نڤیسەرێ پێشکەتنخوازێ کورد جەمال عیرفان (1881-1923)
کوڕێ عیرفان ئەفەندی کوڕێ مەلا عەبدوڵڵایێ کوڕێ مەلا ڕەسوڵی کاژاوییە. ساڵا 1881 ل تاخا کانی ئاسکان ل ماڵباتەکە خانەدان و بەرنیاس یا #سلێمانی# ژدایک بوویە.
د دەستپێکێ لدەف بابێ خوە و پشتڕە دەف خواجە ئەفەندی خوەندییە و دیف وێ ل قوتابخانەیا ڕوشدییەیا موڵکی و ڕوشدیەیا سەربازی درێژە ب خوەندنێ خوە دایە. ژبو تەمام کرنا خوەندنێ چوویە بەغدا و لوێرێ ژی بەرەف ئەستەمبوڵێ چوویە و د ئەرکانێن حەڕبی دە درێژە ب خوەندنێ دایە و تمام کرییە و پشتڕە ل فەیلەقا شەش یا سوپایێ عوسمانی دە بوویە ئەفسەر. =KTML_Photo_Begin=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2010/4205/0002.JPG=KTML_Photo_Alt=جەمال عیرفان=KTML_Style=width:20%;height:20%;float:right;=KTML_Photo_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2010/4205/0002.JPG=KTML_Photo_End=
دەمێ کو جەنگێ ئێکەمێ جیهانی خلاس بوویە دەولەتا ئینگلیز ل خەڵکێ دەڤەرێ سوپایەک ل سلێمانیێ پێک ئینا کو ب (سوپای لیڤی ئانکو لیوی) یێ بەرنیاس بوو، جەمال عیرفان بوویە فەرماندەیێ هێزا پیادە یا وی سوپایەی و پشترە پۆستێ ڕێڤەبەرێ ناحیەیا مەرگە پێ هاتە سپاردن، لێ ژبو دەمەکە درێژ لسەر ئەرکێ خوە یێ نوو نەما و ساڵا 1920 ڤەگەڕیا سلێمانی و بوویە ئەندامێ ئەنجوومەنا ئیدارەیا باژێڕی. ل هەیامێ کوو لسەر ڤی ئەرکی بوو ڕوڵەکە گرنگ گێڕا ل نێزیک کرنا خەباتا سیاسی بهەڤرە و ئێک بوو ژوان ڕووناکبیرێن هەرە چالاک یێن سەردەمێ خوە. ل ڕۆژنامەیا پێشکەوتندا گەلەک گوتار و لێکۆڵین بەڵاڤ کرینە.
لبن کاریگەرییا ئەو ڕێکخراوێن سیاسی کو کوردێن ئەستەمبوڵێ دامەزراند بوو جەمال عیرفان دەمێ کوو ساڵا 1920 ڤەگەڕایایە سلێمانی کۆمەک سازیێن سیاسی دامەزراندن کو هەمییا یەک بەرنامە و یەک ئارمانج و پەیڕەوا ناوخۆ هەبوو. ژوانا تەعالی کوردستان، کوردستان، وەتەنییەکان، فیدائییانی کوردستان، خۆرهەڵاتن (شروق) .
ڤی کەسایەتی یێ نیشتمان پەروەرە ل نڤیسینێن خوە دە هەموو جاران پشتگیریا هەژاران و بیروباوەڕێن پێشکەتنخواز کرییە و ب کویری ل ئاریشەیێن ئابووری و فەلسەفی گەهشتییە، ژبەر ڤێ چەندێ کورت بیر و کەڤنپەرستان ب ئاشکەرە دژایەتیا وی کرینە، لێ جەمال عیرفان گوهێ خوە نەدایە وانا و درێژە ب رێبازا خوە دایە. جەمال عیرفان، ل باژێڕێ سلێمانی و د رێکەفتا #12-12-1923# هاتە تەرۆرکرن.
پشتی ڕاپەڕینا باشوورێ کوردستانێ دەزگەهەکێ ڕەوشنبیری بناڤێ جەمال عیرفان ل سلێمانیێ هات دامەزراندن .[1]

#ئاکۆ غەریب#

نووسەری پێشکەوتنخوازی کورد جەمال عیرفان (1881-1923)
کوڕی عیرفان ئەفەندی کوڕی مەلا عەبدوڵڵای کوڕی مەلا ڕەسوڵی #کاژاو#ییە.
ساڵی 1881 لە گەڕەکی (#کانی ئاسکان#) لە خێزانێکی خانەدان و ناسراوی #سلێمانی# لەدایک بووە.
سەرەتا لای باوکی و دواتر لای خواجە ئەفەندی خوێندوێتی و پاشان لە قوتابخانەی ڕوشدییەی موڵکی و ڕوشدییەی سەربازی درێژەی بەخوێندن داوە. بۆ تەواوکردنی خوێندن چووەتە بەغدا و لەوێشەوە بەرەو ئەستەمبوڵ ڕۆیشتووە و لەوێ (ئەرکانی حەربییە) ی تەواوکردووە و لە فەیلەقی شەشی سوپای عوسمانیدا کراوە بە ئەفسەر.=KTML_Photo_Begin=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2010/4205/0002.JPG=KTML_Photo_Alt=جەمال عیرفان=KTML_Style=width:20%;height:20%;float:right;=KTML_Photo_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2010/4205/0002.JPG=KTML_Photo_End=
کە جەنگی یەکەمی جیهانی کۆتایی هات و ئینگلیز لە خەڵکی ناوچەکە سوپایەکی لە سلێمانی پێک هێنا کە بە (سوپای لیڤی) یا (لیوی) ناسرا بوو، جەمال عیرفان کرا بەفەرماندەی هێزی پیادەی ئەو سوپایە و پاشان پۆستی بەڕێوەبەری شارەدێی #مەرگە#ی پێ بەخشرا، بەڵام زۆر لەسەر ئەو کارە نەمایەوە و ساڵی 1920 گەڕایەوە سلێمانی و بوو بە ئەندامی ئەنجوومەنی ئیداری شار. لەو ماوەیەدا ڕۆڵێکی گرنگی گێڕا لە جۆشدانی خەباتی سیاسی و یەکێک بوو لە ڕووناکبیرە هەرە چالاکەکانی سەردەمی خۆی. لە ڕۆژنامەی پێشکەوتندا گەلێ وتار و لێکۆڵینەوەی بەپێزی بڵاوکردەوە. لەژێر کاریگەریی ئەو ڕێکخراوە سیاسییانەی کە کوردەکانی ئەستەمبوڵ دایانمەزراند بوو، جەمال عیرفان کە گەڕایەوە سلێمانی ساڵی 1920 کۆمەڵێک ڕێکخراوی سیاسی دامەزراند کە هەموویان یەک بەرنامە و ئامانج و پەیڕەوی ناوخۆیان هەبوو. لەوانە #تەعالی کوردستان#، کوردستان، وەتەنییەکان، فیدائییانی کوردستان، خۆرهەڵاتن (شروق) . ئەم کەسێتییە نیشتمانپەروەرە لە نووسین و هەڵوێستی دا هەمیشە پشتگیری لە هەژاران و لە بیروباوەڕی پێشکەوتنخوازی کردووە و بەقووڵی لە مەسەلە ئابووری و فەلسەفییەکان گەیشتووە، بۆیە کۆنەپەرستان بەئاشکرا کەوتونەتە دژایەتی کردنی، بەڵام جەمال عیرفان کۆڵی نەدا و درێژەی بەرێبازەکەی دا.
جەمال عیرفان، لە شاری سلێمانی لە #12-12-1923# تیرۆرکرا.[1]
پاش ڕاپەڕین دەزگایەک بەناوی ئەمەوە بەناوی #دەزگای ڕۆشنبیریی جەمال عیرفان# لە سلێمانی دامەزرا.

کۆکردنەوە و ئامادەکردنی: #مۆفەق میراودەلی#
لە بارەی کتێبەکەوە:
جەمال عیرفان یەکێکە لە ڕووناکبیرەکانی شاری سلێمانی لە نیوەی یەکەمی سەدەی بیست، لەو سەردەمەدا لە بواری ڕۆژنامەوانی و ئیداری و سەربازی ناوی دەبرێت، لەڕوانگەی وتارەکانی یاخود بەشداری لەبواری ئیداری، هەروەها وەرگرتنی پلەی سەربازی.
روون و دیارە لە ڕۆژی شەهیدکردنی تا ئەمڕۆ کۆمەڵێ وتاری لەبارەوە نووسراوە، لە چەند سەرچاوەو کتێبێکی کوردی و بیانی ناوی هاتووە، بەڵام تا ئێستا هیچ کتێبێکی سەربەخۆو تایبەتی لەبارەوە نییە، تەنانەت هیچ لێکۆڵینەوەیەکی وردو گشتگیری لەبارەوە ئەنجام نەدراوە، لایەنە شاراوەو ناڕوونەکانی شەن و کەوی تەواو نەکراوە، ئەوەی هەیە لێرەو لەوێ ژمارەیەک وتارو بابەت و کورتەباسی لەبارەوە نووسراوە.
بەراستی زانیاری و کەرەستەو بابەتی تەواو لەبەردەست نین، تەنها چەند وتارێکی ڕۆژنامەوانی خودی خۆی هەیە، لەگەڵ لایەنی کۆمەڵایەتی کە خۆی لە ڕەگ و ڕەچەڵەک و بنەماڵەکەی دەبینێتەوە، ئەگەر نا زیاترئەوەی لەبارەی نووسراوە بابەتی ڕۆژانەن ناچنە خانەی لێکۆڵینەوەی زانستی و مێژوویی.
ئەوەی لەو کتێبەدا کۆکراوەتەوە بیرەوەری و یاداشت و نووسینی کەسانێکی ئەو ڕۆژگارەن، کە هاوسەردەمی جەمال عیرفان بوون، لەگەڵ ژمارەیەک وتارو بابەتی دیکە، بەڵام من لێرەدا هەوڵم داوە وتارەکانی جەمال عیرفان و ئەوەی لەسەری نووسراوە لە (ڕۆژنامەو گۆڤارو بڵاوکراوەکان)و کتێب و سەرچاوە کوردی و بیانییەکان کۆبکەمەوە، لە چوارچێوەی ئەو کتێبەدا بیخەمەڕوو.
کاری من لێرەدا تەنها کۆکردنەوەو ئامادەکردنی کتێبەکەیە، نەهاتووم بەوردی لە جەمال عیرفان بکۆڵمەوە، سەرجەم لایەنەکانی شەن و کەو بکەم، پاشان بڕیاری ئەوە بدەم جەمال عیرفان کێ شەهیدی کردو بۆچی شەهید کرا، بۆیە هیچ کام لەم زانیارییانە گوزارشت لە ڕاو بۆچوونی من ناکەن، ڕاو بۆچوونی ئەوانەن کە لە هەریەکەیاندا ئاماژەم بە خاوەنی نووسین و باس و بابەت داوە، بەوردی سەرچاوەو پەراوێزەکانم دیاری کردوون، چونکە بڕیاردان لە بکوژانی جەمال عیرفان لەو ڕۆژگارەدا نەزانراوە، جا چ جای ئەوەی ئەمڕۆ پاش نزیکەی (100) ساڵ حوکمی ئەوە بدەین.
ئەوەی بەلای منەوە گرنگە کۆمەڵێ زانیاری پەرش و بڵاو و نەزانراون لە چوارچێوەی ئەو کتێبەدا کۆکراونەتەوە، بە ئامانجی تاڕادەیەک ئاشنابوون بە جەمال عیرفان، ئەگەرنا پێم وایە زۆر شتی نەزانراو هێشتا ماون، دەشێ لەداهاتوو کەسانیتر ئەو کارە بکەن. [1]

دەزگایەک بۆ خزمەتی خوێنەرانی پەڕتووک، لەوێ نوێترین بڵاوکراوە دەستدەکەوێت.
جەمال عیرفان لەنێو هاوڕێی و هەڤاڵانیدا خاوەن کەسایەتییەکی کاریگەر و لەبیرنەکراو بووە، هەربۆیە لەلایەن بەڕێز دکتۆر تەها ڕەسوڵ وەک هاوڕێ و وەفایەک بۆ ئەم نووسەرە لە 14-02-2013 دەزگای ڕۆشنبیریی جەمال عیرفان دادەمەزرێنێت و لەلایەن وەزارەتی ڕۆشنبیرییەوە مۆڵەتی ڕەسمی پێ دەدرێت، ئەم دەزگایە لەسەرەتای درووست بوونییەوە تا ئێستا (2019) خاوەنی زیاتر لە 400 بڵاوکراوەی خۆیەتی لەسەرجەم بوارەکاندا و لەهۆڵی تایبەتی پەڕتووکخانەکەیدا ساڵانە چەندین کۆڕ و سیمیناری جۆراوجۆر سازدەکرێت.
دەزگای ڕۆشنبیریی جەمال عیرفان ناوەندێکی ڕۆشنبیریی گشتییە و ئامانجی تەنیا خزمەت گەیاندنە بە نووسەران و خوێنەران

ئەم دەزگایە پەڕتووکەکانی بە ناوی چوار کەسی دیاری کوردەوە چاپ دەکات بۆ ڕێزگرتن لەکار و خەبات و ماندووبوون و هەروەها زیندوو مانەوەی ناویان لەناو کورد و پەڕتووکخانەی کوردیدا.

1- سەرجەم پەڕتووکە هزری و فەلسەفییەکان بەناوی شەهید
ئارام دەردەچێت کە ( ناوەندی توژینەوە و هزری شەهید ئارام ) ە

2- هەرچی پەڕتووکی ئەدەبییە بەناوی نووسەری بەڕێز عەبدولڕەحمان زەبیحی دەردەچێت کە ( ناوەندی توێژینەوەی ئەدەبی عەبدولڕەحمان زەبیحی ) یە

3- سەرجەم پەڕتووکە مێژووییەکان بەناوی مامۆستای لەهزرا زیندوو
جەمیل ڕۆژبەیانی دەردەچێت کە ( ناوەندی توێژینەوەی مێژوویی جەمیل ڕۆژبەیان ) ە

4- سەرجەم ئەم پەڕتووکانە لەلایەن ناوەندی چاپ و بڵاوکردنەوەی ڕووباکبیریی کورد ( جەمال عیرفان ) چاپ و بڵاودەبێتەوە لەسەر ئەرکی دامەزرێنەر و بەڕێوەبەری گشتی بەڕێز ( د.تەها ڕەسووڵ )

بەپشتیوانی ئێوە و سەرنج و بۆچوون و ڕەخنەکانیشتان
پێکەوە لەم کاروانە ڕۆشگەرییەدا بەردەوام دەبین [1]

عادل جەمال عرفان لە 17-09-1917 لەشاری #سلێمانی# لە خانەوادەیەکی ڕۆشنبیر و ناوداری ئەوشارە لەدایکبووە,قۆناغی خوێندنی سەرەتای و لە سلێمانی خوێندووە,ئەو کاتەی ئینگلیزەکان هاتوونەتە کوردستان و عێراق و لە زۆر شوێندا بنکە سەربازیان هەبووە و سوودیان لە گەنجانی خانەوادە ڕۆشنبیرەکان وەرگرتووە بۆ ئەوە عادل وەکو خوێندەوارێک پەیوەندی بە گاردەکانی سوپای لی ڤی ئینگلیزیەوە دەکات کە ئەوسا دەرفەت بۆ کوردان هەبوو بەشدرای تێدا بکەن و بەپێیی ئاستی خۆیان پلەی تێدا وەدەسنبێنن و بۆ ئەوە ماوەیەک لەو ڕیزی سوپادا دەمێنێتەوە تا پلەی ئەفسەری وەردەگرێت,هەر لەمیانەی ئەو ساڵانی لەناوسوپادا کاری کردووە جا خۆرسکانە یان لەرێی کردنەوەی کۆرسی زمانەوە فێری زمای ئینگلیزی بووە وردە وردەش بەرەوپێشەوەی بردووە. دوای ئەوەی یان ئەرکەکەی لەسوپادا تەواو دەبێت یان سوپاکە ئەرکەکانی بەهۆی ڕووداوەکانی ئەوکاتەوە تەواو دەبێت عادل عرفان ڕێزی سوپا جێدێڵیت ولە یەکەم هەنگاوی کردنەوەی بەشی کوردی لە ئێزگەی ڕادیۆی بێتەلی عێراق لەسەرەتای ساڵی 1939 دا لە شاری بەغدا بەشداری کارا دەکات و لەگەڵ خوالێخۆشبوو کامیلی کامەمین و هاوکارەکانی تردا بەردەوام دەبێت و ئەوەی پیی سپێردرابێت سەرکەوتوانە ئەنجامی داون چ لە بواری بێژەروی و وتارنووسی و وەرگیران و ئامادەکردن به و پێیەی ئه و لە هەرسێ زمانی کوردی و عەرەبی و ئینگلیزی تەواو شارەزا بووە.
دوای ئەوەی ئینگلیزەکان لە عێراقدا بۆ ماویەک ماونەتەوە لە سیاسەت و جەنگدا سەرکەوتنیان بەدەستهێناوە و کار بۆ پەرەپێدانی ئابووری لە عێراقدا دەکەن و ئه و کاتەش ئەوان بەرژەوەندیان لە نەوتدا هەبووە و یەکەم کۆمپانیای نەوتی عێراقیان IPCدامەزراند کە بارەگاکەی لە #کەرکووک# بووە و پێویستیان بە کارمەندو کرێکاری ناوخۆیی بووە عادل عرفان وەکو خوێندەوارێک وئینگلیز زمانێک بە دەرفەتی زانیوە کار لەو کۆمپای کۆمپانیای نەوتی کەرکووکIPC بکات ئەڵبەت ئەوەش ڕوونە کەوا وەک کارمەندێکی بەرپرس کاری دراوەتێ و ئەزموونی باشیشی لە بواری زمانزانی و کارگێری و کۆمەڵایەتیدا لاکۆبۆتەوە سەرەرای ئەوەی ئەو وەک لە خانەوادەیەکی ڕۆشنبیری سلێمانی بوون لە بواری خوێندنەوە و وەرگێراندا توانایەکی باشی لەخۆیدا کۆکردبۆوە. عادل عرفان لەو کۆمپاینای نەوتدا دەستهەڵدەگرێت و لەشاری بەغدا لە هێڵی ئاسمانی دەوڵەتدا کاری کردوو و هەردوو کاری بەیەکەوە بەستۆتەوە.
بۆ درێژەدان بە ژیان و دەستەبەرکردنی ئاسۆیەکی گەش لەگەڵ خوالیخۆشبو کەمیلە یاموڵکی خانەوادەیەکی دیاری نێو خانەوادەی مستەفا پاشا یاموڵکی ژیانی هاوسەری پیکدێنێت و تاکو کۆتایی پەنجاکان و سەرەتای شەستەکا خوا پێنج منداڵی پێبەخشی ثاشان گەرایەوە شاری سلێمانی بۆ بەرێوەبەرایەتی ڕێگاوبان و بە پلەی وردبین بەردەوام بوو لە نێو خزمانیدا مایەوە
لە ڕێکەوتی 17-09-1969 لە نەخۆشخانەی (ئەلکەرامە)لە شاری بەغدا کۆچی دوای کرد.[1]