ساڵەهایە، حزبە کوردستانییەکان، پێش سەرهەڵدانی ئۆپۆزسیۆن و دوای ئەوەش؛ پێش داخستنی پەرلەمان و دوای ئەوەش، ناوبەناو کۆبونەوەی سیاسییان کردووە، بەفراکسیۆنەکانی گۆڕان و کۆمەڵیشەوە. هاوکات پەرلەمانیش لەگەرمەی ڕاپەڕاندنی ئەرکەکانی بووە.. دوای داخستنی پەرلەمان، زۆربەی کۆبونەوەکان کە دەکران، بۆ چارەسەرکردنی کێشەی لایەنە سیاسیەکان و چۆنیەتی کاراکردنەوەی پەرلەمان بووە. هەمیشە یەکێتی لەو کۆبونەوانەدا، جەختی لەسەر یەکڕیزی نیشتمانی و کاراکردنەوەی پەرلەمان (بێ مەرج) کردۆتەوە. لەم ڕێبازەشدا، سەرکەوتن بەدەست هات.
کاتێک، بۆچونەکانی ساڵەهای هەموولایەک (بێ جیاوازی) سەبارەت بە ڕیفراندۆم و سەربەخۆیی، لەسەرەتای ئەمساڵەوە، هاتەوە گۆڕێ، سەرەنجامی گفتوگۆکان، ئێمەی نوێنەرانی یەکێتی، بەردەوام دەمانگوت:
ریفراندۆم و سەربەخۆیی، مافی ستراتیژی و چارەنوسی گەلەکەمانە، بەڵام لەدیاریکردنی کاتەکەی، دەبێ وریا بین. بەڵام دەشمانگوت: ناکرێ، ڕێکەوتنە نێودەوڵەتیەکان لەسەر ناوچەکە، لەنێوان حکومەتەکان و زلهێزەکاندا، مۆربکرێ و دوای کۆتایی شەڕی داعش، ئیتر هەلەکەمان لەدەستبچێ. دەشمانگوت: کورد، جەنگاوەری ئازا نییە، هەتا دوای شەڕ خەڵاتمان بکەن و بچینەوە ماڵی خۆمان. دەمانگوت: لەشەستەکانەوە، تێکۆشەری پێناوی ئازادی بوین و هەین.
لەو کۆبونەوانەدا، کە زۆربەی لایەنەکان بەئامادەبونی کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەوە، (7/6/2017) بڕیاری ڕیفراندۆم درا، نوێنەرایەتی یەکێتی هەندێک ڕونکردنەوەی پێویستمان سەبارەت بە دۆخە سیاسیەکە دا. کە بڕیاری ڕۆژی ڕیفراندۆمیش پەسەند کرا، ئیتر ناوی (ئەنجومەنی باڵای ڕیفراندۆم) هاتەئارا. لەکۆبونەوەیەکی ئەنجومەنی ناوبراویشدا، یەکێتی جەختمان کردوە کە: (مادام پێشنیازی بەدیل لەم وڵات و ئەو وڵات.. پێشکەش دەکرێن و گەورەبەرپرسانی وڵاتانی گەورەش. دێن، هەقوایە پرۆژەیەکمان بۆ بەدیلی ڕیفراندۆم هەبێ).. بەگشتی ئەم بۆچونەمان پەسەند کراو پەیگیری بەدیل لەگەڵ وڵاتانی دۆستی ئیقلیمی و دەرەوە، لەلایەن گروپێکی باڵاوە لەبەرێزان (نێچیرڤان بارزانی، قوباد تاڵەبانی، د.فوئاد حسێن) پەیتا پەیتا دەکرا. کە بەداخەوە، حکومەتی عێراق، بەربەستی لەبەردەم ئەو بەدیلە دڵخوازەی لیژنەی باڵای ڕیفراندۆم دادەنا. کورتیەکەی:
حکومەتی عێراق، بەتایبەتی هەندێکی هێزە شیعەکان، دەیانویست وەکو ساڵانی ڕابوردوو، گفتوگۆ بکرێ و قسە تەنها لەسەر دەستکەوت و چارەسەری کێشەکانی ڕابوردوو بکرێ، لیژنەی باڵای ڕیفراندۆمیش، جەختیان دەکردەوە، کە متمانە لەنێوان هەرێم و بەغدادو ئەم چەشنە حوکمڕانی و سیستەمەو چۆنیەتی شەراکەتە، زۆر لاوازە. بۆیە، پێویستە بگوازینەوە بۆ قۆناغی باڵای گفتوگۆو ڕێکخستنەوەی عێراق. مەخابن، تائێستا، لەنێوان هەرێم و بەغداد، بۆ تێگەیشتنی هەمەلایەنە لەسەر دۆخی دوای شەڕی داعش و ناوچەکانی دەرەوەی هەرێم و ڕێکخستنەوەی عێراق و هەرێم و مافە دەستورییە ڕاستەقینەکانی گەلی کوردستان، بۆچونی هاوبەش گەلاڵە نەبووە. هەموو ئەو هەوڵانەی دراشن، بۆ دۆزینەوەی چارەسەری دیموکراسییانەی ڕاستەقینە، سەریان نەگرت.
لەو ماوەیەدا، یەکێتی، پاشەکشەی لەئامانجەکانی ڕیفراندۆم نەکرد، بەڵام تایبەتمەندی سیاسەتەکانی خۆشی دەربارەی بەدیل، لەکۆبونەوەکاندا، قەت نەدەشاردەوە.
کە ڕیفراندۆمیش ئەنجامدرا، یەکێتی، بەرپرسیارێتی نەتەوەیی و دیموکراسی خۆی، ئەنجامدا.
ئەنجومەنی باڵای ڕیفراندۆم، کارەکانی کۆتاییهات. لەکۆبونەوەی (30/9/2017) دا، لەنێوان (پارتی، یەکگرتوو، یەکێتی) بەئامادەبونی بەرێز بارزانی، تەنها وەکو بیروڕایەک باسی ئەوە کرا، ئایا، ئەنجومەنی باڵای ڕیفراندۆم بمێنێ، یان هەڵبوەشێتەوە.
وەکو بیرۆکە وا پەسەند کرا، بەهەندێک تێبینیشەوە لەسەر چۆنیەتی (ئەنجومەنە باڵاکە!) کە کێشەکانی دوای ڕیفراندۆم، بەردەوام پێویستیان بە ڕاوێژی سیاسی لایەنە سیاسیەکان هەیە. بەبێ ئەوەی بڕیاری پێشوەخت لەئارادا بێ. یان بەرنامەو پرۆگرام بۆ ئەنجومەنەکە ئامادەکرابێ، یاخود تەنانەت بیریش لە ڕێسای سەرکردایەتیەکەو ڕابەرایەتیەکەی، یان پەراوێزخستنی هیچ لایەک کرابێ، نەخواستە بیر لەوە کرابێتەوە، شکۆی پەرلەمان کەمبکرێتەوە، لە دوا کۆبونەوەی ئەنجومەنی باڵای ڕیفراندۆم، ناوی ئەنجومەنەکە بە (سەرکردایەتی سیاسی کوردستان-عێراق) گۆڕدرا.
ئەم ناوگۆڕینە، بەبێ ئەوەی لە دێڕێکیشدا، پرەنسیپی بۆ دانرابێ، یاخود هەر پێشنیازیش کرابێ، هەتا ببێتە مایەی ئەم هەموو نیگەرانییە. قبوڵ کراوە.
ئێستا.. ئەم سەرکردایەتیە سیاسییەش، وەکو هەموو ڕوداوێکی تری کوردستان، گەورە بێ یان گچکە، لێکدانەوەی جیاوازی بۆ کراوە. بەڵکو ناکۆکیەکانی پێ قوڵدەکرێتەوە.
ئێمە دەزانین لەمێژوو، لەدۆخی نەخوازراودا، بەمەرام، لایەنەکان ئاراستەی ململانێکان هەڵدەگێڕن.. ڕوداوی نەخوازراویش لەناو ئەم کێشمەکێشە سیاسی-سایکیۆلۆژیەدا، زۆرجار کارەساتیشیان لێکەوتۆتەوە.
بۆئەوەی، هەر هەڵەتێگەیشتنێک، بەرامبەر ئەم سەرکردایەتییە سیاسییە، یان هەر کاڵوکرچییەک لەچۆنیەتی پێکهێنانیدا هەبێ، بڕەوێتەوەو پێشگیری لە ڕوداوی نەخوازراویش بکرێ، پێشنیاز دەکەم، سەرکردایەتی سیاسی کوردستان-عێراق کۆببێتەوەو ئەم پیشنیازانەش بۆ کۆبونەوەکە دەخەمەڕوو:
یەکەم: سەرکردایەتییەکە، تەنها بۆ ماوەیەکی کاتیی بێ، هەتا دانوستانەکان دەربارەی ڕیفراندۆم، ساغدەبنەوە.
دووەم: لەو ماوەیەدا، دەسەڵاتە سیاسیەکانی سەرکردایەتیەکە، لەچەند پێشنیازێکدا، بخریتە بەردەم پەرلەمانی کوردستان.
سێهەم: پەرلەمانی کوردستان، سەرپشک بێ لە قبوڵکردنی سەرکردایەتیەکە یان ڕەتکردنەوەی، یاخود هەر ئاڵوگۆڕێک لەدەسەڵاتەکانی، تەنانەت لە پێکهاتەی سەرکردایەتیەکەش.
ئومێدەوارم، کۆبونەوەکە هەر ئەم هەفتەیە ئەنجامبدرێ، هەتا لەم دۆخە هەستیارەدا، کات بەفیڕۆنەدرێ و بواریش نەدەین، نان و تەڕەپیاز، بەکێشەی لاوەکیەوە بخورێ. کێشەی سەرەکی ئێمە، لەم دۆخەدا، چۆنیەتی بەدیهێنانی ئامانجەکانی ڕیفراندۆمە. ئەمەش، بە دەستپێکردنی سیاسەتێکی دیپلۆماسی و پرۆژەیەکی هەمەلایەنەی دانوستان و چارەسەرکردنی تەنگوچەڵەمە ئابوری و سیاسیەکان دەکرێ. نەک ڕێگای تری نەخوازراو!
#مەلا بەختیار#
03-10-2017