە و عەبدول حەمیدی حاجی تۆفیق و عومەری مام عەوڵڵای ئامادەبوون. ئەو دەم (سەعد شارۆچکەز) وەزیری ناوخۆ، کە خەڵکی #سلێمانی# بوو، لە وتارێکدا بە خەڵکەکه دەڵێت: وا بەنداوی (دوکان و دەربەندیخان )یشتان بۆ تەواو دەکەم ، ئەوجا لە هەیبە سوڵتانەوە تا تەقتەق هەمووی دەکەمە خۆشترین هاوێنەهەوار و سەیرانگا.
حاجی (سەلام) وتی: بڕیار بوو کە (سەباح)ی کوڕی سەروک وەزیران (نووری سەعید) لە ئاهەنگی کردنەوەی پردەکە‌ ئامادەبێت ، بەڵام ئینقلابی (14 ی تەموزی 1958)(14-07-1958)ی بەسەر داهاتوو و حوکمی مەلەکی گۆڕا بۆ حوکمی جمهوری و خانەوادەی مەلیک و نووری سەعیدیش ئەوانیش کوژران و لەسێدارە دران.
=KTML_Bold=بایەخی پردی تەقتەق چیی بوو؟=KTML_End=
پێش درووستکردنی ئەو پردە (قەیاغ) بۆ پەڕینەوە بەکار دەهات هەبوو-قەیاغ ‌ لە ڕووبەرێکی تەختەدار ئەستوور درووستکرا بوو بە کێبلێکی درێژ کە جەمسەرەکانی لەم بەر و ئەو بەری زێیەکە چەقێنرا بوو هاتوچۆی پێدەکرا، دەیتوانی یەک لۆری و یەک جێب و چەند نەفەرێکی هەڵبگرێت–بە خۆرای خەڵکی دەگواستەوە‌، دوا قەیاغەوانی تەقتەق خوالێخۆش بوو (مام تەلوب جاسم و مام کاکە ڕەش سەعدون و مام ئەحمەدی عەبدەی) بوون کە مووچەیان هەبوو لە حکوومەت. کە پردەکە تەواو بوو ئەو قەیاغەیان برد بۆ ناوچەی (پردێ).
لەڕاستیدا پردی تەقتەق پردێکی ئیستراتیژی و سەربازی بوو، باکووری ڕۆژهەڵاتی کوردستانی بە ناوەند و خوارووی ئێراق بەستەوە ، ڕۆڵێکی مەزنی هەبوو لە هەموو پڕۆسە سەربازییەکان و یان پێشکەوتنی ئەو دەڤەرە، هەم ڕێگاکانی کوورتکردەوە هەم ئاوەدانیشی بەدوای خوێدا هێنا. لە ساڵی (1974) دوو مینی بەهێز بە دەستی پێشمەرگە لەژێر پردەکە تەقێنرانەوە و لە سەرتای جەنگی ئێراق و ئێراننیشدا لە ساڵی (1982) دا فڕۆکەێکی ئێرانی مۆشەکێکی لە پردەکە گرت، خۆشبەختانە هیچیان زیانی گەورەیان بە پردەکە نەگەیاند. بە درێژایی شۆڕشیش شەر لەسەر ئەو پردەکراوە و خەڵک لە هەردوو لا کوژراون، ئێستاش جێگای ساچمە و گوللە دۆشکه و ئارپێجیی هەر پێوه دیاره.
لەوەتەی ئەو پردە درووستکراوە تەنیا لە ساڵی 2013 نەختێک دەستکاری کرا بۆ لێکبەستنەوەی جەمسەرە ترازاوەکانی تەختە ڕێیەکەی سەری. بەڵام چاککردنەوەکە لێزانانە نەبوو، بووە هۆی خراپترکردنی پردەکە-من خۆم ئەو کات چوومە تەماشاکردنی نۆژەن کردنەوەکە. بەڵام دیار بوو ئیمکاناتی ماددی و پسپۆڕیان هەر ئەوەندە بوو. بە گوێرەیی نەخشەی پڕۆژەکە، دەبێت هەر دە ساڵ جارێک، لێژنەی پسۆڕ و شارەزای لە پرد، بێن پشکنینی ورد بۆ ئەو پردە بکەن.
سەرجەم خەڵکی شارۆچکەی تەقتەق ڕێز و ئیحترامی ئەو پردەیان لە لایه و خۆشیان دەوێت و دەڵێن ئەوە نیعمەتە بۆ ئێمە و داواکارن کە بە جددی نۆژەن بکرێتەوە و بۆیە بکرێت و بە چرای جوانجوان و بلاجکتۆر ڕووناک و ڕۆشن بکرێتەوە و ڕێگا نەدرێت چەند تانکەرێکی نەوتهەڵگر بە یەکەوە بەسەر پردەکە تێپەڕن. ئەوان دەڵێن بینیویانە (7) تانگەری گەورە بەسەر پردەکەوە بەدوای یەکتر کەوتوون بەجارێک.
ئەم بابەتە ژمارە 5 ی-گۆڤاری شارەوانی کۆیە-بڵاوکراوەتەوە، کە سەرۆکایەتیی شارەوانیی کۆیە دەریدەکرد.[1]

شوێن: گوندی مەرزانی شارەدێی #تەقتەق#
رۆژ یان ساڵی گیرانی وێنەکە: ساڵی 2019ی زایینی
کەسایەتییەکانی ناو وێنەکە: بير و کانە نەوتی کێڵگەی نەوتی تەقتەق-ە، لەسنوری گوندی(ئيلنجاغی گچکە-مەرزانی سەرێ يان مەرزانی کانی قەبران) لەناو پارچە زەوی(کانی درۆزنە)یە..
ناوی وێنەگر: #ئاراس ئیلنجاغی#

بەتەمەنترين پياوی ساڵی 1980ی #تەقتەق#
ئەمە وێنەی بەتەمەنترين پياوی 37ساڵ لەمەوبەری شارۆچکەی تەقتەق-ە، عەلی عەزيز حەمەسور جاف-ە ناسراو بە(عەلی کۆر) ديارە چاوی نابينا بووە، وێنەکە لەساڵی 1980گيراوە و ناوبراو لە27-2-1985کۆچی دوايی کردووە و لە تەقتەق نێژراوە، نەوەی يەکێک لەخانەوادە ڕەسەنەکانی شارۆچکەی تەقتەقە و باوکی کەريم و قادر و سلێمان حەلاق-ە

بەختیاری-تەقتەق، گەڕەکی ژمارە(402)ی سەرۆکایەتی شارەوانی(تەقتەق)ە، یەکێکە لە گەڕەکەکانی شارەدێی(تەقتەق)ی شارۆچکەی(کۆیە)ی پارێزگای(هەولێر)ی پایتەختی هەرێمی کوردستان.[1]

پردی #تەقتەق# بناسە؟
پردی تەقتەق، ڕایەڵی بەیەک گەیاندنی (شوان و ساڵەیی و شێخ بزێنی)ی شاری #کەرکووک#ە بە شارۆچکەی تەقتەق و #کۆیە# و #ڕانیە# و #قەڵادزێ# و باشووری ڕۆژهەڵاتی شاری #هەولێر#، بۆ کەڵک وەرگرتن لەکات و نزیک بوونەوەی ناوەڕاستی ئێراق بەسنووری (ئێران-ئێراق) بیرۆکەی سەرەکی بنیات نانییەتی. ساڵی (1954) کۆمپانیایەکی عەرەبی لەلایەن وەزارەتی ئاوەدانکردنەوەی سەردەمی (مەلیکە گچکەلە) فەیسەڵ کوڕی غازی ڕوپێو (مسح) ی جیۆلۆجی باشووری (تەقتەق)ی کردووە شوێنی ئێستای پردەکە، بۆدڵنیابوون لەتوانای بەردەکان وخاکەکەی، دواتر کۆمپانیای (بیتۆن مونیر باو) ی ئەڵمانی دەستی کردووە بەبنیاتنانی پردەکە. ئەم پردە پێکهاتەکەی لەدوازدە پایەی (دینگە) ڕاگر پێکهاتووە کە دوازدە پلێت لەژێر زەویدایە، هەر پلێتە و درێژی بەمەترێک مەزندە دەکرێت، نێوپایەکان بەپێبلیکانە (پەیژە) دەتوانێت بچیتە نێویانەوە، ئەم دینگانە پردەکەیان کردووە بەحەوت بەشەوە، ئەم بەشانە لەسەرەوەی پردەکە بەچواردە کەوانەی کەمەرەییەوە بە یەکەوە گرێدراون بۆ ئەوەی قوورسایی پردەکە بە یەکەوە بەستراوی بگوێزنەوە سەردینگەکان واتا (ستونی و ئاسۆیی) جگە لەمەش هەربەشە پردێک (20 سم) نێوانیانە بۆکشانی هاوینە لەلایەک و ئەگەر بەشێکیان کەوت یادووچاری داڕمان یاوێرانکردن بێ کار لەبەشەکانی تر نەکات، زۆربەی کەرەستەی بەکارهاتوو لەبنیاتناندا شیش و چیمەنتۆ و پلێت بەکار هاتووە ئەڵمانەکان زۆر بەووردی و ئەندازیارانە کارەکانیان ئەنجام داوە، بۆ نموونە (مستەر شومایزە) سەرپەرشتی میکانیکی کردووە وەک ئامێرەکان، (مستەر وڵی) سەرپەرشتی کەرەستەی چیمەنتۆ و شیش و پلێتی کردووە، (مستەرئەلفرێد) بە هاوکاری (هاری و بلفکان) هەموو کارەکانی نەجاڕی لە ئەستۆ بووە، مستەرهێرد ئەفسەرێکی ئەندازیاری سەربازی سەردەمی هیتلەر بووە سەرپەرشتیاری کۆمپانیای (بیتۆن مونیر باوی) کردووە بە هاوکاری (مایگەرد) ئەندازیاری شارستانی کەیاریدەدەری بووە، لەگەڵ هەموو ئەمانەش (مستەر سۆبەر) کەئینگلیزێکی خەڵکی سکۆتلەندا بووە کارووباری گشتی پردەکەی لەئەستۆدا بووە، هەموو ئەمانە لە ساڵی 1956 لەقەڵاتەی ئەمڕۆ لەنێو کەمپدا سەرپەرشتیاری پردەکەیان دەکرد، ئەوان توانیان شوێنی ئێستای قەڵاتە بەو شێوە جوانە ڕێک بخەن، بەڵام بەداخەوە ئەمڕۆ ئەم قەڵاتەیە دووچاری نەمان و لەناوچوون هاتووە! ڕۆژانەی کرێکار لە (200) فلس تاوەکوو و (1000) فلس بووە، واتا دیناری شینی ئێراقی بۆیە ئەوکات خەڵکی ناوچەکە دەیان وت گۆمەشین دیناری شین چونکە ئەو گۆمە شینە زووتر تەنیا ئەگەر هاوینان خۆیان تێدا فێنک کردبێتەوە کەچی بەهۆی ئەو کرێکاریەوە خەڵکی ناوچەکە بوژانەوە، جگە لەمرۆڤەکان گوێدرێژەکانیشیان ڕۆژانە کاتێک بارەچەوی بەستی ئەوکاتی تەقتەقیان هێناوە (200) فلس و خاوەنەکانیان (600) فلسیان وەردەگرت. ئەم کرێکارانە ڕۆژانە سێ شەفت کاریان کردووە هەر شەفتەو (8) کاتژمێر، لەنێوان (200-800) کرێکار لەهەر شەفتێکدا، ئەم پردە گوژمەی (750000) دیناری ئێراقی بۆ تەرخان کراوە، یەک دیناری ئەوکات (3-4) دۆلاری ئەمریکی بووە، لەئەنجامی لافاوێکی بەهارەی زێی بچوک بەشێک لەکارەکان زیانیان بەرکەوت بۆیە شەریکەی (تأمین) 150000 دیناری تری بۆ تەرخانکرد ئەم پڕۆژە گەورەیە وەزیری ناوخۆی ئێراقی ئەو سەردەم (سەعید قەزاز) سێ جار سەردانی کردووە و لەگەڵ کۆمپانیاکاندا کۆبوونەوەی لەتەق تەق کردووە. ئەگەرچی مام ڕەفیق کوێخا ڕەشید دەڵێت لە 01-01-1958 تەواو بووە و وەرگیراوە، بەڵام وێنەگری چنارۆک بەکامێرای (عەلی حەمەد ئەمین) وێنەیەک لە ساڵی 1957 گیراوە کەبەشداربووانی ئاهەنگی کردنەوەی پردەکە دەخاتەڕوو کەپێک هاتووە لە (د. فەخری دەباغ، مەحمود زیاد ئاغا، عەلی مەولود معاونی پۆلیسی کۆیە، هادی ڕەشید چاوشلی قائیمقامی کۆیە، شەفیق سابیر، کاکەزیاد ئاغا، حاکم بایز ئاغای دزەیی، سوعاد تاڵەبانی بەڕێوەبەری شارەدێی تەقتەق، عەبدولحەمید حاجی مەلا تۆفیق، مستەفا بەگ، نوێنەری موتەسەریفی کەرکووک، ئەندازیار مەجید عومەر) ، ئەم پردە دوای (56) ساڵ لەتەواوبوونی ئەگەر (60-65) تەنی بەسەراببڕێت ئینجا (2-2، 5) ملم دادەبەزێت.[1]

#تۆفیق وردی# لە #تەقتەق#
تەمەنی ئەم وێنەیە 69 ساڵە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1948 دوای گەڕانەوەی مامۆستا (تۆفیق وردی) ڕێزمان نوسی کورد لە#کۆماری کوردستان# (#مهاباد#) لەسەردانی شوێنی (لەنگەرگرتنی کەڵەک)ی کەناری #زێی بچوک# لە تەقتەقەوە دەچێتەوە ناو شارۆچکەکە وێنەکەی بەبێ ئاگایی گیراوە.

کۆنترين شارەدێی شارۆچکەی #کۆيە# يە، دەکەوێتە باشوری کۆيە بەدوری 23کيلۆمەتر وباشوری ڕۆژهەڵاتی شاری #هەولێر# بەدوری 58کيلۆمەتر، دەکەوێتە نێوان بازنەی پانی(35-36)ی باکوری نيوەگۆی زەوی و نێو هێڵی درێژی(44-45) ڕۆژهەڵاتی زەوی، لەناوچەی بارانی نامسۆگەردايە باران بارينی ساڵانەی(200-500)ملم دايە، کەوتۆتە ناوچەی زورگانەوە60%ی گردۆڵکەيە و 38%زەوی زێکردە و 2%شاخاوييە، بەهێڵی کەنتوری بەرزييەکەی لەنێوان(350-750) مەترە لەئاستی ڕووی دەرياوە.
دەکەوێتە کەناری لای ڕاستی #زێی بچوک#، بەهۆی هەڵکەوتەی لەسەر زێی بچوک چەند خاسيەتێکی ئاوەدانی و گەشتياری و کشتوکاڵی و بەخێوکردنی سامانی ماسی تێيدا گەشەی کردووە، هەر لەبەر ئەمەشە کۆييەکان:(تەقتەق بە دەڵتای کۆيە ناو دەبەن).
مێژوەکەی وەک ئاوايی دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای سەدەی حەڤدەيەم بەڵام بەناوی جياجياوە وەک(کوچک نەخشينە، کەڵەکچن و دواجار تەقتەق) کە هەمويان لە بەردەوە وەرگيران وەک شاعيری مەزن(#گۆران#) لەوەسفی سروشتی هەورامان فەرمويەتی:
ناو ڕێگا(تەقتەق) لاڕێ بەردی زل
کەهێشتا گەردوون پێی نەداوە تل
لە15-12-1918 کاپيتان(های) ئينگليزی دوای جەنگی جيهانی يەکەم گەيشتۆتە کۆيە و پێکهاتەيەکی کارگێڕی نوێی بە کۆيە بەخشيوە و کردويەتی بە(قەزا) و حەمە ئاغای گەورە-غەفوری کردۆتە قايمقام و گوندی تەقتەقی کردووە بەشارەدێ و(عەوڵائاغای تاهير ئاغای حاجی بەکراغای حەوێزی) کە باوکی لە(هيبۆ)ی خوشکی عەلی بەگ داسنی بووە، کردووە بە بەرێوەبەری شارەدێی تەقتەق.
رووبەری شارەدێيەکە لە ساڵی 1918-1977 خۆی داوە لە(1073)کيلۆمەتر چوارگۆشە، بەڵام لەنێوان ساڵانی(1977-2005) ڕووبەرکەی کەمبۆتەوە بۆ(276)کيلۆمەتر چونکە شارەدێيەکانی(شۆرش-دێگەڵە و سێگردکان و ئاشتی) لەسەر ئەژماری گوندەکانی شارەدێی تەقتەق دروستکراون.
ئەمرۆ تەقتەق(21) کەرتی کشتوکاڵيە وتێکڕاشی(23) گوند و ئاوەدانی بەسەرەوەيە بڕوانە(#زێودەر#).
لە ڕواڵەتە مێژويی و جوگرافی وشارستانی و ئابورييەکانی شارەدێی تەقتەق:
1-#کێڵگەی نەوتی تەقتەق#1959-2018
2-#پردی تەقتەق#1954-1958
3-شوێنەواری مێژويی #ساتوقەڵا#1230-800پ.ز
4-#کێڵگەی بەخێوکردنی پەلەوەری دايکانەی تەقتەق#1983
5- چيای #گۆرقەرەج# 710مەتر زێدی گەورە شاعيری کورد حاجی قادری کۆيی(حاجی)
6-چيای #تەکەڵتو#810مەتر، سەنگەری داستانی بەرەنگاری دوژمن لە ئەنفالەکان.
7-هەردوو بانۆکەی(#ئيلنجاغی گەورە#) و(تاڵەبانی گەورە) دێمەکاری پشت بەباران بەستوو.
8-زێی بچوک شادەماری ژيان و ئاوەدانی تەقتەق.
9-گازينۆی گەشتياری تەقتەق.
10-پارکی سايەی گەشتياری.
11-پارکی چەمی کێخوارەشيدی گەشتياری.
12-کۆرنيشی کەناری زێی بچوک.