$هەرێمی کوردستان چی بکات بۆ ئەوەی بەشێک بێت لە سیاسەتی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست؟$
#زوبێر ڕەسوڵ#
#31-10-2020#
بۆ قەوارەیەکی نادەوڵەتی هاوشێوەی هەرێمی کوردستان ئاسان نییە کە بتوانێت بەشێک بێت لە بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوین و ئێراقدا. بە تایبەت لە سەردەمێکدا کە پێگەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکادا بەگشتی لە داکشاندایە. کۆمەڵێک پرسی سەرەکی هەبوون کە پێشتر تەوەری سەرەکی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا بوون لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بەڵام ئێستا لە بەردەم گۆڕانکاری ڕیشەیی دان، بە تایبەت پرسی ئاساییشی وزە، کە ئێستا بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت و دەستگەییشتن بە سەرچاوەی دیکەی وزە لە جیهاندا پێشبینی دەکرێت ڕۆژهەڵاتی ناوین، ئەو پێگە گرنگەی جارانی نەمێنێت لە ستراتیژی ئەمریکادا.
پرسی پاراستنی ئاساییشی ئیسرائیلیش کە بۆماوەییەکی درێژ تەوەری سەرەکی ستراتیژی ئەمریکا بووە لە ڕۆژهەڵاتی ناوین ئەویش ئێستا بە جۆرێک لە قۆناخی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی بەشێک لە وڵاتانی عەرەبی خەریکە گۆڕانی بەسەردا دێت. هەڵبەتە ئەم فاکتەرە تا ئاستێک لەوانەیە کاریگەریی لەسەر پاڵپشتی ئەمریکا و ئیسرائیلیش هەبێت بۆ پرسی کورد لە ڕۆژهەڵاتی ناویندا، چونکە لەمەودوا ئیسرائیل کار بۆ پشتیووانی کورد ناکات لە دژی وڵاتانی عەرەبی. هەڵبەتە کۆمەڵێک وڵاتی دیکەش بە ڕێگەوەن بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئیسرائیل. ئەم پڕۆسەیە ئەگەر کێشەی تێنەکەوێت بێگومان ئەرکی ئەمریکییەکان سوکتر دەکات لە ناوچەکدا، بە تایبەت ئامادەیی سەربازی و قەبارەی چەک جبەخانەکانیان لە وڵاتانی عەرەبی بەرەو کەمبوونەوە دەچن. لە هەمان کاتدا ئێستا ئاڕاستەیەکی بەهێز هەیە کە بەشێک لە توێژەوەر داڕێژەرانی بڕیاری سیاسەتی دەرەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی لەسەری کۆکن ئەویش ئەوەیە کە لەمەودوا سەرنجی زۆر نەخەنە سەر کێشە لابەلاکانی جیهان بە تایبەتیش پرسی دەستێوەردانی سەربازی و سەرقاڵبوون بە ململانێ سیاسی و ئیتنییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوین. چونکە ئێستا کێشەی گرنگتر هەن ئەویش پرسی ململانێی دەرکەوتنی زلهێزەکانی (Great power competition) دیکەی وەک چین و ڕووسیاییە، کە خەریکە دەبنە مەترسی سەرەکی لەسەر بەرژەوەنییەکانی ئەمریکا لە جیهاندا.
ئێستا هەردوو پڕەنسیپەکە لە گۆڕانێکی خێرادان؛ بە جۆرێک نە نەوتی ڕۆژهەڵاتی ناوین ئەو بەهایەی جارانی ماوە بۆ ئەمریکا، نە ئاساییشی ئیسرائیلیش ئەو مەترسییەی جارانی لەسەرە؛ ئەمەش گۆڕانێکی زۆر لە ستراتیژ و سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا درووستدەکات لەبەرانبەر وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوین بە ئێمەی کوردیشەوە کە دەبێت خۆمانی لەگەڵ بگونجێنین؛ بە تایبەت لەم دوو پرسەی باسم کرد پێناچێت بۆشایێک هەبێت بۆ هەرێمی کوردستان کە بتوانێت وەبەرهێنانی تێدا بکات لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکادا لە ڕۆژهەڵاتی ناوین.
بەڵام هەرێمی کوردستان دەتوانێت بەشێک بێت لە پرسی سێیەمی ستراتیژی ئەمریکا لە ڕۆژهەلاتی ناوین، ئەویش بریتییە لە پرسی تیرۆر و دژایەتیکردنی ڕێکخراوە تیرۆرستییەکان کە تا ئێستاش لە ڕۆژهەڵاتی ناوین بە تایبەتیش وڵاتانی وەک ئێراق و شام جێگەی مەترسی ئەمریکا و وڵاتانی ئەوروپان. هەرێمی کوردستان دەکرێت لەو سۆنگەیەوە بتوانێت بەشێک بێت لە بەدەستهێنانی پاڵپشتی ئەمریکا و ئەوروپا، بە تایبەت لە ڕێگەی ئەو ستراتیژەی کە ئەمریکا لە ڕێگەی پشتگیری هێزە لۆکاڵییەکان ( building local allied forces and capabilities) دەیگرێتە بەر، وەک ئەو هەماهەنگییەی کە لەنێوان هەرێمی کوردستان و ئەمریکادا هەبوو لە کاتی شەڕی #داعش# یاخود لەنێوان ئەمریکا و ڕۆژاوای کوردستان. بۆ نموونە ئەو پاڵپشتییە لۆجستی و داراییەی کە تائێشتاش ئەمریکاو بەشێک لە وڵاتنی ئەوروپا لە هێزی پێشمەرگە دەکەن لە هەرێمی کوردستاندا.
لەم سۆنگەیەوە هەرێمی کوردستان دەبێت بایەخێکی زۆر بدات بە یەکخستنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە و بوونیاتنانی هێزێکی سەربازی پرۆفیشناڵ بۆ ئەوەی بتوانیت هەم پارێزگاری لە هەرێمی کوردستان بکات، لە ئەگەری نەمانی ئەمریکییەکان لە ئێراقدا، هەم لە ئەگەری دژایەتیکردنی تیرۆریش لە ناوچەکەدا کە ئەمریکییەکان بە هەستیارییەوە سەیری دەکەن بتوانێت هاوکاری ئەمریکا بکات. لە ڕاستیدا ئەمریکییەکانیش ئەو ڕاستییە دەزانن کە کورد ڕوانگەیەکی جیاوازیان هەیە بەرامەبەر ئەمریکا و ڕۆژاوا لە ناوچەکادا بە بەراود بە نەتەوەکانی دیکەی وەک تورک و عەرەب، بەڵام ئەم ڕوانگەیە بەتەنیا بەس نییە ئەگەر لە ڕووی سیاسی و سەربازییە و هەرێمی کوردساتان بەکەڵک ئەمریکا نەهێت.
پرسێکتی دیکەی کە هەرێمی کوردستان دەتوانێت وەبەرهێنانی تێدا بکات لە ڕاکێشانی سەرنجی ئەمریکا ئەوەیە کە بتوانێت کاریگەریی هەبێت بەسەر پڕۆسەی حوکمڕانی لە بەغدا. هەرچەندە ئێستا ئەو کاریگەرییەی کورد زۆر کەم بووەتەوە لەسەر بەغدا، لە کاتێکدا لە دوای2003 بەدەگمەن ڕوویداوە کەسێک بووبێتە سەرۆک وەزیرانی ئێراق، ئەگەر پاڵپشتی کوردی لەگەڵ نەبێت. تا ئەو ئاستەی هەرێمی کوردستان بە درووستکەری شا (King Maker) ناودەبرا. دەکرێت هەر ئەمەش نهێنی دابەزینی پێگەی کورد بێت لە سیاسەتی ئەمریکادا. هەڵبەتە ململانێ سیاسییەکانی نێوان خودی لایەنە کوردییەکان گورزێکی زۆری لە پێگەی سیاسی کورد داوە لە بەغدا، ئەگینا لە ڕاستیدا تاوەکوو ئێستاش دۆخی ئێراق بەو شێوەیە نییە کە بتوانێت گوشار لەسەر هەرێمی کوردستان درووست بکات. ئەوەی لە هەمووشی خراپتر ئەوەیە کە بەشێک لە نوێنەرانی کورد پێیانوایە ئەوان لە ڕێگەی بەغداوە دەتوانن پارتی یەکێتی بڕوخێنن! بەڵام لە ڕاستیدا ئەمە خەریکە دەبێتە هۆی ڕووخاندنی هەرێمی کوردستان و پێگەی هەرێم لە هاوکێشە هەرێمییەکاندا، ئەگینا پارتی و یەکێتی هەر وەک جاران لە پەیوەندی باشدان لەگەڵ هێزە ئێراقییەکان. بۆیە زۆر گرنگە نوێنەرانی کورد لەبەغدا دژاییەتی پارتی یەکێتی جیابکەنەوە لە دژایەتی هەرێمی کوردستان. قوڵایی هێزی پارتی و یەکێتی لە هەرێمدا دایە نەک لە بەغدا. چونکە دواجار خەڵکی هەرێم و گشت لایەنە سیاسییەکان دەبنە قوربانی، نەک پارتی و یەکێتی، نەناردنی شاییستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان نموونەیەکی زەقی ئەم پرسەیە، کە تەنیا خەڵکی سادە باجەکەی داوە، ئەگینا پێگەی پارتی و یەکێتی لەگەڵ هێزە شیعی و سوننییەکان هەر وەک جارانە.
لەگەڵ ئەوەی کە ئەمریکییەکان بە نیازنین بەشێوەییەکی سەربازی چڕتر لە ئێراق تێوەبگڵێن، کە ئەمە بۆ هەردوو بەربژێرەکە ڕاستە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئێراق وەک ستوونی سەرەکی ستراتیژی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوین دەمێنێتەوە، چونکە گرنگی تایبەتی هەیە بۆ مانەوە و چاودێریکردنی ئەمریکییەکان لە ناوچەکەدا کە هاوسنوورە لەگەڵ دۆست و نەیارانی ئەمریکادا، بە تایبەت وڵاتانی کەنداو و تورکیا و سووریا و ئێران و ئوردن. ئێراق بەهۆی ئەو پێگە سیاسی و سامانە سرووشتییەی کە هەیەتی ئەگەر ئەمەریکا پێویستیشی پێنەبێت بەڵام ڕیگە نادات بکەوێتە دەست هێزە تێرۆریست و نەیارەکانی ئەمریکا، بە تایبەتیش بۆ گوشار خستنە سەر ئێران.
تەوەرێکی دیکە کە کورد دەتوانێت وەبەرهێنانی تێدا بکات لە ئێراقدا دەکرێت جۆرێک لە خۆنزیکردنەوە و هاوپەیمانی بێت لەگەڵ سوننەکاندا، بە تایبەت ئێستا هەوڵێکی لەو جۆرە هەیە لەناو سوننەکاندا، بۆ دووبارە بوونیاتنانەوەی جەمسەرێکی سوننی کە زۆربەی هێزە سوننییەکان بگرێتە خۆ، ئەمە جگە لە باسوخواسی درووستکردنی هەرێمێکی سوننی لە ئێراقدا. چونکە هەریەکە لە کورد و سوننە ئێستا ئەوەندە پەرشوو بڵاوو لاوازن پێویستییان بە هاوکاری یەکدی هەیە، کورد چیدی بەشێک نییە لەو شەراکەتەی کە لە 2003 دەوڵەتی ئێراقی لەسەر بوونیادنرایەوە، سوننەکانیش خراونەتە دەرەوەی دامەزراوەی دەوڵەت و بەشێکیشیان خەریکە لە ناو قەوارە سیاسیە شیعیەکان دەتوێنەوە. کورد دەتوانێت بەشداربێت لە کۆکردنەوەییان، پەیوەندی بەشێک لەلایەنە کوردییەکان و بوونی بەشێکی زۆری سەرکردە سیاسی و خێڵەکییەکانیشیان لە هەرێمی کوردستان دەتوانێت ئاسانکاری بۆ ئەو هەنگاوە بکات.
ئەم هاوپەیمانێتییە لەگەڵ سوننە وادەکات کورد دووبارە بگەڕێینێتەوە بۆ شهڕیکێکی بەهێز لە ئێراقدا کە بتوانێت داکۆکی لە مافەکانی بکات لە لایەک، لە لایەکی دیکەش هاوکاری جێبەجێکردنی سیاسەتەکانی ئەمریکاش بێت لە ئێراقدا. بە تایبەت نابێت ئەوەمان لەبیربچێت کە ئێراقی دوای 2003 بەرهەمی شەراکەتی شیعە و کورد بوو، بەڵام ئەو شەراکەتە دەمێکە نەماوەو یەک پێکهاتە باڵادەستە بەسەر دەوڵەت و بڕیاری سیاسی لە ئێراقدا، بە تایبەت کە ئێستا هەر یەکە لە کورد و سوننە دوو کاراکتەری زۆر لاوازن‌ و خەریکە هیچ کاریگەرییان نامێنیت بەسەر جومگە سەرەکییەکانی دەوڵەتی ئێراق. سوننەکان وەک ئۆپوزیسیۆنیش لەسەردەمی مالیکی و، ئێستاش بە شێکی زۆریان دوورخراونەتەوە لە کاری سیاسی و لەدەرەوەی ئێراق دەژین. هاوپەیمانێتییەکی له و جۆرە دوور نییە ببێتە ئاڵتەرناتیڤی ئەو هاوپەیمانێتییە ستراتیژیەی نێوان کورد و شیعە کە لەدوای 2003 پایە سەرەکییەکان دەوڵەتی نوێی ئێراقی لەسەر بوونیاتنرا.
تەوەری چوارەم کە هەرێمی کوردستان بتوانێت لە ڕێگەیەوە ببێتە بەشێک لەپاڵپشتی ئەمریکا لە ئێراقدا پەیوەستە بە توانای هەرێمی کوردستان لە خۆبەڕێوەبردندا بەبێ هاوکاری نێودەوڵەتی. ئەم لایەنە زۆر گرنگە بۆ ئەمریکییەکان، چونکە هەرێمێک نەتوانێت خۆی بەڕێوەبەرێت ئەمریکا ناتوانێت بەردەوام بێت لەپاڵپشتیکردنی. لە ڕاستیدا هەرێمی کوردستان تا ئێستا نەیتوانیووە بەتەنیا لەسەر پێوە بووەستێت، چ لە کاتی شەڕی داعش و چ لە 16ی ئۆکتۆبەریش، ئەمریکی و ئەوروپییەکانیش گەییشتنە ئەو باوەڕەی کە هەرێمی کوردستان، ئەگەر سەربەخۆش بێت، بەڵام ناتوانێت لەڕووی دارایی و سەربازیی و سیاسییەوە خۆیی بەڕێوەبەرێت، بە مانایێکی دیکە بارگرانی دەبێت بۆ ئەمریکییەکان.
ئەم بوارانەی ئاماژەم پێدا دەکرێت جۆرێک لە هێز و گرنگی بۆ پێگەی هەرێمی کوردستان بگەڕێنێتەوە لە ئێراقدا، بە تایبەت لە ڕێگەی هاوکاریکردنی سیاسەتی ئەمریکا لە ئێراقداکە ئەمریکییەکان ڕۆژبەڕۆژ ئەرکیان سەختر دەبێت. [1]