بەتەمەنترین پیاوی جیهان، #زارۆ ئاغا#ی کورد سەدە و نیوێک زیاتر ژیا و ناوبانگی بە جیهاندا بڵاو بووەوە.
#بەکر شوانی#
ڕۆژی 29 حوزەیرانی ساڵی 1934 کاتێک زارۆ ئاغا مرد، گوڵ خانمی کچی کە ئەو کاتە تەمەنی 65 ساڵ بوو، بەمجۆرە شینی بۆ باوکی دەکرد: وای دایێ... وای دایێ... لە دنیا تێر نەبوویت زارۆکەی خۆم! ئەوە شیوەن بوو بۆ پیاوێک کە بەپێی چەند سەرچاوەیەک دوای بەسەربردنی 160 تەمەن ماڵ ئاوایی لە ژیان کردبوو. ئەوە زارۆ ئاغای کورد بوو کە بەهۆی تەمەنی درێژییەوە سەرنجی ڕۆژنامە گەورەکانی ئەو سەردەمەی ئەمریکا و ئەوروپای بۆ سەر خۆی ڕاکێشابوو و لە دەوڵەتی عوسمانی و کۆماری تورکیاشدا ناوبانگێکی گەورەی پەیداکردبوو. لە سایەی میدیاکانی تورکیا و ڕۆژاواوە ئەمڕۆ ئەرشیڤێکی دەوڵەمەندی وتار و وێنەی زارۆ ئاغا لەبەردەستدایە. لە هەندێک لەو وێنانەدا کە لە ئەمریکا گیراون، زارۆ ئاغا بە ژنانی شۆخ و جوانپۆش دەور دراوە. زارۆ ئاغا لە 3 سەدەدا ژیاوە و لەو ماوەیەدا 10 سوڵتانی عوسمانی، 28 سەدری ئەعزەم، کۆمارێک، دوو سەرۆک کۆمار، 5 سەرۆک وەزیران هاتوون و چوون. هەر لەو ماوەیەدا زارۆ ئاغا 6 شەڕی بینیوە و بەپێی هەندێک سەرچاوە 13 جار و بە گوێرەی هەندێکی تر، 29 جار ژیانی هاوسەرێتیی پێکەوەناوە.
دەبێت ئەوەشمان لەبیر نەچێت کە لەوانەیە زیادەڕۆیی لە دەستنیشانکردنی تەمەنی زارۆ ئاغادا کرابێت، چونکە لەسەردەمی دەوڵەتی عوسمانیدا هێندە بایەخ بە ساڵانی لەدایکبوون و تەمەن نەدراوە. بەڵام ئەوەی لەم بابەتەدا سەرنجڕاکێشە، گەشتەکانی زارۆ ئاغایە بۆ ئەوروپا و ئەمریکا.
لە بتلیسەوە بۆ ئێستانبوڵ و لەوێوە بۆ جیهان
زارۆ ئاغا ساڵی 1774 زایینی لە گوندی مەرمەندی سەربە شارۆچکەی موتکیی پارێزگای بتلیسی باکووری کوردستان لە دایک بووە. تا تەمەنی 18 ساڵی لە گوندەکەی خۆیان دەمێنێتەوە و پاشان ڕوو لە ئێستانبوڵ دەکات و کاری کۆڵبەری و کرێکاری دەکات. زارۆ ئاغا کاتێک بوو بە 150ساڵ، دەرگای گەشتی ڕۆژاوای بۆ کرایەوە. چەندین کۆمپانیا و میدیای ڕۆژاوایی بەمەبەستی سوودوەرگرتن لەو تایبەتمەندییەی زارۆ ئاغا، چەند گەشتێکیان بۆ ساز کرد. ساڵی 1925 سەردانی ئیتاڵیا و ساڵی 1930 لە تەمەنی 155 ساڵیدا سەردانی بەڕیتانیای کرد. لەوێشەوە گەیشتە ئەمریکا و 9 مانگ بە ویلایەتەکانی ئەو وڵاتەدا سووڕایەوە. گەشتەکەی ئەمریکای زۆر بە باق و بریق بووە و بایەخی زۆری پێدراوە. بەجۆرە زارۆ ئاغا لە کەسێکی بێ ناوەوە کە سەدەیەک و چارەکێکی تەمەنی بە کرێکاری و کۆڵبەری بەسەربردبوو، ناوبانگێکی گەورەی پەیدا کرد. لە کۆڕ و کۆبوونەوەی جۆراوجۆردا بەشداریی کردووە و قسەی بۆ ڕۆژنامەکان کردووە. کۆمپانیا و کەسانی ڕێکخەری گەشتەکەی زارۆ ئاغا بۆ ئەمریکا پارەیەکی زۆریان دەستکەوتووە. بۆ نموونە و بەپێی هەندێک سەرچاوە، وێنەگرتن لەگەڵ زارۆ ئاغادا بە 10 دۆلار و تەوقەکردن و ماچکردنی بە 15 دۆلار بووە و خەڵک ڕیزیان بۆ گرتووە. بەڵام ڕۆژنامەکانی ئەو سەردەمەی تورکیا دەنووسن زارۆ ئاغا دوای هەر گەشتێک بە گیرفانی خاڵی گەڕاوەتەوە و تەنانەت زۆریش ماندوو بووە و ڕۆژ لەدوای ڕۆژ تەندرووستیی تێکچووە.
$زارۆ ئاغا زیاد لە 40 نەخۆشی هەبووە$
ڕۆژی 28 حوزەیرانی 1934 تەندرووستیی زارۆ ئاغا زۆر تێکدەچێت، دەبرێتە نەخۆشخانەی شیشلی لە ئێستانبوڵ و کاتژمێر دووی شەو دەمرێت. کەسوکاری زارۆ ئاغا ڕازی نابن توێکاری بۆ تەرمەکەی بکرێت، بەڵام سەرباری ئەوە پزیشکەکان دەیخەنە ژێر نەشتەرگەرییەوە. بەپێی ڕاپۆرتی توێکاریی تەرمەکەی کە لەمۆزەخانەی تەندرووستیی ئێستانبوڵ پارێزراوە، زارۆ ئاغا 49 نەخۆشی هەبووە؛ لەوانە: هەوکردنی سی و گورچیلە، ڕەقبوونی دەمار، درووستبوونی بەردی زراو، هەوکردنی پرۆستات و فراوانبوونەوەی بۆریی میز و هتد.. مایەی سەرسوڕمان بوو کە زارۆ ئاغا سەرباری گشت ئەو نەخۆشییانە 160 ساڵ ژیابوو! پزیشکەکانی ئەو سەردەمەی تورکیا بەمەبەستی دڵنیابوون لە تەمەنی، پارچەیەکی بچووکی ئێسکی ئەژنۆی زارۆ ئاغایان بۆ ئەمریکا نارد. ئەنجامی پشکنین بەمجۆرە بوو: ئەم ئێسکە هی مرۆڤێکی تەمەن 150-160 ساڵە! پێش بە خاک سپاردنی، تەرمەکەی بۆ ماوەی چەند ڕۆژێک لە مۆزەخانەی تەندرووستیی ئێستانبوڵ نمایش کرا و ئەم چەند دێڕەی لەگەڵ دانرابوو: مەرجەکانی تەمەنی درێژی وەک تەمەنی زارۆ ئاغا؛ کاری تەندرووست، خواردنی خاوێن، هەوای پاک و زۆر و ژیانێکی باشە!
$زارۆ ئاغا لە پەڕتووکدا$
ئەگەرچی بابەتی زۆر لە ئینتەرنێتدا دەربارەی زارۆ ئاغا هەیە، بەڵام تەنیا پەڕتووکێک دەربارەی ئەو هەیە کە لەلایەن نووسەر و توێژەری کورد: #ڕۆهات ئالاکۆم# ەوە بە زمانی تورکی نووسراوە و لە وەشانخانەی ئاوێستا لە ئێستانبوڵ چاپ کراوە. ئالاکۆم لەو پەڕتووکەدا لە میانەی زارۆ ئاغاوە سۆراخی کوردەکانی ئەو سەردەمانەی ئێستانبوڵیش دەکات. نووسەر 50 وێنە و کاریکاتۆر و پۆستکارت و هەواڵی ڕۆژنامەی تایبەت بە زارۆ ئاغای داناوە. لە هەمان پەڕتووکدا ئاماژە کراوە بۆ ناوی زارۆ ئاغا لە ئەنسکلۆپیدیای ئێستانبوڵدا (بەرگی 18، ساڵی 1995) . لەوێدا ساڵی 1777 وەک مێژووی لە دایکبوونی زارۆ ئاغا دەستنیشان کراوە و نووسراوە: زارۆ ئاغا (1777 بتلیس / 1934 ئێستانبوڵ) یەکێک بوو لە مرۆڤە هەرە بەتەمەنەکانی جیهان. لە تەمەنی لاویدا هاتووەتە ئێستانبوڵ. کاری وەک کۆڵبەری و کرێکاری کردووە. خۆی گوتوویەتی ساڵی 1800-1805 لە بنیاتنانی قشڵەی سەلیمییە و ساڵی 1825-1827 لە بنیاتنانی مزگەوتی ئۆرتاکوێیدا کاری کردووە. سەردەمانێکیش لە شارەوانیی ئێستانبوڵ وەک خزمەتکار کاری کردووە. پزیشکەکانی ئەوروپا و ئەمریکا بەمەبەستی دۆزینەی نهێنیی تەمەنی درێژی، پشکنینیان بۆ ئەنجام داوە. زارۆ ئاغا تا کۆتایی ژیان خاوەن جەستە و ئەقڵێکی ساغڵەم بوو.
[1]