$بۆ ئەمڕۆ، دەمامک ئەبرامزە$
#جەلال بەرزنجی#

#30-04-2020#

زلهێزەکان، بە تایبەتی ئەمریکا و یەکێتیی سۆڤیەتی جاران لە سەردەمی شەڕی سارد، لە سەدەی 20 کە دنیا بەسەر دوو بلۆکی کاپیتالیزم و سۆشیالیزم دابەشببوو، چەکیان بۆ ئەگەری شەڕی ئەستێران و بن زەریاکان درووستکرد. بۆمبی ئەتۆمی وایان دا‌هێنا کە توانای چەندین جار وێران کردنی گۆی زەوی هەیە.

کەچی ئەوە بۆ سێ مانگ دەچێت کۆرۆنا وەک ڕەوە گورگێکی برسی کەوتبێتە ناو ڕانە مەڕێک، کەوتووەتە ناو دنیا و مرۆڤ دەخوات. تا ئێستا لە سێ ملیۆن مرۆڤ زیاتر تووشی ئەو ڤایرۆسە بووینە و زیاتر لە 200 هەزار کەسیش زیاتر گیانیان لەدەستداوە. جگە لەوەش مرۆڤی لە هەموو کونجێکی گێتی تووشی ترس و تۆقاندن کردووە. بگرە ئەوەی دەرگەی هەیە داخراوە. مرۆڤ لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی خۆی حەپس و کەرەنتینە کردووە، ئابووریی وڵاتان زیانی گەورەیان پێکەوتووە، تائێستاش لە ئاسۆ مژدەی دۆزینەوەی ڤاکسینێک دژی ئەو پەتایە دیار نییە ئومێد بە مرۆڤایەتی بدات.

ئەو پارەیەی وڵاتە زلهێزەکان کە بۆ کەرتی تەندرووستی لە ساڵانە لە میزانییە دایدەنێن، بە بەراورد لەگەڵ ئەو ترلیۆنەها دۆلارەی بۆ خەرجی سەربازی و درووستکردنی چەکی کاولکەر تەرخانی دەکەن هیچ نییە. جگە لەوەش دنیا ئەزموون و پێشینەی لەگەڵ ئەو جۆرە ڤایرۆسانەی لە ئەنجامی پیسکرنی ژینگە لەلایەک و لە لایێکی دیکە کولتووری خواردنی گۆشتی ئەو باڵندانەی لەشیان هەمووی ڤایرۆسە، وەک: شەمشەکوێرە.

ئەو هێرشەی کۆرۆنا شتێکی تازە نییە. لە ساڵی 1918 ئەنفلوەنزا 50 ملێون مرۆڤی کوشت، لەدوای ئەویش سارس، میرۆس، ئەنفلوەنزای باڵندە و بەراز، ئیبۆلا و سەدان هەزاریان کوشت.

کۆرۆنا ڤایرۆسێکی لەخشتەبەرە، دەزانم دەبێت نەخۆشییەکە بناسرێت ئینجا دەرمانی بۆ بدۆزێتەوە، بەڵام ئەویش وەک سارس و ئەنفلوەنزا ئەوانی دیکە عەشقی سییەکان و قوڕگە. دەکرا بە سیستەمێکی تەندرووستی پشگتیری کراو بە بودجەیەکی گەورە وابکرێت، بەرگریی لەشی مرۆڤ بەهێز بکەن، یان هەر هیچ نا ماسک و دەستەوانە چوار بۆ پێنج دۆلاری تێناچێت، لەکاتێکدا دەبابەی (ئەبرامز) نرخی چوار بۆ پێنج ملیۆن دۆلارە، ئەوەیان بۆ کوشتنی مرۆڤە ڕەزیلی لێناکرێت و ئەوەی دیکەیان بۆ پاراستنی مرۆڤە کەچی لە ویلایەتە پێشکەوتووەکانی ئەوروپا و ئەمریکای باکوور لەگەڵ ئامێری پشکنین، نەخۆشخانە و قەرەوێڵەی تەواو بۆ ئەو هاووڵاتییانەی نەخۆش دەکەون دابین نەکراوە. کەمی ماسک و دەستەوانە بوونەتە گرفت و هۆی درووستبوونی کێشە، وەک ئەوەی لەو دواییەی لەنێوان هەردوو وڵاتی هاوسێ کەنەداو ئەمریکا درووستبوو.

ئەو بێدەسەڵاتییەی مرۆڤ بەرانبەر ئەو هێرشانەی ئەو ڤایرۆسانە هەر چەند ساڵ جارێک دەیکەن، لاوازی و هەرەسهێنانی ئەو سیستەمەی ئەمڕۆ کە پێیدەڵێن (گڵۆبەلایزەیشن) و پۆستمۆدێرنیزم پیشان دەدات.

هەرچەندە دڵنیام تازە زەحمەتە ئەو وڵاتانە بگەڕێنەوە سەر ئەو پرەنسیپ و پەیامانەی بایەخ بە مرۆڤ، سەلامەتیی مرۆڤ، پارستنی ژینگە و گۆڕینی ستایلی خواردن بدەن، بەڵام ئەو زۆر ڕۆیشتنە و دوورکەوتنەوە لە کرۆکی مرۆڤایەتی پێویستی بە هەڵوێستە و ئاوڕدانەوە هەیە.

تائێستا کۆرۆنا هەڕەشەکەی لە مرۆڤ نەبردووەتەوە، بەڵام لەناوماندایە، چەکی بەرەنگاربوونەوەی ئەو ڤایرۆسە خۆگونجاندنە لەگەڵ ئەو واقیعە لە ڕێگەی خۆ کەرەنتینەکردن و تێکەڵ نەبوون بە خەڵک، لەبەرئەوەی مرۆڤ کائینێکی کۆمەڵایەتییە و ئێستاش بەهارە ڕەنگە لە ماڵەوەبوون تا ئەندازەیەک نیگەرانمان بکات.

ڤایرۆسی کۆرۆنا بە ئەندازەیەک زیرەکە مرۆڤ گوماندەکات دەستکردی خۆی یان سرووشتی دایکمان بێت. ئەو ڤایرۆسە لەناو سییەکان چالاک دەبێت و دەڕوات بۆ کەسێکی دیکە. بۆیە تائێستا دەمامک، دەستەوانە و لە ماڵەوەبوون، تاکە چەکمانن لەو شەڕەدا. [1]

لەدوای بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا دەمامک وەک یەکێک لە پێویستییەکانی خۆپاراستن لە ڤایرۆسی کۆرۆنا دانراوە و بەشێک لە هاووڵاتییان ڕۆژانە بۆ خۆپاراستن لە تووشبوون بەم ڤایرۆسە دەمامک بەکاردەهێنن.
بەگوێرەی ئەو هەواڵەی پێگەی Stuff نیوزلەندی بڵاویکردۆتەوە تیایدا هاتووە کە بەکارهێنانی بەردەوامی دەمامک زیانی دەبێت لەسەر تەندرووستی هەندێک کەس و هۆکارە بۆ تووشبوون بە نەخۆشییەکانی ئەکزیما و هەستیاری پێست بە تەواوی جۆرەکانییەوە.
پزیشکان ڕێنموی هاووڵاتییان دەکەن ئەگەر بەدەمامکی پزیشکی هەست بە خوران و سووربوونەوەی پێستیان دەکەن ئەوە باشتر وایە دەمامکی پەڕۆ بەکاربهێنن و هەموو ڕۆژێک بیشۆن. [1]

[1]

پەردەنشین بوون، پەردەیی بوون، چوونەبن پەردە، خۆداپۆشین، دەمامک لێدان، ڕووبەند لێدان، پردگی شدن [1]

1- نقابدار: دەمامک بەستوو، دەمامکدار، دەمامک لێداو، دم هەڵپێچاو، لەچەککراو، 2- ژن وکچی خۆداپۆش، (پردگی )[1]

پەردەنشینکردن، پەردەیی کردن، خستنەبن پەردە، داپۆشین، دەمامک پێ لێدان، ڕووبەند پێ لێدان، پردگی کردن [1]

دەمامک لەزاربەستن، دەمامک لێدان، زاربێن بەستن، التثام (التثام - ع)[1]

پەچەگرتنەوە، دەمامک لێدانی ژنان، ڕووبەند لەڕوو بەستن، برقع زدن (کنـ/ عف)[1]

1- نقابدار: دەمامک بەستوو، دەمامکدار، دەمامک لێداو، دم هەڵپێچاو، لەچەککراو، 2- ژن وکچی خۆداپۆش، 3- پردەدار: پەردەدار، دەرکەوان، سەرپەردەدار، سەردەرکەوان، کوێخادەرک، 4- دەورانی پێش لەباڵغبوونی مێروو، قۆزاخەیی، پردگی (اص نسبی)[1]

دەمامک لەزاربەستن، دەمامک لێدان، زاربێن بەستن، التثام (التثام - ع)[1]