لە پەندەکانی پیرەمێرد[1]
دەردەگا=پەتای ڕەشەوڵاخ
کاتێک هاوین تەواوگەرمە بەو کاتە دەگوترێت: ترێ گەنان.
لەم پەندەدا پیرەمێرد باسی سێ ئافات دەکات کە لە وڵاتەکەماندا دادەکەون(دەردی ئاژەڵی، کشتوکاڵی، مرۆیی)

ئەگەر خوا دەکا، ترێ پێدەگا
بێ قڕەی گوومرک، من سەرخۆش ئەکا
ئیتر کەس ڕەخنە لە من ناگرێ
با بە سەرخۆشی ناوم ببرێ
بەڵام کە ترێ منی سەرخۆش کرد
ڕەسمی ئەسێنێ قۆڵچی دەست و برد
لە پەندەکانی پیرەمێرد [1]
خوا ئەکات وەرزی پێگەیشتنی ترێ دێت، شەرابی ناوخۆیی لێدرووست دەکرێت، بە نرخێکی هەرزان دەستم دەکەوێت، کەس ڕەخنەم لێ ناگرێ جگەلەوەی دەڵێن مەستە،

لە پەندەکانی شێخ محەمەدی خاڵ، مامۆستا بەکر کانی هەمزەیی کردویەتی بە هۆنراوە.[1]

باغی ترێ، ڕەز، انگورستان (انگورستان)[1]

نووسەر: سیروان کاروانی
نووسینەوەی بە پیتی لاتینی و کرمانجیی سەروو:
سەبری سلێڤانی و مەهاباد کوردی
نیکارەکان: ڕێزان چالاک
بە یارمەتیی:
کولتوور- و لیژنەی ڕۆشنبیریی سوێد لەچاپ دراوە
چاپی یەکەم، ئێنگلاند (2005)
ISBN 91-971618-8-8

تا ئەڵێ بەرسیلە، ترێ پێدەگا.
بەرسیلە: قۆناغی یەکەمی بەری داری مێوە، ڕەنگی سەوزە و تامی ترشە. ترێ: بەری پێگەشتووی داری مێوە، پەندەکە بۆ کەسێک بەکاردێت کە دەمی لەکاتی قسەکردندا تەتەڵەبکات و بیگرێت، واتە: بەجوانی و بە ڕەوانی نەتوانێت قسە دەرببڕێت، ئەو جۆرە کەسانە لە زکماکەوە بەوشێوەیە دەردەبڕن.[1]

لە پەندەکانی شێخ محەمەدی خاڵ، مامۆستا بەکر کانی هەمزەیی کردویەتی بە هۆنراوە.[1]

تاج زەردی ئەڵقە لە گوێ
سەیران دەکات لەدەوری ترێ
تاج: وەک بەخشینی شکۆ لەلایەن گەلەوە دەکرێتە سەر سەری پاشا، تاج زەرد، مەبەست لە سەری زەردەواڵەیە کە ڕەنگی زەردە و وەک ئەوە وایە تاجی لەسەر سەربێت، سەیران دەکات لە دەوری ترێ، کاتێک ترێ پێدەگات و شیرین دەبێت، زەردەواڵەی تێدەئاڵیت و دەیخوات. لە مەتەڵەکەدا بە سەیران چوواندوویەتی. وەڵام (زەردەواڵە) .[1]

$تازە ئیتر ئەم شەرابە نابێتەوە بە ترێ!$
#ڕێبین ئەحمەد ڕەشید#
ئەمڕۆ #23-12-2022# لە وتاری هەینی مامۆستایەکی ئایینی دوور لەماڵەکەی خۆم بووم، پارادۆکسی قسەکانی مامۆستای وتاربێژ زۆر عەزێتی مێشکی دام. جاران مامۆستایانی لە حوجرەکاندا زۆر بەچڕی لۆژیک و لۆژیکی ئەرستۆییان دەخوێند، بۆیە بەراورد بە ئێستا کەمتر دەکەوتنە هەڵەی مەنهەجی و لۆژیکییەوە. لە شارێکی وەک سلێمانیدا ڕۆژانی هەینی دەیان هەزاران کەس قڕوقپ گوێ بۆ مامۆستایانی ئایینی دەگرن، و نیوەی ئەو ژمارەیە زیاتریش بە گوێیان دەکەن، چاویان لێدەکەن وقسەکانیان لانی کەم بەهەند وەردەگرن بۆیە پێویستە ئەوانیش ئەم هەلە لەدەستنەدەن و لەبری زیهنیەتی سەلەفیزم، تاڵیبانیزم، وەهابیزم و هەموو یزمەکانی دیکە هەوڵبدەن زیهنیەتی ئیسلام و لەنێویشیدا زەروورەتی ئیمانی ئیسلامی بدەن بە گوێی گوێگرانیاندا. دەنا وردەوردە لەڕوی زیهنییەوە زۆرمان نامێنێت بگەین بەو ئەمارەتە لە مێژوو بەجێماوەی کابوڵ.
ئەریک فرۆم لە پەڕتووکی هونەری خۆشویستن THE ART OF LOVING دا دەڵێت: ئەوەی وا تێبگات هەموو میوەکان لەکاتی پێگەیشتنی شلک پێئەگەن هیچ لەبارەی ترێ و هەنجیرەوە نازانێت. بەدەر لە حیقد و غەرەزی لائیک و بەناو سیکۆلارەکانی کورد و وەلائو بەڕائی کوێرانەی ئیسلامی سیاسی و سەلەفییەکان نەک موسوڵمانەکان دەبێت بە فیکرێکی قووڵەوە چاو لە لێکەوت و جێکەوتەکانی زیهنییەتی تاڵیبان و ئەوەی لەدوایان جێدەمێنێت بکەین.
زیهنییەتی تاڵیبان ئیسلامی سیاسیی و ئەو تێزەی کە باوەڕی بە گەڕاندنەوەی حوکمی خیلافەتی ئیسلامی هەیە بەگشتی شتێکی نامۆیە بە دونیای نوێ. نەک هەر نامۆیە پڕێتی لە دژیەک و تەناقوض و پێکدادانیش. پارادۆکسەکانی ئەم زیهنییەتە ئەوەندە زەقن مرۆڤ ناتوانێت لەئاستیدا ئیست نەکات. لەلایەک کابینە و وەزارەت و وزیر و ئەنجوومەنی وەزاریی درووستدەکەیت بۆ ئەوەی دونیای دەرەوە قەبوڵت بکات، لەلایەکی دیکەوە ئامێرەکانی میوزیک تێکدەشکێنیت، کچ و کوڕ لە زانکۆ و پەیمانگاکان جیا دەکەیتەوە، دواتر ئیزنیان دەدەیت و پێیان دەڵێیت خوێندن بۆ ژنان باش نییە، لەلایەک کاناڵی تەلەفیزۆنی دادەنێیت لەلایەکی دیکەوە تەلەفیزۆن تێکدەشکێنیت، ڕۆژنامەنووس دارکاریی دەکەیت و ڕۆژنامەشت قەبوڵ نییە. ئەمە لەکاتێکدایە تۆ بێخەبەری لەوەی دونیای نوێ بە یەک پاکێج دێتە نێو تۆوە. ئەوە بەدەست تۆ نییە هەندێکی بهێنیت بەرگری لەهاتنی هەندێکی دیکەی بکەیت بۆ ئەوەی نەیەت. مێژوو سەلماندوویەتی کە هیچ هێزێکی خودایی یان مرۆیی نەیتوانیوە دۆخی کۆمەڵگاکان بەیەکجۆر بەوجۆرەی کە خۆی دەیەوێت ڕەنگڕێژ بکات. دۆخی کۆمەڵگاکان دۆخێکی جەرەیانی ڕوباریان هەیە نەک دۆخی وەستاوی گۆمێکی مەنگ. کە دونیای نوێت قەبووڵ بوو دەبێت هەمووی بە یەک پاکێج قەبوڵ بکەیت، بەهەموو باشیی و خراپییەکانییەوە، گەر قەڵسیش دەبی بە خراپییەکانی دەبێت بەڕێگا و ئوسوڵی خۆی تەنفیس و ڕێگیولەیشنی بۆ ابنێیت تا ماکەکانی بۆ کەمترین ئاست دادەبەزن لەسەر کۆمەڵگا. پۆلیسی ئەخلاقی ناتوانێت بەرانبەر دەستاڕی دونیای لیبراڵ و ئابوورییە کاپیتالیستییەکەی خۆی ڕابگرێ، لەباشترین حاڵەتدا وەک ئێرانت لێدێ و دوای چل ساڵ خۆبەخۆ مەحکوم دەبیت بەوەی هەڵیوەشێنیتەوە. ناکرێت وەزیری مەعاریف و ڕۆشنبیریت هەبێت بەڵام پیانۆ و دەهۆڵ و ساز و تار بشکێنیت، تلیاک بفرۆشیت بەڵام جگەرە یاساغ بکەیت، خۆت لەسەر پشتی دەبابەی هاوپەیمانی ئەمریکی-قەتەری بێیتەوە بەڵام بۆینباخ و فێربوونی زمانی ئینگلیزی قەدەخە بکەیت، مەحاڵە ڕازی بیت گەشتوگوزار و هۆتێلی پێنج ئەستێرەیی درووستبێت بەڵام لەشفرۆش و سەماکاران لەحەملەی ئیماندا ڕاوەدوو بنێیت. یا هەر لەسەرەتاوە نابێت ڕازی بیت پێیان یان دەبێ وەک پاکێجێک قەبوڵیان بکەیت و نەهیڵیت لە کۆنترۆڵی یاساکانت دەرچن.
ڕێبەری شۆڕشی ئیسلامی ئێران ڕوحوڵڵا خومینی دەیگوت: ئێمە تەنیا چاکەکانی مۆدێرێرنێتیمان قەبووڵە، ناهێڵین خراپەکانی بێن، زانکۆکانی ئەوروپا دێنین بەڵام بێئەخلاقییەکەی نا. تەکنەلۆژیاکەی دەهێنین بەڵام ئازادییەکەی نا، دوای چل ساڵ تەماشای ئەنجامی شۆڕشەکە بکەن! لەوانەیە بە ئاشکرا بە قەولی خۆیان فەساد و بێئەخلاقی نەبیندرێت، بەڵام هەناوی کۆمەڵگاکە سیخناخ و لێوان لێوە لە نائەخلاقیی وەک بەرئەنجامێکی زۆر توندی ئەو یاساغانەی ئەوانەی دەیانویست کۆمەڵگا ئەو ڕەنگە بێت کە خۆیان دەیانویست. مرۆڤ و تاوان، کۆمەڵگاو گوناە جمکی لێدانەبڕاون، مەحاڵە لەڕێگای یاساوە مرۆڤێکی بێتاوان درووستبکەیت، یاساکان بۆ بنەبڕکردنی تاوان درووست نابن، ئەوان دێن تاوانەکان ڕێکدەخەن، کاریگەرییەکانیان کەمدەکەنەوە، هەوڵدەدەن ماکەکانیان بۆ کەمترین ئاست دابەزێنن نەک بییانهەوێت بنەبڕ و قەڵاچۆیان بکەن، ئەمە لەتوانای ئەواندا نییە.
دونیای نوێ و بچووکبوونەوەی دونیا بۆ گوندێکی دیجیتاڵی سەرلەبەری یاساکانی گۆڕیوە. شەرت نییە هەموو ئەو یاسایانەی دونیای نوێ خراپ بن. بەڵام وەک ڕیچارد ڕورتی دەیگوت حەرامەکانی دونیای کۆن ئیدی لە دونیای نوێدا دەبن بە یاسا. تاک لە دونیای کۆندا تاکێکی ئەرکسەنتەر بوو، بەشوێن واجباتەکانی خۆی دەگەڕا تا خودا یا سوڵتان یا سەرۆک هۆز لەخۆی ڕازیبکات، بەڵام لە دونیای نوێدا تاک سرووشتێکی مافسەنتەری هەیە، پێش ئەوەی بیهەوێت بزانێت چ ئەرکێکی هەیە بەشوێن مافەکانیدا وێڵە. کاتێک تاک لە تاکێکی ئەرکسەنتەرەوە دەگۆێت بۆ مافسەنتەر ئیدی کۆمەڵگاش خۆبەخۆ ئەوەی پێشوو نامێنێت. بەڵام تاڵیبان و تێزەکانی دیکەی ئیسلامی سیاسیی بۆ ڕامکردن و گوێرایەڵکردنی کۆی کۆمەڵگا دەیانەوێت بەر بەو دەگرمان و دەستاڕە گەردوونییە بگرن و بەتاک بڵێن تۆ هەر دەبێت ئەرک سەنتەر بیت، بێ خەبەر لەوەی ئەم شەرابە جارێکی دیکە نابێتەوە بە بەرسیلە و دەگرمانە گەورەکەی مۆدێرنیتی هەموویان دەهاڕێت.
ئەو پەرچەکردارو پەلەقاژەیەی تاڵیبان و مانەندەکانی لە ئیسلامی سیاسیی و سەلەفیی و ئیسلامی حەرەکیی ئەمڕۆ سەرڕێی دەخەن بەرهەمی جەهل و مانەوە و بەجێمانیانە لە مێژوو، ئەوان هیچ جوڵەیەکی لەخۆیان نییە ئەوەی هەیانە پەرچەکردار و ڕیئاکشنە بۆ دوژمنێکی وەهمیی، هەر ئەو وەهم و جەهلەشە لە کۆمەڵگایەکی بیرنەکەرەوەدا هێشتونیەتییەوە. کاتێک کەسێ کە نازانێت کە نازانێت، بەدڵنیایی ناتوانێت ژیان و عەشق بە کەسی دیکە بدات و ناشتوانێت تێبگات، بەڵام کە تێگەیشت دەتوانێت بژی، عاشقیش بێت و عەشقیش بدات و گرنگیش بە دەوروبەرەکەی وەک ئەوەی کە هەن نەک ئەوەی ئەم دەیەوێت ببن بدات. چەند دانایی و تێگەیشتنت بۆ دەوروبەر قوڵتر و زاتی بێت ئەوەندە عیشقەکەت بۆی قوڵتر دەبێت.
مۆدێرنێتی یەک پاکێجە یا قەبوڵی دەکەیت بەهەموو چاکە و خراپەکانییەوە، یا خۆتی لێ نەباندەکەیت تا خۆی دێت و وردە ودە خۆتی لەگەڵ دەگونجێنیت. ئەمەی ئەمڕۆ ئیسلامی سیاسیی و تاڵیبان بەتایبەتی لە ئەفغانستان دەیکات لەسەر ئاستی فیکریی هیچ نییە جگە لە جوینەوەی وێنەیەکی دووبارەی تاقیکراوە، بەڵام ئەمەیان وەک ئەوانی دیکە زۆر بڕ ناکات.گە خەڵکیشنەیڕوخێنن لە شوێنێکدا هەر دژیەکییەکانی خۆی بەسن بۆۆ ئەوەی هەرەس بە سیستمەکە بهێنن و سەرلەبەری لێک هەڵبوەشێننەوە.
🔹ئەی چارەسەر چییە؟
کۆمەڵگا دۆخێکی جەرەیانیی وەک جەرەیانی ئاوی هەیە. لەهیچ پارچەیەکی مێژووییدا هیچ کۆمەڵگایەک بە گۆڕانی ڕادیکاڵ و خێراو لەپڕ نەگەیشتوەتە بە هیچ ئامانجێکی کورت یا درێژخایەن. کۆمەڵگاکان زیاتر سرووشتی ئۆرگانیزمێکیان زیندەوەرێکیان هەیە نەوەک ماشینێک یا ئامێرێکی میکانیکی. هەرگۆڕانێک لە ئۆرگانێکی ئەو زیندەوەرەدا بە تێپەڕبوونی کات گۆڕانی چاوەڕواننەکراو لە ئۆرگانەکانی دیکەی درووستدەکات، و سەرەنجام کاردەکاتە سەر کۆی سرووشت و کەسێتیی زیندەوەرەکە، بەڵام لە ماشێنێک یان ئامێرێکی میکانیکی وانییە دەشێت گۆڕانی ڕادیکاڵ بکەیت و پێرفۆرمانس و کەسێتیی ماشێنەکە گۆڕانی بەسەردا نەیەت یا باشتر ببێت. دەبێ گۆڕانکاریی حیزبی و کۆمەڵگایی بە شێنەیی و کاوەخۆیی بێت و چاوەڕوانیی هەموو ئەگەرێک تێیدا کراوە بێت و وەک تەماشاکردنی ئۆرگانیزمێک چاوی لێبکرێت.
بەدەر لە یارییە هەواڵگرییەکان کە پشکی شێریان هەیە لەم جۆرە وڵاتانەی خۆماندا ئەوەی ئەمڕۆ تاڵیبان و پێشتریش ئامریکا بە کۆمەڵگای ئەفغانییان کرد لەمە زیاتر نەبووە و نییە، لایەک دەیویست لە شەو و ڕۆژێکدا بیکاتە وڵاتێکی دیموکرات، لایەکی دیکەش بەهمان خێرایی دەیەوێت بیکاتەوە بە سیستمی خیلافەت. لەم نێوەندەدا کۆمەڵگا دەبێتە سوتماکی ئەم دووبەرە عەجەلەچییە. کێشەی ئەم ئەو دوو هێزە موتەتەریفە ئەوەیە هەردووکیان وەک ماشێنێک تەماشای ئەو کۆمەڵگایەیان دەکرد، یەکێکیان دەیویست بەتەواوی لەڕابردووی دابڕنێت و بەرەو مەدەنییەت و کرانەوەو دیموکراسیی وەک گاڕان بیداتەبەر، ئەمی دیکە دەیەوێت هەموو هێماو مۆرکێکی دونیای نوێ لەوکۆمەڵگایەدا بسڕێتەوە و جگە لەوەی لە سوودی خۆیەتی بیباتەوە بۆ ئەشکەوت. ئایا دۆخی ئێمەش زۆر نزیک نییە لەوان؟ [1]

$تازە ئیتر ترێ نابێتەوە بە بەرسیلە$
#ڕێبین ئەحمەد ڕەشید#
کاتێک سەرۆکەکەت، سەرکردەکەت یا خاوەنەکەت دەڵێت شەهیدان خوێنی خۆیان بۆ ئەم نیشتمانە و لەپێناو کوردایەتیدا و بۆ بەرگریکردن لەخاکی پیرۆزی کوردستان ڕژاند، و ئەوەشی کەماوە ئامادەیە خوێنی خۆی بۆ نیشتمان بڕژێت هیچ گومانت نەبێ لەوەی بە زمانی حاڵ دەیەوێ پێت بڵێ لەپێناو مندا خوێنی خۆتان ڕژاند و دەبێت هەر لەپێناو من و بۆ مانەوەی من زیاتر بڕژن، ئەوان زۆر زانایانە کار لەسەر دنەدانی ئەو هەستە سەرەتاییە دەکەن کەهێشتا لەکۆمەڵێک مرۆی لە مێژوو بەجێماو قوڵپ دەدات. مۆتۆی شەهیدان و خوێنی شەهیدان مۆتۆیەکی ستۆک و بەسەرچووی سەدەکانی ناوەڕاستە، لە دونیای نوێدا هیچ مانایەکی نییە.
سەدەی هەژدە کە سکۆتلەندییەکان دەیانویست جیا ببنەوە، دەیان هەزار سەربازی لەندەنی ئامادەبوون خوێنی خۆیان بڕژن لەپێناو ئەوەی پێی دەوترێت خاک و پیرۆزی خاک، . لەندەنییەکان بە هێزو خوێن سکۆتییەکانیان سەرکوت دەکرد. بەڵام ئەمڕۆ نەک سکۆتلەندا، مانچستەریش بیەوێت جیا ببێتەوە یەک لەندەنی ئامادەی ئەوە نییە فیشەکێک لە دژی مانچستەرییەک بتەقێنێت، چونکە عورفەکانی ئەو دونیایەی پێی دەگوترێت پۆستمۆدێرنیتە حەرامەکانی دونیاکەی پێش خۆیەتی و، حەرامەکانیشی هەمان یاساکانی دونیاکەی پێشوترە. ڕیچارد ڕورتی دەیوت یاساکانی پێشوو ئێستا حەرام و حەرامەکانیشی لە دونیای نوێدا یاسان.
تەماشای ڕیفراندۆمێکی گەورەی وەک برێکزت بکە، وڵاتێکی وەک بەڕیتانیا لە یەکێتییەکی گەورە جیا دەبێتەوە بەڵام خوێن لە لوتی منداڵێک نایەت، ئەمە جیاوازی دونیای نوێێ و دونیای کۆنە.
ئەمڕۆژانە ئێمە لەسەروبەندی نووسینەوەی شتێکداین بە ناوی دەستوور، یاساناس و ڕۆشنبیر و نووسەرانی ئێمە چونکە یا درەبار و کاسەلێسن، یا بەجێماون و لەڕابردووودا دەژیین و ناخوێننەوە، ناتوانن دەرکی ئەم گۆڕانە ڕادیکاڵ و جەوهەرییە بکەن وبە زمانێک کە کۆمەڵگا لێی تێبگا بیگەیەنن. گوێم لە یەکێکیان بوو دەیوت ئەم هەرێمە بە خوێن درووستبووە، نابێت بهێڵین تێکبچێ، گەر پێویستبکات دەبێت هەروەک چۆن بۆ ڕیفراندۆم خوێنمان دا هەر بەوجۆرەش بۆ دەستور بیدەین.
ئێمە لەدونیایەکی ئاڵۆزدا دەژیین، بە جەستە لەسەدەی بیستویەک و بە هۆش و بیرکردنەوە لە تارکیترین سەدەکانی ناوەڕاست داین. ناکرێت تۆ ئیکۆنۆمییەکەت ئازاد و گلۆباڵ بێت و سیاسەتەکەت خێڵانە و ناسیۆنالیستانە بێت. ئیدی دەرفەتێک لە دونیای نوێدا بۆ ناسیۆنالیزم و قەومچێتی و دنەدانی هەستەکەی و ڕژاندنی خوێن بۆ ئەو هەستە سەرەتاییانەی مرۆڤ نەماوەتەوە. ئەوەی لەم دونیایەی کە ئەی ئای و سوپەر تێکنەلۆژیی خوایەتی تێدا دەکەن وابیر بکاتەوە کە دەشێت دەوڵەتی نەتەوە، هەستی نەتەوایەتی چارەسەر بێت لە دوو ئەگەر بەدەر نییە، یا لێی دەخوات و کەسابەتەکەی ئەوەیە، یا لە زەمەنەکەی خۆی دواکەوتووە و لە قوژبن و دەهلیزەکانی سەدەکانی ناوەڕاست بەجێماوە. ئینسان بە گشتی و ئینسانی کوورد بە تایبەتی وەک ئەوەی شێرکۆ بێکەس لە دوا دیوانییدا دەرکی کردبوو پێویستی بە پەنجەرەیەکی ئازادی و گیرفانێکی بە حورمەت و مشتێ ڕێز و چەند گرامێک لە مافە سەرەتاییەکانی ژیان هەیە نەوەک فڵتە فڵتی گوێئاگردان و حیکایەتی گورگانەشەوێ لەسەر تێری، گەر نا ئەوەی ئەمڕۆ پەنجەرەکەی دەشکێنێت و لێی ڕادەکات بەقەولی بێکەس جیلەکەی خۆیەتی، جیلی سبەی قڵپی دەکاتەوە بەسەریاندا و قەبوڵی ناکات.
دونیا لەسەرو بەندی بەڕێکردنی کۆتا هەناسەکانی ناسیۆنالیزمدایە، زوو یا درەنگ ئەم ئاژەڵە جەستە زەبەلاح و کەللە بچوکەی کە پێی دەوترێت ناسیۆنالیزم مردار دەبێتەوە. خۆشمان بێ یا ترشمان بێ، باش بێ یا خراپ دونیا دەگۆڕێت و چەرخەکەی بەو جۆرەی خۆی دەیەوت دەچەرخێت، تازە ترێ نابێتەوە بە بەرسیلە. [1]