$باکووری کوردستان$
- داگیرکەری تورک سزای زیندانی ساڵێک و سێ مانگی بەسەر #سەڵاحەدین دەمیرتاش# هاوسەرۆکی پێشووی #هەدەپە#دا سەپاند.[2]
لە ئۆپەراسیۆنێکی قڕکردنی سیاسیدا لە #دێرسم#، جەلال ئایدین، بەڕێوەبەری پێشووی #دەبەپە#، موراد پۆلاد هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپە، بالابان تورگوت و جەمال گونگۆرموش-ی بەڕێوەبەرانی هەدەپە، محەمەد عەلی یازر-ی ئەندامی ئەنجومەنی گشتی، مستەفا ئاتاچ-ی بەڕێوەبەری فیدراسیۆنی ئەنجومەنە سۆسیالیستەکان (سەمەفە - SMF) ئۆزجان ئاتەش، فەریدە کت و بێریڤان کت گۆنگروموش دەستبەسەر کران. بەپێی زانیارییەکان بێریڤان کت گونگۆرموش بە کۆرپەیەکی سێ مانگیی سکپڕە. دەوترێت ئۆپەراسیۆنی دێرسم بەردەوامە و لەوانەیە ژمارەی دەستبەسەر کراوەکان بەرز ببێتەوە.[2]
$باشووری کوردستان$
- بە چاودێری حکوومەتی هەرێمی کوردستان، بۆ ماوەی سێ ڕۆژ 12مین کۆنگرەی هەنگەوانانی عەرەب لە پێشانگای نێودەوڵەتی #هەولێر# بەڕێوەدەچێت، تیادا جێگە لە هەنگاوانانی کوردستان، هەنگەوانانی 20 وڵات لە کیشوەرەکانی ئاسیا و ئەوروپا ئەفریقیا ئامادەی کۆنگرەکە دەبن و بەرهەمەکانی خۆشیان نمایش دەکەن.[1]=KTML_ImageCaption_Begin==KTML_StyleDiv=width:30%;height:20%;float:right;=KTML_ImageCaption_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2019/370387/0009.JPG=KTML_ImageCaption_Title=12هەمین کۆنگرە و پێشانگای هەنگەوانانی عەرەب لە هەولێر بەڕێوەدەچێت=KTML_ImageCaption_CaptionStyle=000000=KTML_ImageCaption_Caption=12هەمین کۆنگرە و پێشانگای هەنگەوانانی عەرەب لە هەولێر بەڕێوەدەچێت=KTML_ImageCaption_End=
- ڕێکخراوی #منداڵپارێزی کوردستان# هەشتەمین پێشانگەی ساڵانەی هونەری شێوەکاری و ئیشی دەست بۆ بەرهەمی منداڵانی سودمەندی پڕۆژە پەروەردەییە درێژخایەنەکانی کردەوە و بڕیارە تا سەعات 5ی ئێوارە و بۆ ماوەی دوو ڕۆژ بەردەوام بێت. پێشانگەکە لە هۆڵی نیشتمانی #ئەمنە سوورەکە# بەڕێوەدەچێت و داهاتەکەشی بۆ (پاراستن و تەندروستی و پەروەردە) یە بۆ هەموو منداڵێک.[4]
- سێرگی لاڤرۆڤ، وەزیری دەرەوەی ڕووسیا دوای سەردانی بۆ بەغدا گەیشتە هەرێمی کوردستان و لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی هەولێر لەلایەن مەسروور بارزانی پێشوازی لێکرا. لە چوارچێوەی سەردانەکەی بۆ هەولێر، سێرگی لاڤرۆڤ بە جیا لەگەڵ #مەسعود بارزانی#، #نێچیرڤان بارزانی# و #مەسرور بارزانی# کۆبووەوە.[7]=KTML_ImageCaption_Begin==KTML_StyleDiv=width:30%;height:20%;float:left;=KTML_ImageCaption_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2019/370387/0013.JPG=KTML_ImageCaption_Title=سێرگی لاڤرۆڤ، وەزیری دەرەوەی ڕووسیا گەیشتە هەرێمی کوردستان=KTML_ImageCaption_CaptionStyle=000000=KTML_ImageCaption_Caption=سێرگی لاڤرۆڤ، وەزیری دەرەوەی ڕووسیا گەیشتە هەرێمی کوردستان=KTML_ImageCaption_End=
- ئێوارەی ئەمڕۆ، فڕۆکەکانی تورکیا بۆ یەکەمجار گوندی پێشابووریان لە سنووری شارۆچکەی ڕزگاری سەر بە شارۆچکەی #زاخۆ#ی بۆردوومانکرد، بەڕێوەبەری شارۆچکەی ڕزگاری دەڵێت: ترس و دڵەڕاوکێی بۆ خەڵکی ناوچەکە دروستکردووە.[6]
- خەڵاتەکانی چوارەمین ڤیستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی #سلێمانی# دابەشکرا.[5]
$رۆژئاوای کوردستان$
- ئەمڕۆ سەرلەبەیانی، هێزەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە خاڵەکانی لە سەر سنوری شاروچکەی #سەرێکانی# کانتۆنی #حەسەکە# و #گرێ سپی# هەرێمی فورات دەستیان بە کشانەوە کردووە.[2]
- لە ڕۆزبەی شارەکانی فیدراسیۆنی باکوور و ڕؤژهەڵاتی سووریا دەیان هەزار هاووڵاتی لە هەمبەر هەڕەشەکانی دەوڵەتی تورک ڕژانە سەرشەقامەکان.[2]
- هێزەکانی سوریای دیموکراتیک (قەسەدە - QSD) لە تویتێکدا ئاماژەی بەوەدا، یەکەمین ئەنجامی کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا، پێشێلکردنی ڕێککەوتنی میکانیزمی ئاسایش بوو و هێزەکانی ڕژێم بە پشتگیری ڕووسیا بەرەو #منبج# پێشڕەوی دەکەن.[2]
- میدیاکانی تورکیا ئاشکرایانکرد: تەقینەوەیەک لە شارۆچکەی عەزاز لە ڕۆژئاوای کوردستان ڕوویداوە کە لە ژێر دەسەڵاتی ئەو چەکدارانەدایە کە تورکیا پشتیوانی دەکات و بەهۆیەوە کەسێک گیانی لەدەستداوە.[2]
$دەرەوەی کوردستان$
- کۆشکی سپی ڕایگەیاند، تورکیا 'لە ماوەیەکی نزیکدا' ئۆپەراسیۆن ئەنجام دەدات و ئەوانیش لە سنور کشاونەتەوە و لە ئێستا بە دواوە، تورکیا بەرپرسی ئەو #داعش#انەیە کە زیندانیکراون.[2]=KTML_Photo_Begin=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2019/370387/0008.JPG=KTML_Photo_Alt=لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە: 07-10-2019=KTML_Style=width:30%;height:20%;float:left;=KTML_Photo_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2019/370387/0008.JPG=KTML_Photo_End=
- برێت مەکگۆرک لەبارەی کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە ڕۆژئاوای کوردستان ڕایدەگەیەنێت ترا مپ دوای پەیوەندی تەلەفۆنی لەگەڵ سەرکردەیەکی بیانی، خەڵاتێکی پێشکەش بە ڕوسیا و ئێران و داعش کرد.[3]
- #ڕەجەب تەیب ئەردۆغان#، سەرۆککۆماری تورکیا ڕایگەیاند، سوورن لەسەر هێرشکردنە سەر ڕۆژهەڵاتی فورات لە سووریا و هێزەکانی ئەمەریکا دەستیان بە کشانەوە کردووە.[1]
- #کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان# لە بەرامبەر هەڕەشەکانی تورکیا لە سەر باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا داوادەکات دەبێت هەر کوردێک لە کوردستان یان لە هەر شوێنێکی جیهان بێت، بە گیانی پێکەوەیی، بە چالاکی و هەر کارێک کە بتوانن لە دژی دەوڵەتی تورک بوەستنەوە، بەرگری بکەن و پارێزگاری لە ڕۆژئاوای کوردستان بکەن، ئەمڕۆ ڕۆژ ڕۆژی بەرخۆدانە کەنەکە داواش لە #نەتەوە یەکگرتووەکان# و هەموو مرۆڤایەتیش دەکات باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا بە تەنیا جێنەهێڵن.[5]
- سەرۆکی ئەمریکا لە یەکەم هەڵوێستی سەبارەت بە ڕووداوەکانی ڕۆژئاوای کوردستان و کشانەوەی وڵاتەکەی لە سووریا ڕایگەیاند: ئێمە لەو شەڕە بێمانا و بێ کۆتاییە دێینە دەرەوە. کوردیش بەبێ بەرامبەر شەڕی نەکردووە، دنیایەک پارە و چەکمان پێداون.[6]
- #نەتەوە یەکگرتووەکان# داوا دەکات لە ئەگەری هێرشی تورکیا بۆ باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا، پێویستە هاووڵاتییانی مەدەنی لە ناوچەکە پارێزراوبن.[4]
- یەکێتی ئەوروپا دژایەتی خۆی لەبەرامبەر هەر هێرشێکی تورکیا بۆ سەر باکوری سوریا دەربڕی ڕایگەیاند: ئەم جەنگە دەبێتە هۆی لەباربردنی تێکڕای هەوڵە دیبلۆماتیەکان کە بۆ چارەسەری پرسی سوریا نراون.[4]
- دۆناڵد ترەمپ لە تویتێکدا دەنووسێت، هەروەک چۆن پێشتریش گوتوومە و ئێستاش دووپاتیدەکەمەوە، ئەگەر تورکیا کارێک بکات کە من بە ژیریی بێپایانی خۆم پێموابێت سنووری بەزاندووە، ئەو کاتە ئابوورییەکەی بە تەواوی وێراندەکەم و لەناویدەبەم.[6]
- سەرۆکی دادی ئەنجوومەنی پیرانی ئەمریکا ڕایگەیاند ئەگەر هێزی ئەمریکا پشت لە کورد بکات شکۆی ئەمریکا لەکەداردەبێت.[5]

$رۆژهەڵاتی کوردستان$
- #ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران# لە ئاگادارییەکدا بۆ بیروڕای گشتی ئیدعاکانی #سازمانی خەبات#ی کوردستانی ئێران بۆ چوونە دەرەوە لەو ناوەندەی ڕەد کردەوە.[6]=KTML_ImageCaption_Begin==KTML_StyleDiv=width:30%;height:20%;float:right;=KTML_ImageCaption_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2018/161315/0009.JPG=KTML_ImageCaption_Title=ڕەحمان شوانه=KTML_ImageCaption_CaptionStyle=000000=KTML_ImageCaption_Caption=ڕەحمان شوانه=KTML_ImageCaption_End=
- #کۆڵبەر#ێکی کورد به ناوی ڕەحمان شوانه خەڵکی گوندی دۆڵەتوو سەر به شاری #سەردەشت#، بە هۆی تەقەی نیزامییە حکوومەتییەکان بریندار بوو و گوازرایەوە بۆ نەخۆشخانە.[6]
- #شاهۆ سادقی#، چالاکی کرێکاریی خەڵکی شاری #کامیاران#، پاش بانگهێشت لە لایەن دادگاوە، بۆ جێبەجێکردنی حوکمەکەی ڕەوانەی زیندان کرا.[6]
- کچێکی کورد، بە ناوی چرۆ نیکزاد، تەمەن 16 ساڵ، کچی عەلی، خەڵکی گوندی سەردۆش، سەر بە شاری #مەریوان#، کۆتایی بە ژیانی خۆی هێنا. بە وتەی سەرچاوەیەکی ئاگادار، ئەم کچە مەریوانییە، بە هۆی بەشوودانی زۆرەملێ لەگەڵ کوڕە مامێکی خۆی، کۆتایی بە ژیانی خۆی هێناوە.[6]
- #سابیر نادری# ئەندازیاری کامپیۆتێر و بەڕێوەبەری کۆمپانیای شەهیر نەرم ئەفزار پوویا، (شهیر نرم افزار پویا)، خەڵکی شاری قوروه، بۆ تێپەڕاندانی 4 ساڵ زیندان دەسبەسەر کرا و بۆ زیندانی ناوەندیی شاری سنە ڕاگوێزرا.[6]
$باشووری کوردستان$
- فڕۆکەخانەی #عەربەت# بە فەرمی ناسێندرا و بڕوانامەی حەوتەمین فڕۆکەخانەی عێراق و سێهەمین فڕۆکەخانەی هەرێمی کوردستانی وەرگرت.[3]
- کەسوکاری دوو شەهیدەکەی خۆپیشاندانەکانی ساڵی ڕابردووی ڕانیە دەڵێن، تا ئێستا بکوژانی کوڕەکانیان دەستگیر نەکراون، داواش دەکەن یاسا سەروەر بێت و بکوژان سزا بدرێن.[4]
- دانیشتوانی شارەدێی #سەرکەپکان#ی سەر بە ئیدارەی ڕاپەڕین لە سنوری پارێزگای #سلێمانی#، بەهۆی نەبوونی کارەباوە خۆپیشاندانیان ئەنجام دا و بۆ ماوەی کاتژمێرێک ڕێگای سەرەکیی #ڕانیە# - #سۆران#یان داخست.[4]
- ئەمڕۆ لەبەردەم بینای پارێزگای #هەولێر#، نوێنەرانی چوار هەزار بەشداربووی پرۆژەی خانووەکانی گوندی کۆریی گردبوونەوەیەکیان ئەنجام دا و تێیدا داوایان کرد بە زووترین کات چارەنووسی ئەو خانوانەیان ئاشکرا بکرێت.[4]=KTML_ImageCaption_Begin==KTML_StyleDiv=width:30%;height:20%;float:right;=KTML_ImageCaption_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2018/161315/0008.JPG=KTML_ImageCaption_Title=کەسوکاری شەهیدانی ڕانیە داوای سەروەریی یاسا دەکەن=KTML_ImageCaption_CaptionStyle=000000=KTML_ImageCaption_Caption=کەسوکاری شەهیدانی ڕانیە داوای سەروەریی یاسا دەکەن=KTML_ImageCaption_End=
- کۆمسیۆنی هەڵبژاردنی عێراق، بە نوسراوێکی فەرمی، حکومەتی هەرێمی ئاگادار کردووەتەوە لەبارەی داخستنی بارەگاکانی تەڤگەری ئازادی و دەڵێت، کە تەڤگەر ئازادیی پارتێکی فەرمییەو بۆی هەیە لە هەموو عێراق-دا کاری سیاسی بکات و بارەگای هەبێت.[4]
- فڕۆکە جەنگییەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە نزیک کامپی پەنابەرانی شەهید ڕۆستەم جودی لە #مەخموور# بۆردوومانی چەتەکانی #داعش# دەکەن.[4]
- جێگری لێپرسراوی مەڵبەندی 2ی یەکێتی لە #کەرکووک#، ڕایگەیاند، دەستەی دەستپاکی کەرکووک سکاڵای لەسەر ڕاکان جبوری، پارێزگاری بەوەکالەتی کەرکووک تۆمار کردووە و فەرمانی دەسگیرکردنی بۆ دەرکراوە.[4]
$رۆژئاوای کوردستان$
- لە ڕۆژئاوای منبج لە نێوان گروپێک چەتە بە ناوی ئەحفاد ئەل ڕەسوڵ و سوپای تورکی داگیرکەر شەڕ ڕوویدا.[2]
- ئەمڕۆ بە سەدان دانیشتووی ناوچەی #سەرێکانی#، لە هەموو پێکهاتەکانی لەبەردەم ماڵی گەل کۆبوونەوە و بەرەوە هێڵی سنووری بەڕێکەوتن، تا وەک قەڵغانی زیندوو ڕێگە لە هێرشەکانی دەوڵەتی تورک بگرن.[4]
$دەرەوەی کوردستان$
- #عادل عەبدولمەهدی#, سەرۆک وەزیرانی عێراق ڕایدەگەیەنێت: لەبارەی بۆردومانەکەی تورکیا بۆ سەر #شەنگال# ئاگادارکردنەوەیەکمان داوەتە باڵیۆزی تورکیا لە بەغدا کە ئه و کردەوانە ڕەتکراوەن لای ئێمە.[1]
- وێنەکانی تاوان و شەڕەکانی دەوڵەتی تورک لە ناوچەی سووری #ئامەد# لە کاتی بەرخودانی خۆبەڕێوەبەریدا لە شارەوانیی شاری لاهای (دێنهاخ)ی هۆڵندا نمایشکران.[2]=KTML_ImageCaption_Begin==KTML_StyleDiv=width:30%;height:20%;float:left;=KTML_ImageCaption_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2018/161315/0007.JPG=KTML_ImageCaption_Title=لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە: 19-12-2018=KTML_ImageCaption_CaptionStyle=000000=KTML_ImageCaption_Caption=لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە: 19-12-2018=KTML_ImageCaption_End=
- دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا ڕایگەیاند، داعشیان لە سووریا تێشکاندووە و شەڕی ئەو گرووپەش تاکە هۆکاری مانەوەی هێزەکانیان بوو لە سووریا.[3]
- ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرز لەزاری چەند بەرپرسێکی باڵای ئەمریکییەوە بڵاویکردۆتەوە، ئیدارەی واشنتۆن دیراسەی کشانەوەی هێزەکانی خۆی دەکات لەسوریا بەشێوەیەکی یەکجاریی.[1]
- ڕۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی ئەمریکی لە چەند سەرچاوەیەکی باوەڕپێکراوەوە ئاشکرایکرد، هێزەکانی ئەمریکا خۆیان ئامادەدەکەن بۆ کشانەوە لە باکووری سووریا.[3]
- یەکەم کاردانەوەی ناڕەزایی دژی بڕیارەکەی سەرۆکی ئەمریکا بۆ کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە سوریادا لە ناوخۆی پارتی کۆمارییەکان دەرکەوت کە بڕیارەکە بە هەڵەیەکی گەورە ناوزەند دەکات.[5]
- بنیامین نەتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل ئاشکرایکرد، ئیسرائیل تاوتوێی بڕیاری کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە سوریا دەکات و کاریش لەسەر پاراستنی ئاسایشی ئیسرائیل دەکات.[5]

ناونیشانی پەرتووک: C.I.A حکومەتە نادیارەکەی ئەمریکا
ناوی نووسەر: #فەرهاد حەمزە محەمەد#
شوێنی چاپ: #کەرکووک#
ساڵی چاپ: 2001
ژمارەی چاپ: چاپی یەکەم [1]

ناونیشانی بابەت: ئابووری ئەمریکا دوای هەنگاوەکانی چین و ڕووسیا
ئامادەکردن: #ڕێبوار محەمەد#

“ئاییندەی ئابووری ئەمریکا، دوای هەنگاوەکانی چین و ڕووسیا بۆ تێکدانی باڵادەستی دۆلار، لە بازاڕەکانی نەوتدا”
ڕووسیا و چین، هەنگاو دەنێن بۆ دابەزاندنی دۆلاری ئەمریکی لە بازاڕەکانی نەوتی جیهانیدا، کۆمپانیا زەبەلاحەکانی (ڕووسیا و چین) ی هایدرۆکاربۆن، گازپرۆم و کۆمپانیای نیشتمانی چین، ڕێککەوتن لەسەر گۆڕینی پارەی دابینکردنی غاز بۆ ڕوبڵ. ژمارەیەک پرسیار دێتە پێشەوە کە بریتین لە:
– چارەنووسی دۆلار و ئابووری ئەمریکا بەرەوکوێ؟
–زیانەکانی گۆڕینی دۆلار بۆ دراوێکی تر، لەکاتی کڕین و فرۆشتنی نەوت بۆ ئەمریکا و سوودەکانی بۆ نەیارەکانی بەتایبەت (ڕووسیا و چین) چییە؟
– بۆچی نەوت بەدۆلار دەفرۆشرێت؟
– ئایا ئەنجامەکەی جەنگێکی جیهانی وێرانکەر بەدوای خۆیدا ناهێنێت؟ چونکە چارەنووسی ئابووری ئەمریکا بەستراوە بە فرۆشتنی نەوت بەدۆلارەوە؟
بەرزی بەهای دۆلاری ئەمریکی بەستراوەتەوە بە فرۆشتنی نەوت لەبازاڕەکانی جیهان بەدۆلارەوە، چونکە ڕۆژانە بە گوژمەی پێنج ملیار دۆلار مامەڵەی نەوتی بەدۆلار دەکرێت لە جیهان و، ئەم مامەڵە وایکردووە کە بەهای دۆلار بەم شێوە بەرز و بێ ڕکابەر بێت. هەموو دراوی وڵاتانی جیهانی لەبەرانبەر بەهاکەیدا یەدەگی ئاڵتوون هەیە، ئەو یەدەگە بڕیار لەبەرزوونزمی بەهاکەی دەدات، بەڵام دۆلاری ئەمریکی هیچ بڕە ئاڵتونێک لەبەرانبەری وەک یەدەگ نییە و لە ساڵی 1976 وە بەهاکەی لەئاڵتونەوە گۆڕا بۆ نەوت و، بەهای دۆلاری بەرزکردەوە و بێ ڕکابەری کرد لەبازاڕی نەوت، لەئێستادا (چین و ڕووسیا) هەنگاوەکانیان دەست پێکردووە، سەرەتا لە فرۆشتنی غازە و هەنگاویان ناوە، قۆناغی دواتر نەوت دەبێت، گۆڕینی دۆلار بە دراوێکی تر پەیوەستە بەئاستی تووندبوونەوەی ململانێکان.
چین لە مێژە پێگەی دراوی (رێنمینب) ی خۆی لە خشتەی خوولی جیهانی دراوەکاندا بە ڕەنگدانەوەی گرنگی جیۆپۆلەتیکی و ئابووری خۆی لەسەر شانۆی جیهان دەزانێت، ئاسۆی درێژخایەن بۆ کۆتایی هاتنی هەژموونی دۆلاری ئەمریکی لە بازاڕەکانی نەوت و گاز جیهانیدا، هەفتەی ڕابردوو هەنگاوێکی دیکەی بەرەو بەدیهێنانی نا، بە ڕاگەیاندنی ئەوەی کە کۆمپانیا زەبەلاحەکانی (ڕووسیا و چین) ی هایدرۆکاربۆن، گازپرۆم و کۆمپانیای نیشتمانی نەوتی چین (CNPC) ڕێککەوتوون لەسەر گۆڕینی پارەدان بۆ دابینکردنی غاز بە ڕوبڵ، (RUB) و ڕێنمینبی (RMB) لەبری دۆلار. لە قۆناغی یەکەمی سیستەمی نوێی پارەدان، ئەمە بۆ دابینکردنی غازی ڕووسیا بۆ چین لە ڕێگەی ڕێڕەوی بۆری ڕۆژهەڵاتی “هێزی سیبیریا” کە کۆی گشتی لانی کەم 38 ملیار مەتر سێجا غاز لە ساڵێکدا (bcm/y) دەگرێتەوە، دوای ئەوەش فراوانکردنی زیاتری پلانی نوێی پارەدان دەخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە، جێگای خۆیەتی لەم خاڵەدا؛ ئاماژە بەوە بکەین کە هەرچەندە سزا نێودەوڵەتییە بەردەوامەکانی سەر ڕووسیا، بەهۆی داگیرکردنی “ئۆکرانیا” لە مانگی شوباتدا پاڵنەرێکی کۆتایی بۆ ئەم گۆڕانکارییە گرنگە لە میتۆدۆلۆژیای پارەدان دابینکردووە، بەڵام ستراتیژییەکی سەرەکی “چین” بووە لە لانی کەم ساڵی 2010ەوە بۆ تەحەدای، پێگەی دۆلاری ئەمریکی وەک دراوی یەدەگی دیفاکتۆی جیهان. چین لە مێژە پێگەی دراوی (رێنمینب) ی خۆی لە خشتەی خولی جیهانی دراوەکاندا بە ڕەنگدانەوەی گرنگی جیۆپۆلەتیکی و ئابووری خۆی لەسەر شانۆی جیهان دەزانێت.
ئاماژەیەکی سەرەتایی بۆ ئاواتەکانی چین بۆ RMB لە لوتکەی G20 لە لەندەن، لە نیسانی 2010دا دیار بوو کاتێک “ژۆو شیاوچوان” پارێزگاری ئەوکاتی بانکی گەلی چین (PBOC ) ، ئاڵای ئەو تێڕوانینەی کرد کە چینییەکان دەیانەوێت دراوێکی نوێی یەدەگی جیهانی لە شوێنێکدا جێگەی دۆلاری ئەمریکی بگرێتەوە، ئاماژەی بەوەشکرد، بەشداریکردنی RMB لە تێکەڵەی سەروەت و سامانی یەدەگی مافی وەرگرتنی تایبەتی سندوقی دراوی نێودەوڵەتی (SDR) دەبێتە هەنگاوێکی سەرەکی لەم چوارچێوەیەدا. لەو کاتەدا لانی کەم 75%ی داهاتی ڕۆژانەی ئەوکات 4 تریلیۆن دۆلاری ئەمریکی لە بازاڕەکانی ئاڵوگۆڕی دراوی بیانی جیهانیدا (FX) ، وەک لەلایەن بانکی یەکلاکردنەوەی نێودەوڵەتییەوە (BIS) دیاریکرابوو، لەلایەن دراوە نێودەوڵەتییەکانی چوار گەورە-وە حساب دەکرا : دۆلاری ئەمریکی (USD) ، یۆرۆی ناوچەی یۆرۆ (EUR) ، پاوەندی بەریتانی (GBP) ، یێنی ژاپۆنی (JPY) ، جگە لە زاڵبوون بەسەر گۆڕانکاری ڕۆژانەی بازاڕەکانی FX، دراوەکان لە SDR زاڵن لە پارەدان، یەدەگ، و ئەرکەکانی دراوی وەبەرهێنان لە ئابووری جیهانیدا. جەنجاڵییەکی گەورەی میدیا لە “چین” دوای بەشداریکردنی RMB لە تێکەڵەی SDR لە ئۆکتۆبەری 2016 ڕوویدا، کاتێک قوورسایی لەسەدا 10.9ی پێدرا (دۆلار لەسەدا 41.9 پشکی هەبوو، لەسەدا 37.4 یۆرۆ، لەسەدا 11.3 پاوەند، و لەسەدا 9.4ی پاوەند) . تا ساڵی 2022، پشکی RMB لە تێکەڵەی SDR بەرزبووەتەوە بۆ 12.28%، کە چین هێشتا بە ڕاستی ناگونجێت لەگەڵ بەرزبوونەوەی پێگەی زلهێزەکانی لە جیهاندا.
هەروەها چین لە مێژە بە تووندی ئاگاداری ئەو ڕاستییەیە، کە وەک گەورەترین هاوردەکاری گشتی ساڵانەی نەوتی خاو لە جیهاندا لە ساڵی 2017ەوە ( گەورەترین هاوردەکاری پاکی جیهان لە کۆی گشتی نەوت و سووتەمەنی شلەکانی دیکە لە ساڵی 2013) ، ئەو کەوتۆتە ژێر کاریگەریی چەواشەکارییەکانی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا، بە شێوەیەکی تەسکی لە ڕێگەی میکانیزمی نرخی نەوت بە دۆلاری ئەمریکی. ئەم تێڕوانینە بۆ دۆلاری ئەمریکی وەک چەکێک لە دوای لەشکرکێشی ڕووسیا بۆ سەر ئۆکرانیا و سزاکانی هاوڕێی بە سەرۆکایەتی ئەمریکا کە بەدوایدا هات، بەهێزترینیان بەهێزتر بووە، تووندترینیان وەک سزاکانی سەر ئێران لە ساڵی 2018ەوە، پەیوەندی بە دوورخستنەوە لە بەکارهێنانی وەکوو دۆلار. جێگری سەرۆکی پێشووی جێبەجێکاری بانکی چین، “ژانگ یانلینگ” لە وتارێکدا لە مانگی نیساندا وتی کە دوایین سزاکانی سەر ڕووسیا “دەبێتە هۆی ئەوەی ئەمریکا متمانەی خۆی لەدەست بدات و هەژموونی دۆلاری [ئەمریکی] لە درێژخایەندا تێکبدات. ” زیاتر پێشنیاری کرد (چین) یارمەتیی جیهان بدات ” زووتر لە هەژموونی دۆلار ڕزگاری بێت نەک درەنگتر.”
ڕووسیا، خۆی لە مێژە هەمان بۆچوونی هەیە سەبارەت بە سوودەکانی بۆ خۆی، لە لابردنی هەژموونی دۆلاری ئەمریکی لە نرخی هایدرۆکاربۆنەکانی جیهانیدا، بەڵام لە کاتێکدا چین ئامادە نەبوو بە ئاشکرا تەحەدای ئەمریکا بکات لە کاتی بەرزبوونەوەی جەنگی بازرگانیدا لەژێر سەرۆک کۆماری پێشووی ئەمریکا، کە زۆر پێشبینی نەدەکرا “ترەمپ” دەیتوانی لەسەر خۆی شتێکی کەمی لەو بارەیەوە بکات. بەڵام نیشانەیەکی نیازی ڕووسیا تەنیا دوای ئەوە هات کە ئەمریکا لە ساڵی 2018دا سزاکانی بەسەر هاوبەشە سەرەکییەکەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا سەپاندەوە، کە ئێرانە. کاتێک “لیۆنید میخێلسۆن” بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای نۆڤاتێکی “ڕووسیا” لە مانگی ئەیلولی ئەو ساڵەدا وتی کە ڕووسیا گفتوگۆی گۆڕینی کردووە، ڕێگەیەک لە بازرگانیکردن بە ناوەندی دۆلاری ئەمریکی لەگەڵ گەورەترین هاوبەشە بازرگانییەکانی وەک هیندستان و چین، تەنانەت وڵاتانی عەرەبی بیریان لێدەکردەوە. زیادی کرد “ئەگەر ئەوان [ئەمریکا] کێشە بۆ بانکە ڕووسییەکانمان درووست بکەن، ئەوا تەنیا شتێک کە دەبێت بیکەین ئەوەیە دۆلار بگۆڕین”. لە نزیکەی هەمان کاتدا چین ئاڵوگۆڕی ئاییندەی “شەنگەهای” خۆی کە ئێستا لەڕادەبەدەر سەرکەوتووە، بە گرێبەستی نەوت بە یوان (یەکە بازرگانییەکەی دراوی ڕێنمینبی) دەستی پێ کرد. هەروەها ستراتیژێکی لەو جۆرە لە سەرەتادا لە ساڵی 2014دا بە قەبارە تاقیکرایەوە، کاتێک کۆمپانیای گازپرۆم-نەفت هەوڵیدا بازرگانی باری نەوتی خاو بە یوان و ڕوبڵی چینی لەگەڵ چین و ئەوروپا بکات.
ئەم بیرۆکەیە، دیسانەوە سەریهەڵدایەوە دوای دوایین سزا نێودەوڵەتییەکان کە بەسەر ڕووسیادا سەپێنرا، دوای لەشکرکێشییەکەی بۆ سەر ئۆکرانیا. نزیکەی هەر کە ناسێنران، سەرۆکی ڕووسیا “ڤلادیمێر پوتین” فەرمانێکی واژۆ کرد، کە داوا لە کڕیارانی غازی (ڕووسیا) لە یەکێتی ئەورووپا (یەکێتی ئەوروپا) دەکات بە ڕوبڵ لە ڕێگەی میکانیزمێکی نوێی گۆڕینی دراوەوە پارە بدەن یان مەترسی ڕاگرتنی پێداویستییەکانیان لەسەرە. ئەم هەڕەشەیە نزیک بوو سەرکەوتوو بێت لە قۆستنەوەی هێڵەکانی هەڵەی ئێستا کە لە ڕێگەی هاوپەیمانی ناتۆ بە سەرۆکایەتی ئەمریکا دەڕوات، لە کاتێکدا بەکارهێنەرانی سەرەکی یەکێتی ئەورووپا لە غازی ڕووسیا خەریکی خۆڕاگری بوون بۆ ئەوەی بزانن چۆن داواکارییەکانی پوتین بۆ پێدانی ڕوبڵ ئارام بکەنەوە، بەبێ ئەوەی بە ئاشکرا هیچ سزایەک بشکێنن. لەو کاتەوە ڕووسیا بە سادەیی یاری لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا کردووە، سەبارەت بە بەردەوامی دابینکردنی غاز، لەم دواییانەدا هەفتەی ڕابردوو بە لێدوانەکەی، کە دەستپێکردنەوەی دابینکردنی داگیرساندن/کوژاندنەوەی لە بۆری نۆرد ستریم، یەکێک لە ڕێگا سەرەکییەکانی دابینکردن بۆ ئەورووپا هەڵوەشاندەوە “دۆزینەوەی هەڵەیەک لە کاتی چاککردنەوەدا.” قەبارە و پانتایی ئەم هەڕەشە ناڕاستەوخۆیە، هەفتەی ڕابردوو جارێکی دیکە هێڵکاری کرایەوە کاتێک “پوتین” وتی کە ڕەنگە ڕووسیا هەموو دابینکردنی وزە بۆ یەکێتی ئەوروپا ببڕێت ئەگەر سنووردارکردنی نرخەکان بەسەر هەناردەی نەوت و غازی ڕووسیادا بسەپێندرێت.
فراوانکردنی زیاتری دراوەکانی دیکە – بە شێوەیەکی واقیعی تەنیا RMB – بۆ تێکدانی باڵادەستی لەسەر نرخی نەوت و هایدرۆکاربۆنەکانی تر بە دۆلاری ئەمریکی، هەروەها وابەستەی بەکارهێنانی دراوەکە لە وڵاتانی تردا، جگە لەوانەی پێشتر لەژێر سزاکانی سەرکردایەتی ئەمریکادان. خۆشبەختانە، بۆ چین، سەرکردەیەکی دیکەی جیهانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ زیادکردن بۆ ئێران، کە پێشتر بازرگانی RMB و RUB بەکاردەهێنێت) سعودیە – زۆر ئامادەیی نیشانداوە بۆ فراوانکردنی کارەکانی لەگەڵ چین کە RMB زاڵن، لەنێویاندا وەک پارەدان بۆ دابینکردنی نەوت.
“محەمەد ئەلتوەیجری”، جێگری وەزیری ئابووری و پلاندانانی ‌پێشووی سعودیە، لە کۆنفرانسێکی سعودیە و چیندا لە “جدە” وتی “ئێمە زۆر ئامادەین بیر لە دابینکردنی بودجە لە ڕێنمینبی و بەرهەمە چینییەکانی دیکە بکەینەوە” ئاماژەی بەوەشکرد “چین بە دووری یەکێکە لە بازاڕە سەرەکییەکان بۆ هەمەچەشنکردنی بودجە، ئێمە هەروەها دەستمان دەگەیەنینە بازاڕە تەکنیکیەکانی دیکە لەڕووی دەرفەتی دارایی ناوازەوە، جێگیرکردنی تایبەت، بۆندەکانی پاندا و ئەوانی تر.”
بە سەرنجدان بەوەی کە زۆرینەی ڕەهای قەرزەکانی حکومەتی سعودیە (لەوانەش بۆند گەورە و ئاسانکارییەکانی قەرزی سەندیکاد) لە چەند ساڵی پێشوودا بە دۆلاری ئەمریکی تەرخان کراوە، دوورکەوتنەوە لە پارەدان بە دۆلار ڕێگە بە سعودیە دەدات نەرمی زیاتر لە پێکهاتەی دارایی گشتی خۆیدا هەبێت، هەرچەندە دوای ئەوە جێگۆڕکێیەکی سەرەتایی کە بەستراوەتەوە بە پەیوەندی دراوی دیفاکتۆی خۆی بە دراوی ئەمریکییەوە. لە چەند مانگی ڕابردوودا؛ بە دڵنیاییەوە گۆڕانکارییەکی زیاتری بەرچاو لەلایەن سعودیەوە بەرەو چین ڕوویداوە، لەم دواییانەدا واژۆکردنی یاداشتێکی لێکتێگەیشتنی فرەلایەنە بوو، لە مانگی ئابدا لەنێوان کۆمپانیای نەوتی سعودیە، پێشتر کۆمپانیای نەوتی عەرەبی ئەمریکی – (ئارامکۆ) و کۆمپانیای نەوت و کیمیایی چین (سینۆپێک) . وەک سەرۆکی کۆمپانیای سینۆپێک، یو باوکای، خۆی وتی “واژۆکردنی یاداشتنامەکە لاپەڕەیەکی نوێی هاوبەشیمان لە شانشینیدا دەناسێنێت. هەردوو کۆمپانیاکە دەست یەکدەگرن لە نوێکردنەوەی زیندوویی و تۆمارکردنی پێشکەوتنی نوێی دەستپێشخەری پشتێنە و ڕێگا [BRI] و [سعودیە] دیدگای 2030.” قەبارە و پانتایی یاداشتنامەکە زۆر گەورەیە، هاوکاری قووڵ و فراوان لەپاڵاوتنی و یەکخستنی پترۆکیمیایی، ئەندازیاری، دابینکردن و بیناسازی، خزمەتگوزارییەکانی کێڵگە نەوتییەکان، تەکنەلۆژیاکانی سەرەوە و خوارەوە، گرتنی کاربۆن و پڕۆسەکانی هایدرۆجین دەگرێتەوە. شتێکی گرنگ بۆ پلانە درێژخایەنەکانی چین لە سعودیە، هەروەها دەرفەتەکان بۆ درووستکردنی ناوەندێکی گەورەی بەرهەمهێنان لە پارکە وزەی “شا سەلمان” دەگرێتەوە کە بوونی بەردەوام و لەسەر زەوی لەسەر خاکی سعودیە ژمارەیەکی بەرچاو لە کارمەندانی چینی دەگرێتەوە، نەک تەنیا ئەوانەی پەیوەندی ڕاستەوخۆیان بە چالاکییەکانی نەوت، غاز، پترۆکیمیایی و هایدرۆکاربۆنەکانی ترەوە هەیە، بەڵکوو سووپایەکی بچووک لە کارمەندانی ئاساییش بۆ ‘دڵنیابوون لە سەلامەتی وەبەرهێنانەکانی چین.
“ئەنجام”
قۆناغی گواستنەوەی دۆلار بۆ دراوێکی تر، بەستراوەتەوە بە ئاستی ململانێکان و توانای چین و ڕووسیا و خۆ ئامادەکردن بۆ ئەنجامی گورزی ئەمریکا، گۆڕینی دۆلار بۆدراوێکی تر لەفرۆشتنی نەوت بۆ ئەمریکا، واتە کۆتای ئەمریکا و هەرەسی ئابووری و کەوتنە ژێر هەژموونی (ڕووسیا و چین) ئەمەش بەدڵنیاییەوە بۆ ئەمریکا جێگەی قبووڵکردن نییە و هەرچی هێزی ئابووری و سیاسی و سەربازی خۆی هەیە، دەیخاتەکار. چونکە بابەتەکە بۆئەمریکا واتە چارەنووس لەنێوان سەرکەوتن و دۆڕان لەم جەنگەی ئێستا دەستی پێ کردووە. لەکاتی گۆڕینی دۆلار بۆدراوێکی تر، ڕاستەوخۆ بەهای دۆلاردادەبەزێت بۆ نزمترین ئاست و هەموو ئەوانەی خاوەن دۆلارن زیانیان پێدەگات، خودی ئەمریکا لەپێشی هەمووانەوە و چونکە زۆربەی دراوی 100 دۆلاری لەدەروەی ئەمریکایە، هەروەها ئەمریکا ژمارەیەکی زۆر قەواڵەی قەرز (سەنەداتی دەین) ی فرۆشتووە و بەشی زۆرای لای وڵاتی چین-ەو ئەمەش بەقازانجی چین دەگەڕێتەوە.
کۆتایی دێت بەو ئاڵوگۆڕە پێنج ملیار دۆلاریەی ڕۆژانەی فرۆشتنی نەوت بەدۆلار ئەمەش کارەساتە. کاریگەرییەکانی لەسەرهەرێمی کوردستان چییە؟ بەدڵنیاییەوە کاریگەریی نەرێنی گەورەی لەسەرهەرێم دەبێت، چونکە هەرێم تاک سەرچاوەی ئابووری نەوتەو بەدۆلار دەیفرۆشێت و لەکاتی دابەزینی بەهاکەی زیانی گەورەی ئابووری بەهەرێم دەگات و چالاکییە ئابوورییەکانی دەوستێت. لەلایەکی تریشەوە سەرمایەداران مایەپووچ دەبن، چونکە کاڵا و کەلوپەل بەدۆلاردەکڕن و لەکاتی ڕووداوەکەدا تووشی ئەو زیانەگەورە دەبن. پێشنیار ئەوەیە؛ بۆهەرێم کە کۆتایی بەتاک سەرچاوەی ئابووری نەوت بهێنێت و ڕووبکاتە وەبەرهێنان لەتەواوی کەرەتەکان و بەرهەمی ناوخۆ بۆ ئاستی خۆژێنێ بەرزبکاتەوە، بۆ ئەوەی لەکاتی ئەم ڕووداوە و هەر ڕووداوێکی تر، بتوانێت خۆی ڕابگرێت لە بەردەم کارەساتە ئابوورییەکاندا. [1]

شوێن: #مەهاباد#
رۆژ یان ساڵی گیرانی وێنەکە: #15-09-1946#
کەسایەتییەکانی ناو وێنەکە: لەڕاستەوە: ئارچیباڵد ڕۆزفێڵت کوڕی تیودۆر ڕۆزفێڵت سەرۆکی ولاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا و #پێشەوا قازی محەمەد#.
وەرگیراوە لە: موحیب مەهابادی
[1]

ڤیدیۆ: ئاڵای کوردستان لە ئەمریکا دەشەکێتەوە
هاووڵاتییەکی ئەمریکی لە بەردەم ماڵی خۆی لە ویلایەتی رۆد ئایلەند لە خۆشەویستی بۆ کوردستان ئاڵای کوردستانی هەڵکردووە.
ساڵ: 2020
[1]

$ئایا ئەمریکا ستراتیجێکی نوێی لە ئێراقدا هەیە؟$
#زوبێر ڕەسوڵ#
#05-04-2020#
ئێستا دوو خاڵی سەرەکی هەن کە هەر یەکە لە کۆماری و دیموکراتەکان لەسەری کۆکن سەبارەت بە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا. یەکەمیان، ئەمریکا نابێت هیچ جەنگێکی دیکەی لەو شێوەیەی ئێراق ئەنجام بدات. دووەمیش، ئەمریکا دەبێت چاوی لەسەر ململانێی هێزە گەورەکان (great power competition) بێت، بە تایبەتیش هێزەکانی وەک چین و ڕووسیا، ئەم دوو خاڵەش هەردووکیان نەک هەر لەبەرژەوەندی گرنگیی پێگەی ئێراقدا نین لە ستراتیجی نوێی ئەمەریکا، بەڵکوو گومان دەخەنە سەر مانەوەی ‌هێزەکانی ئەمریکاش لە ئێراقدا.
ئەو سەردەمەی جۆرج بوشی کوڕ ڕژێمی بەعسی ڕووخاند لە زۆر ڕووەوە جیاواز بوو لەو سەردەمەی کە ئێستا ئێراق و ناوچەکەی پێدا تێدەپەڕێت. ستراتیجیەتی ئیدارەی بوش، سەرۆکی پێشوتری ئەمریکا ئەو کات بریتی بوو لە بەدەستهێنانی هەژموونی زیاتر لە ناوچەی کەنداو و ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست بەگشتی، ئەگەر بە زەبری بەکارهێنانی هێزیش بێت. بەڵام دوای 17 ساڵ ئێستا ئەمریکای سەردەمی ترەمپ بە چاوێکی دیکەوە دەڕوانێتە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست و ئێراق. ئەوکاتە ئەمریکا بە تەنیا سەرداری ناوچەکە بوو، ئێستا هێزی دیکەی هەرێمی و نێودەوڵەتی هەن، کە ئەگەر دەسەڵاتیان هێندەی ئەمریکاش نەبێت، بەڵام کەمتر نییە.
لە دوای 2003، ستراتیجی ئەمریکا بریتی بوو لە درووستکردنەوەی ئێراقێکی تا ڕادەیەک دیموکراسی و پەڕڵەمانی لە ڕێگەی دابەشکردنی هێز بەسەر سێ پێکهاتە سەرەکییەکەی ئێراق (شیعە، سوننە و کورد) ، واتا دووبارە بوونیاتنانەوەی ( rebuilding) ئێراقێکی سەقامگیر کە بەر لە هەر شتێک نەتوانێت کێشە بۆ دراوسێکانی درووستبکات و لە هەمان کاتیشدا لەبەرەی ئەمریکا و دۆستەکانی بێت، بەڵام بەپێچەوانەوە دوای تێپەڕبوونی 17 ساڵ بەسەر داگیرکردنی ئێراق هیچ کام لەو ئامانجانەی ئەمریکییەکان باسیان دەکرد نەهاتنە دی.
بەپێچەوانەوە ئێراق هەر زوو تووشی شەڕی ئیتنی و تائیفی بوو، ئێرانییەکان بەشێکی زۆری پڕۆسەی سیاسییان بە ئاڕاستەی بەرژەوەندییەکانی خۆیان و دژایەتیی ئەمریکا و دۆستەکانی برد.
لەسەر ئاستی حکومەت و دابەشکردنی هێزیشەوە پێکهاتەی شیعە بە جۆرێک لە جۆرەکان هەژموونی خۆیان بەسەر تەواوی دامەزراوەکانی دەوڵەتدا سەپاند، تا ئەو ئاستەی لە خولی دووەمی دەسەڵاتی مالیکی ئێراق وەکوو تۆبی دۆج، پسپۆری ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست دەڵێت بەتەواوی بەرەو ڕژێمێکی دەسەڵاتگەرایی ( Authoritarianism) هەنگاوی نا.
کشانەوەی ئەمریکییەکان لە کۆتایی 2011 دەرفەتی زۆری بۆ هێزە هەرێمییەکانی وەک ئێران، تورکیا و وڵاتانی کەنداو ڕەخساند کە لە بۆشایی کشانەوەی ئەمریکییەکاندا ململانێکانیان بگوازنەوە بۆ ئێراق بەتایبەت لە ڕێگەی وەکیلەکانیان واتا پێکهاتەکانی سوننە، شیعە و کورد.
ئەم دۆخە دواجار سەری کێشا بۆ هاتنی ڕێکخراوی تیرۆرستیی #داعش#، بە جۆرێک ئەگەر دووبارە هێزەکانی ئەمریکا و هاوپەیمانان بە تەنگ ئێراقەوە نەهاتبان ئێستا ئەو ئێراقە نەخشەیەکی دیکەی هەبوو. لە ڕاستیدا ئەمریکییەکان لە سەردەمی ئیدارەی ترەمپدا تاوەکوو ئێستاش ستراتیجیەتێکی ڕوونیان نییە بەرانبەر بە ئێراق. سەرۆک ترەمپ نەیشاردووەتەوە کە ئەمریکا چیدیکە نایەوێت توانا مرۆیی و داراییەکانیان لە ئێراق سەرف بکەن.
بە جۆرێک ئەگەر ململانێی ئێرانییەکان نەبوایە ئێستا ئەمریکییەکان دەمێک بوو ئێراقیان جێهیشتبوو. هەڵبەتە ترسی سەرەکی ئەمریکییەکان لە ئێراق ئەوەیە کە کشانەوەی ئەوان بە سەرکەوتنی نەیارەکانی ئەمریکا کۆتایی دێت. واتا جگە لە ئێرانییەکان دوور نییە ڕووسیاش دوای کشانەوەی ئەمریکا خۆی بگەیەنێتە ئێراق.
ئێستا ئەمریکا لە بەردەم دوو بژاردە داماوە، ئایا ئێراق بەیەکجاری جێبهێڵێت و بکشێتەوە، یان لە ململانێدا بێت لەگەڵ نەیارەکانی ئەمریکا و ( بە تایبەتیش ئێران و ڕووسیا) ناوچەکەیان بۆ چۆڵ نەکات؟
بەپێی جموجوڵەکانی ئەم دواییەی ئەمریکا لە ئێراق، پێدەچێت ئەمریکا هێزەکانی خۆی تەنیا لە ناوچە کوردنشین و سوننەنشینەکان، واتا ڕۆژاوای ئێراق و هەرێمی کوردستان نیشتەجێ بکات. وەک دیارە ئێستا ئەمریکا خەریکی کشاندنەوەی هێزەکانیانن لە باشوورو ناوەڕاست (بەغدا) کە هەژموونی میلیشیا شیعەکانیان لێیە بەرەو سنووری ئەنبار (واتا بنکەی عەین ئەسەد) ، هەروەها هەرێمی کوردستانیش.
ئەمریکا دەیەوێت لەم دوو ناوچەیە لە نزیکەوە ئاگاداری دۆخی سیاسیی ئێراق بێت، و لە هەمان کاتیشدا بتوانێت گوشار لەسەر هێزە شیعەکان درووستبکات. بۆ ئەم مەبەستەش هەوڵدەدات ڕێگە بگرێت لە درووستبوونی بەرەیەکی یەکگرتووی شیعەکانی نزیک لە ئێران کە یەک ناوەندی بڕیاریان هەبێت. دواتریش ناکۆکی درووستکردن لەنێو ماڵی شیعەکان، وەکوو ئەوەی کە ئێستا هەیە.
ئەمەش دواجار ئەرکی ئێران سەختدەکات لە کۆنترۆڵکردنی بڕیاری سیاسی لە ئێراقدا. بە تایبەت لە ڕێگەی درووستکردنی بەرەیەکی ئۆپۆزسیۆنی دیکەی پارتە شیعییەکان کە نەچنە ژێر باری ئێران. نارەزاییەکانی ئەم دواییەی ئێراق دەرفەتێکی باشی بۆ ئەم ئەگەرە ڕەخساندووە بە تایبەت لە ڕێگەی پەرەسەندنی ناڕەزایی شەقامی شیعەکان بەرانبەر دەستێوەردانی ئێران لە ئێراق. لەلایەکی دیکەدا ئەمریکییەکان پاڵپشتی درووستبوونی هەر هێزێکی عەلمانی و لیبڕاڵی سوننی و شیعە دەکەن بۆ ئەوەی بتوانن لە هەڵبژاردنەکانی 2020 دا جێگای خۆیان لە پەڕڵەمان و حکومەتدا بکەنەوە، و ئەو جەمسەربەندییەی هێزە تەقلیدییەکانی وەک سەدرییەکان، حەکیم مالیکی، عەبادی و عامری تێپەڕێنن.
سەبارەت بە هەرێمی کوردستان، ئەمریکییەکان باش ئەو ڕاستییەیان بۆ دەرکەوتووە کە لەگەڵ هەرێمی کوردستان زۆر باشتر دەتوانن کاربکەن تاوەکوو لەگەڵ ئێراق. بەڵام ئەمریکا ترسی سەرەکی لە هەرێمی کوردستان ئەوەیە کە تاوەکوو ئێستا ناتوانێت بەبێ ئێراق لەسەر پێی خۆی بوەستێت، بە تایبەت ئابووری هەرێمی کوردستان. وەکوو مایکڵ نایت، هاوڕێی باڵای پەیمانگەی واشنتن دەڵێت لاوازترین ئابووریە لە ناوچەکەدا، ئەگەر ئەمریکا هاوکاری هەرێم نەبێت لە یارمەتیی دارایی چاکسازی دامەزراوە سیاسی و ئابوورییەکان، ئەوا هەرێم بەرەو ئەزموونێکی شکستخواردوو دەڕوات.
بۆیە کاری سەرەکی ئەمریکییەکان ئەوە دەبێت کە هێزەکانی پێشمەرگە لە چوارچێوەی دامەزراوەیەکی سیاسیدا کۆبکەنەوە لە چنگی حزبەکان ڕزگاری بکەن. هەرێمی کوردستان لە ئێستا و ئاییندەشدا جێگای هاوسۆزی ئەمریکا دەبێت لە ئێراقدا، چونکە لەسەر ئاستی نوخبەی سیاسیی ئەمریکادا جۆرێک لە کۆدەنگی درووستبووە کە کورد وەکوو دۆستی خۆیان دەبینن. بەڵام گرنگە هەرێمی کوردستان سنووری ئەو پەیوەندیی و دۆستایەتییەی خۆی لەگەڵ ئەمریکا بزانێت هەتا کوێیە. [1]

ناونیشانی بابەت: ئایا ئەمریکا لە هەرێمی کوردستان بێهیوا بووە، کێ ڕێگریکرد مایکرۆسۆفت لە #هەولێر# کاربکات؟
ئامادەکردن: #فازڵ کوردی#

ڕۆژگارێکی درێژە لە زۆر ڕووداو و گۆڕانکاریی پەیوەست بە کوردستانەوە، وەک کەسێک کە لە نزیکەوە لەگەڵ ئەمریکییەکان کارمکردووە، ئاگادارم. ئەو ڕۆژانە ئێراق و هەرێمی کوردستان، بە قۆناغێکی سەرنجڕاکێشدا دەڕۆن. ئەمریکا، بەتایبەتتریش لە سەردەمی ئیدارەی تڕامپدا، کۆمەڵێک گۆڕانکاریی لە سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا کردون، کە ئەو گۆڕانکارییانە ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ کاریگەرییان لەسەر کورد و پێگەکەی لە ئێراق و ناوچەکە دەبێت. لە ماوەی سێ دەیەی کارکردنم لەگەڵ ئەمریکییەکان و نەتەوە یەکگرتووەکان و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان، شاهیدی کۆمەڵێک ڕووداو و پرسی سەرنجڕاکێش بومە. بۆ هەندێکیان شانازییەکی گەورە بە خەڵک و وڵاتی خۆمی تێدا درووستکردوم، بۆ هەندێکیشیان، ئاخێکی قوڵم هەڵکێشاوە کە وڵات لەلایەن کەسانی شیاوەوە بەڕێوەنابرێت. دەمەوێت لەو وتارەدا، هەندێک لە یاداشتەکانم بەکوورتیی لەگەڵ ئێوەدا پارڤەبکەم. وەڵامی ئەوەشمان دەستبکەوێت چیمان لەدەستداوە لە سێ دەیەی پەیوەندیی لەگەڵ ڕۆژاوا/ئەمریکادا، ئایا ئەمریکاش بێهیوا بووە لە هەرێمی کوردستان؟
لە گەرمەی بایکۆتی سوننە لە حوکمڕانی ئێراق و چالاکی چەکداری ڕۆژانەی گرووپە چەکدارە تیرۆریستەکان لە دژی حکومەتی خۆجێیی و ناوەند و هێزەکانی ئەمریکا، بۆ ماوەی زیاتر لە دوو ساڵ (ناوەڕاستی ساڵی 2005 هەتا 2007) بەڵێندەری حکومەتی ئەمریکا بووم لە موسڵ لەگەڵ (پی ئاڕ تی) وەک نوێنەری (یو ئێس ئەی ئای دی) بۆ کارکردن لەسەر تواناسازی حکومەتی خۆجێیی و جێبەجێ کردنی پڕۆژەی ئاوەدانکردنەوە لە هەموو بوارەکانی ژیان کە لەلایەن ئەمریکاوە بودجەی بۆ تەرخانکرابوو. (پی ئاڕ تی نەینەوا) لە قونسوڵگەری موسڵ بو بۆ سەرپەرشتیکردنی پڕۆژەکانی موسڵ و دهۆک و هەولێر. (پی ئاڕ تی کەرکووک) لە قونسوڵگەری کەرکووک بو بۆ سەرپەرشتی پڕۆژەکانی کەرکووک و تکریت و سلێمانی. ئەو کات نە (ئاڕ ئاڕ تی) ، نە قونسوڵگەری هەولێر دەست بەکار نەبوون.
ئەو کات باری ئەمن و ئاساییش لە نەینەوا بەگشتی و ناو شاری موسڵ بەتایبەتی زۆر خراپ و ناجێگیر بوو، هەفتە نەبوو هاوەن باران نەکرێین یان مین و بۆمب نەچێندرێ لەسەر ڕێگامان لەلایەن چەکدارە توندڕەوە تیرۆریستە ئیسلامییەکان.
ئەمریکا بە هەموو توانای هەوڵی بەرقەراری ئەمن و ئاساییشی دەدا لە موسڵ لە ڕێگای پڕۆژەی خزمەتگوزاری و وەبەرهێنان لە شارەکە، بە جۆرێک داوا لە مایکرۆسۆفت و ستی بانک و کۆمپانیای تراکتۆری فارگەسۆن کرا وەک سێ وەبەر‌هێنەری زەبەلاح پڕۆژەی وەبەرهێنان بە چەندین ملیۆن دۆلار وەبەرهێنان بکەن لە موسڵ. لە بەغدا تیمەکە ڕەوانی موسڵ کران، پێشوازیم لە هەرسێ نوێنەرەکان کرد، بۆ شارەزابوون لەباری ئەمنی و پڕۆژەکان لە کۆبوونەوەی ڕۆژانەی (پی ئاڕ تی) بەشدار بوون، سەردانی پارێزگار و ئەنجوومەنی پارێزگامان کرد و چەندین جار کۆبوونەوەمان ئەنجام دا کە زۆر هاوکاربوون بۆ ئەنجامدانی پڕۆژەکان. سەرئەنجام هەموومان گەیشتن بەوەی کە لەم بارودۆخە ئەمنیە خراپە و ناجێگیرە پڕۆژەکانی ئەوان لە موسڵ جێبەجێناکرێن و تیمەکە بڕیاری گەڕانەوەیان دا بۆ بەغدا. بەڵام من هەولێرم پێشنیازکرد وەک شارێکی ئارام و ئەلتەرناتیڤێک بۆ موسڵ هەتا بارودۆخی شارەکە چاک دەبێ. بیرۆکەکەی منیان پەسەند کرد و دەستمان کرد بە ئامادەکاری و پلاندانان بە تەنسیق لەگەڵ ئۆفیسی (یو ئێس ئەی ئای دی) هەولێر و پەیوندیکردن لەگەڵ حکومەتی خۆجێی و پارێزگار و وەزارەتە پەیوەندیدارەکان، لە ئۆفیسی هەولێر پێیان ڕاگەیاندین کە هەموو ئامادەکارییەک کراوە و چاوەڕێی سەردانی سێ نوێنەرەکەن بۆ هەولێر.
بە سێ ئوتومبێلی سەربازی و سترایکەرێک بەیانی زوو بەڕێکەوتین بەڵام لە ناوچەی پیشەسازی کەوتینە بەر دەستڕێژی گولە و (ئاڕ پی جی) . بڕیاری سەربازی گەڕانەوە بوو بۆ ناوشار بۆ ئەوەی ئەمجارەیان لە دەروازەی ڕۆژهەڵاتی موسڵ دەرچین، بە هەمان شێوە لە ناو تاقی دەروازەکەش کە پێکهاتبو لە دوو تاق بۆمبیان چاندبوو پێمان تەقیەوە. لە ڕووداوێکی هاوشێوە، جارێکی تریش لەنێوان موسڵ و تەلەعفەر بۆمبێکی تریش لەژێر هەمڤیەکەمان تەقیەوە.
هەرچۆنێک بێ گەیشتینە ئۆفیسی هەولێر، بۆ پاشنیوەڕۆ بڕیار بوو کۆبوونەوە بکەین لەگەڵ لایەنی حکومی بەڵام بەبێ ئاگادارکردنەوە نەهاتن. بۆ بەیانی بڕیاردرا کە ئێمە بچین بۆ لای ئەوان، ئەویشیان هەڵوەشاندەوە. دەستی دەستیان پێکردین بۆ ماوەی پێنج ڕۆژ بەبێ ئەوەی هیچ بەرپرسێک ببینین. لە دوایین ڕۆژ نوێنەری پەیوەندییەکان لە حکومەتی هەرێم پەیوەندییان کرد بە ئۆفیسی هەولێر و پێیان گوتن بە قسەی خۆیان کە ئەو پارەیەی تەرخانکراوە بۆ ئەم پڕۆژانە پێویستە بدرێ بە وەزارەتەکانی پەیوەندیدار بۆ ئەوەی خۆیان پڕۆژەکان جێبەجێبکەن، هەر لەلایەن خۆیان چەند کەسێکی سەرپەرشتیاری کارگێڕیش دادەنێن بۆ ئەوەی نوێنەرایەتی وەبەرهێنەرەکان بکەن. ئەم داوایە لەلایەن هەرسێ کۆمپانیا ڕەتکرایەوە و ئەو پڕۆژە خزمەتگوزارییە باشانە لەدەستچوو، چونکە لە بنەڕەتدا پڕۆژەکان بۆ تواناسازی و بوژاندنەوەی کەرتی تایبەت بوو بە هاوکاری حکومەت.
دوو بیرەوەریی ترتان بۆ باسدەکەم. لەگەڵم بن دەچیینە ئەفغانستان.
یەکەم: کاتێ کارمەندی نەتەوە یەکگرتووەکان بووم لە ئەفغانستان؛
پاش ئازادکردنی ئەفغانستان لە دەست تاڵیبان و گرووپە تێرۆریستە ئیسلامییەکان لەلایەن هێزی هاوپەیمانان، ناتۆ پاراستنی ناوشاری کابوڵی سپار بە هێزی سەربازیی ئەڵمانیا بۆ پاراستنی ئەمن و ئاساییشی شار، بۆ ئەم مەبەستە سەربازەکانیان شەو دەبوایە لە شەقامە تاریکەکانی شار بسوڕێنەوە. کۆمپانیای سیمنسی ئەڵمانیی بۆ سەلامەتیی سەربازەکانی خۆیان، پڕۆژەیەکیان گەڵالە کرد بۆ ڕووناککردنەوەی شەقامەکانی کابوڵ. کە چوین بۆ لای وەزیری پێشەسازی (براتان ئەندامی شاندەکە بوو) ، کاکی وەزیر گوتی: “پڕۆژەیەکی زۆر باشە بەڵام ئێمە چەندمان دەست دەکەوێ؟”
تەماشای ئەو لۆجیکە بکەن، شەقامەکانی پایتەختی بۆ ڕووناک بکەوە بەخۆڕایی، پارەش بدرێ بە کاکی وەزیر. لەوانەیە بپرسن بۆچی ئەفغانستان بەو ڕۆژە گەییشت، بڕوام وایە وەڵامی ئەو وەزیرە هاوکار دەبێت.
دووەمیان؛ با بگەڕێینەوە کورد. پڕۆژەی بەئەلکترۆنیکردنی شارەوانی و زانکۆکان لەگەڵ کۆنترۆڵکردنی دەروازە سنوورییەکانی کوردستان پێشنیازکرا.
یەکسەر پاش ئازادکردنی ئێراق لەگەڵ کۆمپانیای (ڤیژن نێتوێرک) دەستمانکرد بە پەیوەندیکردن بە نوێنەری حکومەتی هەرێم لە واشنتن و ئامادەکاری و نووسینەوەی پرۆپۆزەڵێک بۆ بەئەلیکترۆنیکردنی حکومەت. ڕێکارە یاسایییەکانی وەبەرهێنان لەگەڵ نوێنەری حکومەتی هەرێم تاوتوێکران، پاشان ڕەشنووسی پڕۆژەکانمان تاوتوێکرد لەگەڵ دوو وەزیری هەرێم کە بە سەردان هاتبوون بۆ واشنتن.
لە زمانی خۆیانەوە: “پڕۆژەکان پڕۆژەی باشن بەڵام دەبێ ئێمە هاوبەش بین.” ئێمەش وتمان پڕۆژەی هاوبەش لەنێوان حکومەت و کەرتی تایبەت ئاساییە بە مەرجێک حکومەت نیوەی تێچووەکە لەئەستۆبگرێ. گوتیان: “نەخێر پێویستە ئێوە هەموو تێچوەکە لەئەستۆبگرن، لە قازانج نیوە-بە-نیوە هاوبەشتانین، بەڵام لە زیان هاوبەشتان نین. هاوبەش بوونمان بە مەرجی ئەوەی کە هەموو بەڕێوەبەرە کارگێڕییەکان ئێمە دەسنیشانیان بکەین.” گوتمان ئەوی ئێوە داوایدەکەن زۆر دوورە لە یاسا و ڕێکارەکانی وەبەرهێنان کە لەلایەن نوێنەری حکومەتی هەرێم وەرمانگرتووە. گوتیان: “ڕێکارەکانی وەبەرهێنان لای ئێمە بەم جۆرەیە، ئەوەی پێتان گوتراوە بۆ سەر کاغەز جوانە.”
پڕۆژەی یەکخستنەوەی پێشمەرگە
هیوادارم پڕۆژەی یەکخستن و ڕێکخستنی هێزی چەکدار لە ئێراق و کوردستان بە دەردی پڕۆژەکانی تر نەچێ کە لەم دواییە دەست پێکراوە.
لە بارەی یەکخستن و ڕێکخستنی هێزی چەکدار لە ئێراق و کوردستان، ئاشکرایە بیرۆکەی ئازادکردنی ئێراق لە دیکتاتۆری لەلایەن ئەمریکاوە بۆ ئەوە بوو کە وڵاتێکی هاوشێوەی کۆریای باشوور درووستبکرێ و ببێتە پێشەنگی حوکمی دیموکراسی و بوژانەوی لایەنەکانی تری ژیان وەک کشتوکاڵ و پیشەسازی لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
ئەم ئامانجەی ئەمریکا شکستیهێنا لەبەر چەندین هۆکار، کە گرنگترینیان دەستتێوەردانی وڵاتانی دەوروبەر و ناوچەکە بوو کە بە هیچ شێوەیەک لەگەڵ بەدیموکراسیبوون و بوژانەوەی ئێراق نەبوون چونکە لە بەرژەوەندییان نەبوو.
هەروەها:
- دابەشبوونی شیعە و درووستبوونی چەندین هێزی سیاسی و چەکداری پرۆکسی.
- بایکۆتکردنی سوننە لە حوکمڕانی ئێراقو ڕووکردنە هێزە ئیسلامییە توندڕەوەکان. *دابەشبوونی کوردستان بەسەر دوو بەرە (زۆنی زەرد و زۆنی کەسک-سەوز) .
پێویستە بگوترێ لەم جەنجاڵەی ئێراق پاش ئازادبوونی لە دیکتاتۆریەت، کوردستان هەلی زێڕینی لەبەر دەستدابوو بۆ پێشەنگی دیموکراسی و نوێنەرایەتی گەلی کوردستان بکا، بەڵام خۆگرێدانی هەردوو زۆنەکە بە ئەجێندای وڵاتانی داگیرکەری کوردستان و پرسی گەندەڵیی، ئەو هەلەیان لەدەستدا.
پرسیارە گەوهەرەکە ئەوەیە، ئایا ئەمریکا بێهیوا بووە و دەستیهەڵگرتووە لە ئێراق و هەرێمی کوردستان؟ بەدڵنیایی نەخێر.
بەپێی ئاگاداریم لە بەرنامەکان و پرۆگرامەکانی ئەمریکا بۆ ئێراق بەگشتی و کوردستان بەتایبەتی، لە سەرووی هەموویانەوە لە ڕووی یەکخستن و ڕێکخستنی هێزی چەکدار و تەرخانکردنی دەیان ملیۆن دۆلار و ئامادەکردن و ڕاهێنانی چەندین ڕاوێژکار کە من خۆم بەڕێوەبەری بەشێکم لەم پرۆگرامە کە چەند ساڵێکە دەستی پێ کردووە و بەردەوامی هەیە.
(ئەم پرۆگرامە بۆ ئەفغانستانیش ڕاستە، لە ئەفغانستان بەرنامەکە زۆر بەچاکی بەڕێوەدەچی و بەردەوامیشە) .
لە هاوینی 2018 لەگەڵ سەرۆک وەزیرانی ئەوکات و سەرۆکی هەرێمی ئێستا کۆبوومەوە بۆ کارکردن لەسەر ئەم پرۆگرامە لەژێر ڕۆشنایی کوردستانی ئێراق و ڕۆژاوای کوردستان کە خاوەن دوو هێزی چەکدارن و وێنەکراون لەلایەن ئەمریکا و هاوپەیمانان بە دوو هێزی دژە-تیرۆر و ئاشتیپارێز. پێویستە بگوترێ کە لە ڕوانگەی ئەمریکا، کوردستان یەک ناوچەی جوگرافییە - ئەم تێڕوانینە زۆر گرنگە پێویستە وەبەرهێنانی لەسەر بکرێ، بەڵام تا ئێستا وەک پێویست نەکراوە.
ئەوەی دڵخۆشکەرە لە ڕۆژاڤای کوردستان -ڕۆژاوای کوردستان- هێزی چەکدار ڕێکخراوە لەژێر ناوی هێزەکانی سووریای دیموکرات (هەسەدە) ، بەڵام بەربەستی گەورە لەپێش ئەم پرۆگرامە هێزە چەکدارە حیزبیە ناڕێکخراوەکەی کوردستانی ئێراقە.
بۆ بەدواداچوونی ئەم پرسە و بە تەنسیق لەگەڵ (ملحق عسکری) لە باڵوێزخانەی ئەمریکا لە زستانی 2019 لەگەڵ جێگری سەرۆکی هەرێم مستەفا سەید قادر کۆبوومەوە، بەڕێزیان گوتی: “لە سەرۆکایەتی هەرێم بە ڕەزامەندی هەموو لایەنەکان ڕەشنووسی پڕۆژەی یەکخستن و ڕێکخستنی هێزی چەکدارمان لە کوردستان ئامادەکردووە و لە سەرەتای ساڵی 2020 بڕیاری سەرۆکایەتیی هەرێمی بۆ دەردەکەین و دەیکەین بە بڕیار، ئەوکات ئامادەدەبێ بۆ جێبەجێکردن.”
پەیوەندیم کرد بە ملحقی عسکری باڵوێزخانەی ئەمریکا، گوتیان سەردانێکی هەولێر دەکەن و لە قونسولگەری یەکتر دەبینین بۆ ئەوەی لە نزیکەوە ئاگاداربم لە جوڵە دیپلۆماسییەکان، ئەوە بوو لە هەفتەی یەکەمی 2020 هات بۆ هەولێر و کۆبوونەوەکەمان ئەنجام دا.
ئەوەی کە کوورتی هێناوە هەتا ئێستا و پاش چەندین بەدواداچوون لەگەڵ کاک مستەفا و چەندین برادەری تری گرنگیدەر بەم پرسە، ئێستاش ئەم ڕەشنووسەمان بەدەستنەگەیشتووە..
ڕاستییەک هەیە کە بناغە و کرۆکی چاکسازییە، ئەویش یەکخستن و ڕێکخستنی هێزی چەکدارە چونکە بەبێ هێزی چەکداری ڕێکخراو:
- نە ئەمن و ئاساییش دەپارێزرێ،
- نە دامودەزگاکانی حکومەت تۆکمە دەبن و وڵاتییان متمانەیان پێدەکەن،
- نە یاسا سەروەر دەبێ،
- نە بووژانەوەی ئابووری گەشە دەکا.
ئەوەی کە پێویستە دەستوبردی لێبکرێ:
- تەواوکردنی ڕەشنووسەکە و دەرکردنی بڕیاری سەرۆکایەتی هەرێم.
- پتەوکردنی پەیوەندی نێوان باشوور و ڕۆژاڤا تا دەگاتە مۆرکردنی پەیمانی ستراتیجی.
- ڕۆڵی هەرێم لە زیندووکردنەوەی پڕۆسەی ئاشتیی لە تورکیا.
- نموونەیەکی بچوکیش: کەپکی حەمەد ئاغا لە وەرتێ دووبارەنەبێتەوە.
وەبیرهێنانەوەیەک لەبارەی وەرتێ و جوامێری خەڵکەکەی. یەو ڕووداوە دەگێڕمەوە تەنیا بۆ ئەوەی کە ئەگەر ئەو ویستی خەڵکە هەبوایە لەناو حکومەت و حیزبەکان و بەرپرسانی هەرێمیش، ئایا دۆخی هەرێمی کوردستان دوای ئەو هەموو پشتیووانییە نێودەوڵەتییە دەگەییشتە کوێ؟
کارمەندی یونیسێف بووم لە هەولێر، بۆ ماوەیەک ڕاسپێردرام کە سەرپەرشتی بەشێک لە پرۆگرامی فێرکردن بکەم بەتایبەتی لە بەشی دامەزراندنی خوێندنگا لەم گوندانەی خوێندنگایان نەبوو چونکە حکومەتی بەعس گوند و لادێکانی ڕوخاندبو و خەڵکەکەشی بەزۆرەملێ لە کۆمەڵگە زۆرەملێکان نیشتەجێکردبو، خەڵکی گوندەکانیش پاش ئازادکردنی کوردستان لە 1991 لە دەست حوکمی بەعس دەستیان ئاوەدانکردنەوەی گوندەکانیان کردەوە. یونیسێف چەند سەد کابینەیەکی وەرگرتبوو بۆ خوێندنگا بەکاریانبێنێ بەشێوەیەکی کاتی هەتا حکومەت دەست بە درووستکردنیان دەکا لە گوندەکان، بەرپرسارێتی ئەم کارە بەمن سپێردرا بە هاوکاری بەڕێوەبەرایەتیی پەروەردەی هەولێر.
کاتێ نۆرەی وەرتێ هات، بیرمان کردەوە چۆن بگەیەنە وەرتێ. وەرتێ کەوتۆتە ناو دۆڵێکی سەخت و دەورە دراوە بە شاخی بەرز، دەکەوێتە بناری کارۆخەوە، تاکە ڕێگا باریکە-ڕێگایەکی پیادەبوو لەگەڵ ڕێگایەکی سەختی تراکتۆر لە دۆڵی خانەقاوە بۆ وەرتێ. هەرچۆنێک بێ بۆ نیوەڕۆ چووین بۆ وەرتێ، مەلای گوندی پێشوازی لێکردین و مەلاژنیش تەماتە و ڕۆنێکی بۆ نانی نیوەڕۆ بۆ کردین، ئێستاش چێژی ئەو تەمەتە و ڕۆنەم لە دەم دەرناچێ.
مەلا لەسەربانەکەی خۆی بانگەوازی کۆبوونوەیەکی کرد بۆ خەڵکی گوندەکە، خەڵک کۆبۆوە و کوبوونەوەمان ئەنجام دا، لەبەر گەوەرەیی گوندەکە بڕیارمان دا دوو کابینە ببەخشین بە وەرتێ بەڵام ئاستەنگی گواستنەوەی پارچەکانی کابینەکە و کەرەستەی دانانی بناغە لە دۆڵی خانەقاوە بۆ وەرتێ کارێکی ئاسان نەبوو. خەڵکی گوندەکە لە خۆشی درووستکردنی خوێندنگا، کۆمەڵە گەنجێک بەخۆبەخشی گوتیان کەلوپەل و کەرەستەکان لە دۆڵی خانەقا دانێن ئێمە هەموو کەلوپەلەکان بە چەند تەنێک چەمەنتۆوە بە پشت دەگوازینەوە بۆ وەرتێ. هەموویان گواستەوە و کارەکەمان ئەنجام دا.
کە کارەکەمان تەواوکرد لە کۆبوونەوەی کردنەوەی خوێندنگاکە داوایان لێکرم لە وەرتێ بمێنمەوە و ببم بە مامۆستای خوێندنگاکەیان، بە گوتەی خۆیان: “مووچەی مامۆستا بخەرە گیرفانت، خۆراکی تەڕ و وشکیش لەسەر ئێمە.” ئەمەیە وەرتێی خۆڕاگر و میواندۆست و ژیاندۆست و پەروەردەدۆست.
لە شوێنێکی تر، ناوی گوندەکە ناهێنم، لە ڕۆژی کردنەوەی خوێندنگا ئاغای گوندەکە مەڕووماڵاتی لە کابینەکە کردبوو. ئاغایەکی سەر بە گوڵینگی سوک و چروکی گوندێکی تر لە بەر چاوتەنگی پارچە زەویەکی نەبەخشی بە خوێندنگا، هەتا. [1]

$ئایا دەورانی ڕوسیا و ئەمریکا جیاوازیان هەیە؟$
نووسینی: #ئیدریس مستەفا#
بۆ ئێمە وەک کورد و بۆ میللەتانی تریش چ ڕوسیا و چ ئەمریکا هیچ جیاوازیەکیان نییە و هەردووک دوو قوتبی ئیمپریالیستی جیهانین؛ بەڵام گەر دەورانی ڕوسیا/سۆڤیەت تاکو ساڵی 1991 بەراورد بکەی بەم دەورانەی ئەمریکا هاتۆتە ناوچەکە ئەوا جیاوازیەکان زۆرن و ئەمانە بەشێکی گرنگین:
1) وڵاتەکانی ناوچەکە (چ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و چ ئەوروپای ڕۆژهەڵات؛ ناوچەی بەڵکان و بەڵتیک؛ و قەوقازیا) هەمووی تێکچڕژاون بەسەر یەکدا هەموویشی ئەمریکا بە پلەی سەرەکی دەستی تێدا هەیە و لێی بەرپرسیارە.
2) ژمارەی شەڕەکان و کوژراوەکان و ئاوارەبوون و کۆچکردن لە مێژوویدا وێنەی نەبووە و لە هیچ دەورەیەکی مێژووییدا ئەو ناوچانەدا شتی ئاوها ڕووی نەداوە.
3) کوشتنی ڕوحی نەتەوەیی و نێشتمانگەری و حوکمی گەندەڵکاران و مافیاکان و بێکاری و هەژاری و دەوڵەمەندی مافیایی ژمارەی پێوانەیی تێپەڕاندووە کە لە مێژوودا شتی وا نەبووە.
4) تێکشکانی هەرچی پەیوەندی کۆمەڵایەتییەکان هەیە بە هەموو ئاستەکانیەوە و شکاندنی کەسێتی مرۆڤ و نەمانی بەهاکان گەیشتۆتە چڵەپۆپە کە لە مێژووی مرۆڤایەتیدا و بەوشێوە ترسناکە لە ئارادا نەبووە.
5) کۆنەپەرستی لە هەموو ئاستەکانی ئایینی و فەرهەنگی و کەلتوری لە هیچ قۆناغێک لە قۆناغەکانی مرۆڤایەتیدا نەگەیوە بەو بێ ئەندازەییەی ئێستا.
6) خاڵی پێنجەم واتە پاشەکشەی مەدەنیەت و شارستانیەت و بیروباوەڕی پێشکەوتووخوازی؛ و پەرەسەندنی دواکەتوویی و کۆنەخوازی.
7) ئێستە هەموو پێداویستیە کەمالیاتەکان هەن بۆ کڕین بەڵام دەبێ ڕوحەکانی بۆ بفرۆشرێ.
8) خولانەوە لە بازنەی شەڕ و کوشتن و برسێتی و ئاوارەیی و ترس و بێ ئومێدی.
9) باری ژینگە و تەندرووستی تا دێت بەرەو خراپتر بوون دەچێ کە لە هیچ دەورەیەکی دنیادا ئاوها نەبووە. کۆرۆنا نموونەیەکی بەرجەستەیە و هەر خۆشیان درووستیان کرد و لە دەستیان دەرچوو، ئێستەش هەموو مرۆڤایەتی باجەکەی دەدات.
10) بە کورتی نەهامەتیەکانی دەورانی ڕوسیا/سۆڤیەت بە هەموو جۆرەکانیەوە چەندان قات زیادی کردووە.
لە دواییدا،
ئەمانە بەو مانایە نییە کە بڵیین ڕوسیا باشتر بوو بەڵام ڕاستیەکان ئەوەیە کە ئێستە دەیبینن. من دەزانم ڕوسیا لە مێژوودا چەندە درەندە بووە و چەندە دژە کوردبووە و ئێستاش چەندە دژە ڕۆژاڤایە بەڵام من وەک گشتگیری ناوچەکان قسەدەکەم و گەر ڕوسیا/سۆڤیەت وەکوو قوتب سەیری بکەین و بەرواوردی بکەین بە دەورانی ئێستەی دەسەڵاتی ئەمریکا لەو دوو ناوچەیەی لە سەرەوە ئاماژەم پێدا ئەوا لەو کاتەوە ئەمریکا هاتۆتە ئەم بەشەی جیهان هەموو شتەکان بە تەواوی تێکشکاون و تەنیا شتێک ئەمریکا پێی بێت شەڕ و مالوێرانی و وێرانەیی ئابووری و سیاسی و کۆمەڵایەتی زیاترە. [1]

ناونیشان: ئایا نەوتی ڕۆژهەڵاتی ناوەراست بایەخی جارانی لای ئەمریکا ماوە؟
نووسەر: #فەرهاد حەمزە محەمەد#

لای هەمووان ڕوونە کە ڕۆژهەڵاتی ناوەراست چەندێک دەوڵەمەندە بە سامانی نەوت و غاز ئەمە جگە لە هەڵکەوتە جوگرافییەکەی کە ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا پێکەوە گرێ دەدات، سەرەرای ئەمەش چەندین ڕێرەوی ئاوی گرنگی وەک تەنگەی هرمز لەخۆ دەگرێت. هەر لەدوای جەنگی دووەمی جیهانییەوە ئەمریکا چەندین پلان و پیلانی داڕشت تا جێ پێی خۆی لەم ناوچە گرنگە بکاتەوە و دەست بەسەر ئه و سامانە بێشوومارەدا بگرێت، لەم پێناوەدا چەندین شەڕ و شۆڕی ناوەتەوە چەندین کودەتای سەربازی ئەنجام داوە. تاقە ئامانجی سەرەکی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەراستدا دابینکردنی ئاسایشی وزەیە بە مانایەکی تر دەست کەوتنی وزەی نەوت و غاز بە نرخێکی گونجاو کە توانای کێبرکێی پیشەسازی بپارێزێت بۆ خۆی و هاوپەیمانەکانی لە پەیمانی ناتۆ بەمەش دەتوانێت مامەڵە نێو دەوڵەتییەکان بە دۆلاری ئەمریکی بهێڵێتەوە هەر هەوڵێکیش بۆ دانانی نرخی نەوت بە دراوێکی تر هێڵی سوورە بۆ ئەمریکا ناکرێت چاوی لێ بپۆشرێت.
لە دوای دابەزینە مێژوویەکەی نرخی نەوت لە ساڵی 2008 تێبینی دەکەین تێڕوانینی ئەمریکا بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەراست وەک خۆی نەماوەتەوە و گۆڕانی بەسەردا هاتووە، لێرەدا سێ فاکتەری سەرەکی لە ئارادایە وای لە ئەمریکا کردووە کەمتر پشت بە نەوتی ڕۆژهەڵاتی ناوەراست ببەستێت کە ئەمانەن:-
1- دابەزینی خواستی ناوخۆ و کەمبوونەوەی بەکاربردنی نەوت.
ئاشکرایە کەرتی گواستنەوە کە زیاتر ئۆتۆمبێل دەگرێتەوە 70% ی بەروبوومە نەوتییەکان خەرج دەکات بەڵام ئێستا ئۆتۆمبێلی کارەبایی بە بڕێکی زۆر بازاڕی داگیر کردووە جێگەی بەنزین و دیزلی گرتۆتەوە. لە ڕاپۆرتێکی ڕێکخراوی ئۆپیک دا هاتووە کە چاوەڕوان دەکرێت لە ساڵی 2040 دا ڕێژەی ئۆتۆمبێلی کارەبایی بگاتە 13% هەموو ئۆتۆمبێلی جیهان کە ئەمەش کاریگەری لەسەر خواستی نەوت بە بڕی 3 ملیۆن لە ڕۆژێکدا کەم دەکاتەوە. ئاژانسی وزەی جیهانی (EIA) کە ئاژانسێکی ئەمریکییە لە ڕاپۆرتێکیدا هاتووە:-
لە ساڵی 2007 پێویستیمان بە 21 ملیۆن بەرمیل نەوت هەبووە بەڵام لە ساڵی 2011 ڕۆژانە 19 ملیۆن بەرمیل نەوتمان بەکار هێناوە، ئاژانسەکە ڕاشیدەگەیەنێت داواکاری لەسەر نەوت لە ئەمریکا گەیشتووەتە لوتکە ساڵانە بە ڕێژەی 1% دا دەبەزێت.
2- بەرزبوونەوەی بەرهەمی ناوخۆ:
ئەمریکا لە ڕێگەی پیادەکردنی تەکنەلۆجیایەکی نوێوە نەوتی بەردین بەرهەم دەهێنێت و ساڵانە بڕی 200 هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا زیاد دەکات. ئەمە جگە لە بەرهەمی غازی بەردین کە ئەویشیان لە بەرزبوونەوەدایە، ئەم پرۆسەیە وای لە ئەمریکا کردووە بە ڕێژەی 50% کەمتر متمانە بکاتە سەر نەوتی هاوردەکراو.
3- بەرزبوونەوەی بەرهەمهێنانی وزە لە نیوەی ڕۆژئاوایی گۆی زەوی:
شان بە شانی بەرزبوونەوەی بەرهەمی نەوتی ئەمریکا بری بەرهەمهێنان لە چەند وڵاتێکی تری کیشوەری ئەمریکا زیادی کردووە کە بەرازیڵ و کەنەدا بە پلەی یەکەم دێن بە جۆرێک لە 5 ملیۆن بەرمیلی ڕۆژانە نزیک بووەتەوە کە دەکاتە دوو هێندەی ئه و بڕەی ئەمریکا لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەراست (سعودیە و عێراق و کوێت) دەیکرێت.
سەرباری کەمبوونەوەی بایەخی نەوتی ڕۆژهەڵاتی ناوەراست بە لای ئەمریکاوە بەڵام هێشتا ئەمریکا نایەوێت بەیەکجاری دەست بەرداری بێت و گۆرەپانەکە بە جێبهێڵێت بەڵکو دەیەوێت بە شێوەیەکی کەمیش بێت بمێینێتەوە تا ڕَێگری لە چین و ڕووسیا بکات لە کۆنترۆڵکردنی ناوچەکە و لاسەنگ بوونی تەرازووی هێز بە لایاندا. هێشتا ئەمریکا پێویستی بەوە هەیە ئاسایشی وزە بۆ هاوپەیمانەکانی مسۆگەر بکات، مانەوەیەکی ڕووکەشیش بە پێویست دەزانێت تا وڵاتانی بەرهەمهێنی نەوت نەکەونە ژێر ڕەحمەتی چین و ڕووسیاوە. بە جێهێشتنی ئەفغانستان و کەمکردنەوەی هێزەکانی لە عێراقدا و ئاماژە دان بە کشانەوە لە سوریا هەموو ئەمانە ئاماژەن بۆ کەم بایەخبوونی نەوتی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەراست بە لای ئەمریکاوە. [1]