پەرتووکخانە پەرتووکخانە
گەڕان
  

کوردیپێدیا پڕزانیاریترین و فرەزمانترین سەرچاوەی کوردییە!


بژاردەی گەڕان




گەڕانی ورد      کیبۆرد


گەڕان
گەڕانی ورد
پەرتووکخانە
ناونامە بۆ منداڵانی کورد
کڕۆنۆلۆژیای ڕووداوەکان
سەرچاوەکان
گەڕان بەدوای ناوەڕۆکدا
گەڕان بە کرتە
شوێنپێیەکان
دڵخوازەکان
چالاکییەکان
چۆن بگەڕێم؟
بڵاوکراوەکانی کوردیپێدیا
ڤیدیۆ
درەختی پۆلەکان
بابەت بەهەڵکەوت
تۆمارکردنی بابەت
تۆماركردنی بابەتی نوێ
ناردنی وێنە
ڕاپرسی
بیروڕاکانتان
پەیوەندی
کوردیپێدیا چ زانیارییەکی پێویستە!
ستانداردەکان
ڕێساکانی بەکارهێنان
کوالیتیی بابەت
ئامرازەکان
دەربارە
ئەرشیڤوانانی کوردیپێدیا
چیمان دەربارە وتراوە!
ناوکێشکردن لە ماڵپەڕەکانتاندا
تۆمارکردن / کوژاندنەوەی ئیمێڵ
ئاماری میوانەکان
ئاماری بابەت
وەرگێڕی فۆنتەکان
گۆڕینی ڕێکەوتەکان
پشکنینی ڕێنووس
زمان و شێوەزمانی ڕووپەلەکان
کیبۆرد
لینکە پێویستەکان
ئێکستێنشنی کوردیپێدیا بۆ گووگڵ کڕۆم
کوکیز
Dark Mode
زمانەکان
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی
Kurmancî
هەورامی
Zazakî
English
Français
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Fins
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
هەژماری من
چوونەژوورەوە
دەبمە هاوکارتان!
وشەی نهێنیت لەبیرکردووە!
گەڕان تۆمارکردنی بابەت ئامرازەکان زمانەکان هەژماری من
گەڕانی ورد
پەرتووکخانە
ناونامە بۆ منداڵانی کورد
کڕۆنۆلۆژیای ڕووداوەکان
سەرچاوەکان
گەڕان بەدوای ناوەڕۆکدا
گەڕان بە کرتە
شوێنپێیەکان
دڵخوازەکان
چالاکییەکان
چۆن بگەڕێم؟
بڵاوکراوەکانی کوردیپێدیا
ڤیدیۆ
درەختی پۆلەکان
بابەت بەهەڵکەوت
تۆماركردنی بابەتی نوێ
ناردنی وێنە
ڕاپرسی
بیروڕاکانتان
پەیوەندی
کوردیپێدیا چ زانیارییەکی پێویستە!
ستانداردەکان
ڕێساکانی بەکارهێنان
کوالیتیی بابەت
دەربارە
ئەرشیڤوانانی کوردیپێدیا
چیمان دەربارە وتراوە!
ناوکێشکردن لە ماڵپەڕەکانتاندا
تۆمارکردن / کوژاندنەوەی ئیمێڵ
ئاماری میوانەکان
ئاماری بابەت
وەرگێڕی فۆنتەکان
گۆڕینی ڕێکەوتەکان
پشکنینی ڕێنووس
زمان و شێوەزمانی ڕووپەلەکان
کیبۆرد
لینکە پێویستەکان
ئێکستێنشنی کوردیپێدیا بۆ گووگڵ کڕۆم
کوکیز
Dark Mode
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی
Kurmancî
هەورامی
Zazakî
English
Français
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Fins
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
چوونەژوورەوە
دەبمە هاوکارتان!
وشەی نهێنیت لەبیرکردووە!
        
 kurdipedia.org 2008 - 2025
 دەربارە
 بابەت بەهەڵکەوت
 چالاکییەکانی ڕۆژی
 ڕێساکانی بەکارهێنان
 ئەرشیڤوانانی کوردیپێدیا
 بیروڕاکانتان
 دڵخوازەکان
 کڕۆنۆلۆژیای ڕووداوەکان
 چالاکییەکان - کوردیپێدیا
 یارمەتی
بابەتی نوێ
ژیاننامە
عادل محەمەد کەریم
08-02-2025
سروشت بەکر
ژیاننامە
ئاوارە حاجی
08-02-2025
سروشت بەکر
ژیاننامە
بەهرۆز خالید
08-02-2025
سروشت بەکر
پەرتووکخانە
سەرەتایەک بۆ حەیران و کورتەیەک لە ژیانی حەمەد بەگی
08-02-2025
هەژار کامەلا
ڤیدیۆ
زەماوەندی کاک حەمەدی مام عەوڵا لە ئاوایی یاقوش ساڵی 2001
07-02-2025
کشمیر کەریم
ژیاننامە
جەوهەر کانی هەنجیری
07-02-2025
سەریاس ئەحمەد
ژیاننامە
ئایە ئاریان ئەحمەد
07-02-2025
کشمیر کەریم
ژیاننامە
حاجی ئاغا مەجید خان ساوجبڵاغی
07-02-2025
کشمیر کەریم
وێنە و پێناس
محەمەد ئێروانی خەڵکی شاری نەغەدە، ساڵی 1992
07-02-2025
کشمیر کەریم
ژیاننامە
ئارام فەتاح کاکەوڵڵا خەراجیانی
06-02-2025
سروشت بەکر
ئامار
بابەت
  538,430
وێنە
  115,281
پەرتووک PDF
  20,856
فایلی پەیوەندیدار
  111,306
ڤیدیۆ
  1,928
زمان
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish 
295,326
Kurmancî - Upper Kurdish (Latin) 
91,542
هەورامی - Kurdish Hawrami 
66,588
عربي - Arabic 
33,922
کرمانجی - Upper Kurdish (Arami) 
21,384
فارسی - Farsi 
11,856
English - English 
7,936
Türkçe - Turkish 
3,701
Deutsch - German 
1,857
لوڕی - Kurdish Luri 
1,690
Pусский - Russian 
1,144
Français - French 
349
Nederlands - Dutch 
131
Zazakî - Kurdish Zazaki 
91
Svenska - Swedish 
72
Polski - Polish 
56
Español - Spanish 
55
Italiano - Italian 
52
Հայերեն - Armenian 
52
لەکی - Kurdish Laki 
37
Azərbaycanca - Azerbaijani 
27
日本人 - Japanese 
21
中国的 - Chinese 
20
Norsk - Norwegian 
18
Ελληνική - Greek 
16
עברית - Hebrew 
16
Fins - Finnish 
12
Português - Portuguese 
10
Тоҷикӣ - Tajik 
9
Ozbek - Uzbek 
7
Esperanto - Esperanto 
7
Catalana - Catalana 
6
Čeština - Czech 
5
ქართველი - Georgian 
5
Srpski - Serbian 
4
Kiswahili سَوَاحِلي -  
3
Hrvatski - Croatian 
3
балгарская - Bulgarian 
2
हिन्दी - Hindi 
2
Lietuvių - Lithuanian 
2
қазақ - Kazakh 
1
Cebuano - Cebuano 
1
ترکمانی - Turkman (Arami Script) 
1
پۆل
کوردیی ناوەڕاست
وشە و دەستەواژە 
109,151
ژیاننامە 
27,192
پەرتووکخانە 
26,282
کورتەباس 
19,939
ڕێکەوت و ڕووداو (کڕۆنۆلۆژیا) 
15,165
پەند 
13,753
شوێنەکان 
12,961
شەهیدان 
11,944
کۆمەڵکوژی 
10,936
هۆنراوە 
10,548
بەڵگەنامەکان 
8,469
وێنە و پێناس 
7,853
ئامار و ڕاپرسی 
4,628
کلتوور - مەتەڵ 
3,149
ناوی کوردی 
2,583
ڤیدیۆ 
1,808
پارت و ڕێکخراوەکان 
1,470
فەرمانگەکان  
1,119
پۆلێننەکراو 
989
بڵاوکراوەکان (گۆڤار، ڕۆژنامە و ...) 
827
کلتوور - گاڵتەوگەپ 
825
کارە هونەرییەکان 
777
شوێنەوار و کۆنینە 
639
گیانلەبەرانی کوردستان 
544
ئیدیۆم 
390
یارییە کوردەوارییەکان 
279
نەخشەکان 
213
هۆز - تیرە - بنەماڵە 
187
نەریت 
160
ڕووه‌كی كورده‌واری (گژوگیا و دار) 
101
ژینگەی کوردستان 
101
خواردنی کوردی 
88
زانستە سروشتییەکان 
80
دۆزی ژن 
58
مۆزەخانە 
50
بەرهەمە کوردستانییەکان 
38
کەلوپەلی سەربازیی بەکارهاتوو لە کوردستان 
28
گەشتوگوزار 
2
کۆگای فایلەکان
MP3 
551
PDF 
32,831
MP4 
3,142
IMG 
212,457
∑   تێکڕا 
248,981
گەڕان بەدوای ناوەڕۆکدا
ژیاننامە
عەبدولڕەحیم ڕەحمی هەکاری
ژیاننامە
سەلام شێخانی
ژیاننامە
شێخ حەسەن عەواڵانی
ژیاننامە
داریا میکائیلی
ژیاننامە
جەوهەر کانی هەنجیری
Kurdên Azirbêcanê- Beşa (2)
ئامانجمان ئەوەیە وەک هەر نەتەوەیەکی تر خاوەنی داتابەیسێکی نەتەوەییی خۆمان بین..
پۆل: کورتەباس | زمانی بابەت: Kurmancî - Upper Kurdish (Latin)
بەشکردن
Copy Link0
E-Mail0
Facebook0
LinkedIn0
Messenger0
Pinterest0
SMS0
Telegram0
Twitter0
Viber0
WhatsApp0
نرخاندنی بابەت
نایاب
زۆر باشە
باش
خراپ نییە
خراپ
بۆ ناو لیستی دڵخوازەکان
ڕای خۆت دەربارەی ئەم بابەتە بنووسە!
گۆڕانکارییەکانی بابەتەکە
Metadata
RSS
گووگڵی وێنەی بابەتی هەڵبژێردراو بکە!
گووگڵی بابەتی هەڵبژێردراو بکە!
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish0
English - English0
عربي - Arabic0
فارسی - Farsi0
Türkçe - Turkish0
עברית - Hebrew0
Deutsch - German0
Español - Spanish0
Français - French0
Italiano - Italian0
Nederlands - Dutch0
Svenska - Swedish0
Ελληνική - Greek0
Azərbaycanca - Azerbaijani0
Catalana - Catalana0
Čeština - Czech0
Esperanto - Esperanto0
Fins - Finnish0
Hrvatski - Croatian0
Lietuvių - Lithuanian0
Norsk - Norwegian0
Ozbek - Uzbek0
Polski - Polish0
Português - Portuguese0
Pусский - Russian0
Srpski - Serbian0
балгарская - Bulgarian0
қазақ - Kazakh0
Тоҷикӣ - Tajik0
Հայերեն - Armenian0
हिन्दी - Hindi0
ქართველი - Georgian0
中国的 - Chinese0
日本人 - Japanese0

Kurdên Azirbêcanê- Beşa (2)

Kurdên Azirbêcanê- Beşa (2)
Kurdên Azirbêcanê- Beşa (2)
Amadekar û werger: #Têmûrê Xelîl#
Di salên Perestroykayê (Daçêkirinê) û, xwesma, di salên piştî wê da pirsa derheqa hal û demên kurdên li Komara Sovyetî ya Sosîyalîst (KSS) Azirbêcanê ji alîyê dîrokzana, êtnografa, rojnamevana û mexlûqetzana da, him li Yekîtîya Sovyet, him jî li welatên din bû têma minaqeşekirinê. Hewaskarîya ewqasî mezin hindava bext û qedera kurdên Azirbêcanê da bi çi va girêdayî bû? Kurdên Sovêtîyê, ku li vî welatî ji miletên kêmjimar bûn û perçekî miletê kurdî pirmîlyonê bûn, di kontêksta himberîhevkirina rewşa wan bi rewşa giran ya birayên wan li Kurdistanê, bala pêşekzana dikişand. Lê di goveka (çarçova) wê hewaskarîyê da pirseke giring jî hate holê: ferq û cudatîyên mezin di navbera kurdên Azirbêcanê û kurdên Sovêtîyê yên mayîn da (ji bo nimûne, Ermenîstanê û Gurcistanê). Û tiştê herî ecêbmayînê jî ew e, ku gilî derheqa wargê êtno-sîyasî yê yekgirtî - welatê Sovêtîyê da ne. Li Azirbêcanê di nav demeke kurt da sîyaseta bi destî zorê asîmîlekirina gelê kurd hate pêkanînê, ku ji kurdên Sovêtîyê yên here pirjimar bûn. Ew yek çawa qewimî, çi faktorên guhêrandina strûktûra dêmografîyê li herêma ku kurd li wir ser hev dijîyan û çi firsendên sîyasî hatine bikaranînê bona pêkanîna wê armancê?
Bingeha bona bi obyêktîvî ronahîkirina ewê pirsê dikarin îzbatîyên dîrokî û malûmatîyên statîstîkîyê yên fermî bin. Em ser da zêde bikin, ku bona ronahîkirina van pirsa him fikrên komên Azirbêcanê yên fermî û piştovanên wan derheqa bi rezadilî asîmîlebûna kurda û him testîqkirinên çend xwedînivîsên (avtor) kurd derheqa Qeza Kurdistanê ya otonom û hela Komara Kurda ya otonom di teşkîla Azirbêcanê da, ku çend weşana da derketine, fikrên pûç û bê bingeh in.
Bona zelalkirina dêmê vê pirsa ku em li ser disekinin, em berê xwe bidne çend îzbatî û malûmatîyên azirîyan. Anegorî hesabkirina binecîya ya sala 1921ê tenê li gundên KSS Azirbêcanê da jimara kurda 32.780 merî bûn. (Binhêre: Şirovekirina karkirina Komîsarîyata Sovêtîyê ya Gel ya KPSSF (Komarên Pişkavkazê yên Sovyetîye Sosîyalîstîye Fêdêratîv), Tîflîs, s. 1923, rûpel 16). Di sala 1926a jimara kurda li Azirbêcanê weke 41 hezara bû (1,8% binecîyên komarê). (Binhêre: K. M. Mamêdov, Jimara binecîyên KSS Azirbêcanê di nav 60 salan da, Bekû, s. 1982, rûpel 55). Giring e bidne kivşkirinê, ku kurdên KSS Ermenîstanê û KSS Gurcistanê (xwesma êzdî) di sedsalên 19a û 20î ji dest zordestîya Tirkîyê mihacirî wira bûne, lê kurdên Azirbêcanê ji demên buhurî da li ser axa kal û bava dijîtin. Xuya ye gilî derheqa sedsalên 10 û 11an, dema hukumdarîya mîrîtîya kurda ya Şeddadîya da ne, ku temamîya wê herêmê bin bandûra wê da bû. Gerekê bê gotinê, ku hetanî nîveka sedsala 20î kurdên Azirbêcanê di jîyana komarê ya mexlûqetîyê-sîyasî da xwedîyê çend mafên miletîyê bûn.
Di meha tîrmehê sala 1923a li Azirbêcanê di eynî demê da Devera Otonom ya Qerebaxê û Herêma Kurdistanê hatine teşkîlkirinê. Bin destê me da îzbatî tunene derheqa statuya Herêma Kurdistanê da wek yekîtîyeke miletî-dewletî ya otonom. Lê dîsa jî ew yek giringîya pirsa qedera kurdên Azirbêcanê danaxîne. Gelekî giring e bidne ber hesêb, ku ew herêma ku dihate binavkirinê wek Herêma Kurdistanê, cîyê bi kompakt jîyana kurda bû, ku di navê wê da jî xuya dibe û, ya duda, di salên dîwana Sovêtîyê yên pêşin da sîyaseta dewletê ya derbarê hesabkirin jimara miletên Yekîtîya Sovêtîyê yên kêmjimar û pêşdabirina kûltûra wan, li ser kurdên Azirbêcanê jî derbaz dibû. Tiştekî balkêş e, ku V. Î. Lênîn bi xwe guh daye ser rewşa binecîyên kurd ya xirab li wê herêmê. Ewî di têlêgrama xwe ya ser navê serokê Şêwra Komîsarîyata Gelî ya Azirbêcanê N. Narîmanov nivîsîye: ...gorîkirina 40 mîlyon pere ji bo birçîyên Povoljîyayê û Kurdistanê - îzbatîya wê yekê ya here baş e, ku em hazirin bin ala Înternasîyonala Sor da bimeşin. Serokê Şêwra Komîsarîyata Gelî ya Komarên Rûsîyayê yên Sovêtîêye Sosîyalîstîye Fêdêratîv Lênîn. (V. Î. Lênîn, Berevoka efrandina, çapa 3a, cild 4, rûpel 100).
Lê vira pirseke nazik hebû, ku taybetîya rewşa kurdên kêmjimar dianî ber çava. Kurdên Sovêtîyê, ku beşeke gelê kurdî perçekirî bûn, hema bêje hertim tesîra rewşa sîyasî ya herêma ku kurd lê diman (Kurdistanê) ser xwe texmîn dikirin. Em bîr bînin, ku ew dema em li ser disekinin da, pirsa kurda li Tirkîyê gelek berk bû. Tiştekî eyan e, ku di destpêka salên 20î kemalîsta li Tirkîyê gelekî aktîv bi serokatîya kurda ra diketine nava pêwendîya bona xwe ji şertên Peymana Sevrê xilaz bikin, ya ku riya serxwebûna kurda vedikir. Pêşî kemalîsta derheqa wekehevtîya sîyasî ya kurda û tirka da elam kirin, hela behsa otonomîya bona kurda jî kirin. Lê piştî Peymana Lozanê (sala 1923a), ku şertên Peymana Sevrê binax kir, kemalîsta di sîyaseta xwe ya derheqa pirsa kurda da berê xwe guhastin û li soz û qirarên xwe xwedî derneketin. Nerazîbûna kurda bi wê sîyasetê ra warguhêzî serhildanê bû, ku sala 1925a bi serokatîya Şêx Sehîd destpê bû. Kemalîsta ku serhildana kurda di nava xwînê da mewicandin, elam kirin, ku Tirkîyê da ne kurd hene, ne jî pirsa kurda heye. Evê yekê tesîr li ser rewşa kurdên Azirbêcanê kir. Du faktora alî wê yekê kirin: ya pêşin, hukumata Sovêtîyê di nav pêwendîyên baş da bû bi kemalîsta ra û zanibû ku ew mafên ku Sovyetê daye kurda, ne bi dilê wan e û ne dixwest xatirê wan keve, ji ber ku kurdên birayên wan li Tirkîyê ji hemû mafa hatine mehrûmkirinê. Ya duda: Tirkîye nû ketibû heyra bext û qedera Azirbêcanê da, ku bi êtnîkî ji xwîn-qinêtekê bûn. Em wê jî bêjin, ku ewê yekê di hucetên axê yên di navbera Azirbêcanê û Ermenîstanê da rola xwe lîst û wî alî da azirî karê ketin.
Fikrên jorgotî wê pirsê ji me ra zelal dike, ku çima serokên Azirbêcanê bi rû va xwe li riya prînsîpên întêrnasîyonalîzmê girtibûn, lê di rastîyê da di pirsa kurda da sîyaseta bi dilê Tirkîyê bi kar dianîn. Dîwana Azirbêcanê du pirsdanîn danîbûn pêşîya xwe bona di pirsa kurda da biserkeve: a) seba xatirê Tirkîyê xwe ji otonomîya kurda xilas bike û navê Kurdistan ji holê rake, ku li Tirkîyê hatîye qedexekirin; b) careke mayîn vegere li ser sîyaseta xwe ya hindava kurdên kêmjimar da, usa, ku bere-bere wana bihelîne û asîmîle bike. Bona pêkanîna ewê pirsdanînê, faktora îslamê jî dihate bikaranînê, û di şertên kûltûra sîyasî ya nimiz û xwefemdarîya miletîyê ya nekamilbûyî da, dîn ser miletîyê ra bû. (Em bikine bîra we, ku kemalîsta li Lozanê bi saya serê yekîtîya dînî ya tirka û kurda kurda ji nav lîsta miletên Tirkîyê yên kêmjimar derxistin). Temamîya wan pirsa, ku qedera gelê kurd li Azirbêcanê va girêdayî bû, tam diketine nava wî qalibî.
Serokatîya komara Azirbêcanê sala 1930î navê Herêma Kurdistanê guhart û kir Navça Kurdistanê. Lê hema di wê salê da ew navça miletîyê jî ji holê rakirin û bi wê yekê va bingehê sîyaseta asîmîlekirina kurda, pêpeskirina (binpêkirin) mafên wan yên miletîyê hate danînê.
Eserên ewê sîyasetê bi awakî ferih (zelal) di malûmatîyên statîstîkîyê yên derheqa kurdên Azirbêcanê da xuya dibin. Li Azirbêcanê jimara azirîya her zêde dibû, lê ya kurda kêm dibû. Ji bo nimûnê, sala 1926a jimara kurda 41 hezar bû, ku dikire 1,8 % hemû binecîyên komarê, sala 1939a jimara kurda serhevdu bû 6 hezar (0,2%), sala 1959a - 1,5 hezar, sala 1970î - 5,5 hezar (0,1%), Piştî hesabkirina binecîya ya sala 1979a hate elamkirinê, ku li Azirbêcanê kurd tunene. Bona himberîhevkirinê em bidne kivşê, ku jimara kurda li komarên cînarên Azirbêcanê - Ermenîstanê û Gurcistanê ji nîveka salên 20î, ku me derheqa wê da li jorê got, 3,5-4 cara zêde bûye. Ev malûmatîyên statîstîkîyê yên fermî îzbatîyên here berbiçav in. Em wê jî bêjin, ku piranîya kurdên Azirbêcanê li gunda diman û gelek zaro dianîn. Eger em hesabeke sade bikin, em dikarin bêjin, ku niha li Azirbêcanê dikaribû 350-400 hezarî nekêmtir kurd hebûna.
Pirsa derheqa mafên kurda yên miletîyê da li vira bi cûrê xwe hel kirin: kurd tunene, tê wê manê, ku derheqa mafên wan da nikare tu xeberdan hebe. Xudanê evê gotarê ji çend azirîyên bi qulixa bilind û zanyara şirovekirinên ecêb bihîstîye derheqa betavebûna kurda li wê komerê da. Ewana, bi gotina wan, bi daxaza dilê xwe asîmîle bûne. (Em bêjin, ku di hinek şerta da asîmîlebûna wî awahî diqewime. Lê çi ku derheqa asîmîlebûna rezadil da ne, ew têrmîneke berxwederxistî ye û bona wê ye, ku ewê yekê efû bikin, çi ku anîne serê kurda).
Bona kurda şertekî pêşketina di nav qulixa xwe da ew bû, ku bêje ez azirî me. Bûbû qanûn, ku bona karekî baş bidne te, an jî bona sitendina navê doktorîyê û yên mayîn, kurd gelek cara mecbûr bûn di nasnameyên xwe da ber navê miletî xwe azirî binivîsin. Ev sîyaseta hindava kurda da ya miletçîyên azirî tenê bi van îzbatîya va kuta nabe. Ew sîyaset ya pirplan bû. Em çend îzbatî û nimûneyên mayîn bînin:
Di nîveka salên 60î beşa kurdzanîyê ya Înstîtuta Rohilatzanîyê ya Akadêmîya Zanyarî ya KSS Azirbêcanê hate dadanê, ew jî wê demê, gava problêmên lêgerîn û lêkolînan pir bûn. Di wan deman da destpêkirî hemû zanyarên kurd yên bi nav û deng, sîyasetmedar û şoreşger, Mêrxasên Yekîtîya Sovêtîyê û Mêrxasên xebata sosîyalîstîyê kirin azirî. Em dikarin gelek nimûneyên feşkirina dîroka kurda ya berê bînin. Nimûneyeke balkêş - Çîngîz Îldirim e. Ew şoreşgerê kurd yê bi nav û deng di dokûmêntên xwe yên partîyayê da û di nameyên ku ji serokên dewleta Sovêtîyê S. Kîrov û S. Orconîkîdzê ra şandine, gelek cara bi sebebên cihê-cihê li kurdîtîya xwe xwedî derketîye. Lê dîsa jî azirî wî azirî dihesibînin. (Binhêre: Polonskî L., Çîngîz Îldirim, Bekû, s. 1986, rûpel 233, 240, 247, 273 û yên mayîn).
Şair û xunedarê kurd yê bi nav û deng di sedsala 17a da, ronahîdarê îdeya kurda ya miletîyê Ahmedê Xanî, ku efrandinên xwe bi kurdî nivîsîne û tu xetek bi tirkî ne nivîsîye, azirîkî bi paşnavê Huseynov wî nav kirîye wek şairê kurda-tirka. (Binhêre: A. A. Huseynov, Jîyan û mêrxasî, Moskva, s. 1987).
Di pirtûka akadêmîk Z. Bûnîyatov ya bi sernavê Hukumdarên jin yên rohilata musulmanîyê da malbetên kurda yên Şikakî, Rûzakî (Rojkî) û yên mayîn, ku malbetên bi nav û deng in û şika tu pêşekzana tuneye ku ew kurd in, ser azirîya hatine hesibandinê. Tiştekî balkêş e, ku dîrokzan-tirkzanên azirî bi hemû pirsên dîrok û aborîya Tirkîya nû û kevin va mijûl dibin, xênji pirsekê - pirsa kurda. Hewaskar e bidne kivşkirinê, ku di çend kovarên welatên dereke da (yên kurdî û înglîsî) yekşivêtîya (minanîhevbûn, hevşibandin) rewşa kurdên Azirbêcanê û Tirkîyê tê ber çava, ji ber ku kûrsa sîyasî yek e.
Dawîyê em dixwezin guhdarîya xwendevana daynine ser ecêbeke giran, ku pirsa me va girêdayî ye. Herêma Kurdistanê (dû ra bû navçe) ji holê hate rakirinê, lê rojnama ku organa wê bû -Sovêtskîy Kûrdîstan (Kurdistana Sovêtîyê), heta dawîya salên 50î jî derdiket.
[1]

کوردیپێدیا بەرپرس نییە لە ناوەڕۆکی ئەم تۆمارە و خاوەنەکەی لێی بەرپرسیارە. کوردیپێدیا بە مەبەستی ئەرشیڤکردن تۆماری کردووە.
ئەم بابەتە بەزمانی (Kurmancî) نووسراوە، کلیک لە ئایکۆنی بکە بۆ کردنەوەی بابەتەکە بەو زمانەی کە پێی نووسراوە!
Ev babet bi zimana (Kurmancî) hatiye nvîsandin, klîk li aykona bike ji bu vekirina vî babetî bi vî zimana ku pî hatiye nvîsandin!
ئەم بابەتە 484 جار بینراوە
ڕای خۆت دەربارەی ئەم بابەتە بنووسە!
هاشتاگ
سەرچاوەکان
[1] ماڵپەڕ | Kurmancî | https://xelat.org/ 25-12-2023
بابەتە پەیوەستکراوەکان: 12
زمانی بابەت: Kurmancî
ڕۆژی دەرچوون: 22-10-2023 (2 ساڵ)
پۆلێنی ناوەڕۆک: مێژوو
پۆلێنی ناوەڕۆک: دۆزی کورد
جۆری دۆکومێنت: وەرگێڕدراو
جۆری وەشان: دیجیتاڵ
فۆڵدەرەکان: کوردانی تاراوگە
وڵات - هەرێم: کوردستانی (سوور)
وڵات - هەرێم: ئازەربایجان
وەرگێڕدراو لە زمانی: ڕووسی
تایبەتمەندییە تەکنیکییەکان
کوالیتیی بابەت: 99%
99%
ئەم بابەتە لەلایەن: ( ڕاپەر عوسمان عوزێری )ەوە لە: 25-12-2023 تۆمارکراوە
ئەم بابەتە لەلایەن: ( سارا ک )ەوە لە: 26-12-2023 پێداچوونەوەی بۆکراوە و ئازادکراوە
ئەم بابەتە بۆ دواجار لەلایەن: ( ڕۆژگار کەرکووکی )ەوە لە: 03-07-2024 باشترکراوە
ناونیشانی بابەت
ئەم بابەتە بەپێی ستانداردەکانی کوردیپێدیا هێشتا ناتەواوە و پێویستیی بە داڕشتنەوەی بابەتی و زمانەوانیی زۆرتر هەیە!
ئەم بابەتە 484 جار بینراوە
QR Code
کوردیپێدیا پڕزانیاریترین و فرەزمانترین سەرچاوەی کوردییە!
ژیاننامە
ژێنەر حەمەفاروق فەتاح
ژیاننامە
بەهرۆز خالید
وێنە و پێناس
تەها گوڵابی و میرزا سدیق عەلایی، شاری نەغەدە
پەرتووکخانە
زمانی کورد، بگونجێنە بۆ 0 و 1
ژیاننامە
حاجی ئاغا مەجید خان ساوجبڵاغی
ژیاننامە
گوڵناز عەزیز قادر
ژیاننامە
ئایە ئاریان ئەحمەد
کورتەباس
شێوەکارێکی کورد بە شێوازێکی سەرنجراکێش تابلۆی وریا حەمەکەریم دەکێشێت
کورتەباس
مانگرتنی مامۆستایان لەنێوان ڕاستی و چەواشەکاریدا
ژیاننامە
ڕاز زەکی
کورتەباس
لیژنەی پەیوەندییەکانی پەڕڵەمانی ئێراق: کۆمپانیای ئای کیو ئینتەرنێت بەقاچاخ دەهێنن و دەیدەنە هاووڵاتییان
پەرتووکخانە
سەرەتایەک بۆ حەیران و کورتەیەک لە ژیانی حەمەد بەگی
پەرتووکخانە
ڕۆڵی ڕووداوەکانی شنگال لە پێشخستنی دۆزی کورد
کورتەباس
لە باکووری کوردستان و تورکیا '50 مامۆستای زمانی کوردی پیشەکەیان گۆڕیوە'
پەرتووکخانە
ژینانامە - وەشانی 2
پەرتووکخانە
هەڵەبجە و موزیک؛ بیرەوەری و یاد
ژیاننامە
جەوهەر کانی هەنجیری
وێنە و پێناس
پیرانشار، لاجان، گوندی لکبن ساڵی 1901
شوێنەوار و کۆنینە
قەڵای میرزا
پەرتووکخانە
مێژووی جیهان؛ لە پێش تەقینەوە گەورەکەوە تا دروستبوونی زەوی
شوێنەوار و کۆنینە
پردی قەڵاتاسیان
شوێنەوار و کۆنینە
نەخشی بەردینی ئەشکەوتی سەلمان، یان پەرەستگای تاریشا
پەرتووکخانە
هەڵەبجە و سەمای نۆتەکان
کورتەباس
داستانی مەم و زین و زەمبیل فرۆش لە چەند دەستنووسێکی ئەڵمانیدا
ژیاننامە
ئاوارە حاجی
وێنە و پێناس
چەند پیاوێکی دانیشتووی شاری نەغەدە، ساڵی 1972
ژیاننامە
عادل محەمەد کەریم
پەرتووکخانە
ئەوەی دیتم و بیستم؛ بەگی 01
وێنە و پێناس
خێزانێکی شاری مەهاباد ساڵی 1984
پەرتووکخانە
مەتەڵنامە (وەشانی 2، بەشی 1 لە 2 )
پەرتووکخانە
فەیلی-نامە (وەشانی 1)
وێنە و پێناس
عەبدوڵڵا ڕەحمان زادە و کەریم ڕەحمان زادە، شاری نەغەدە ساڵی 2002
ژیاننامە
ئارام فەتاح کاکەوڵڵا خەراجیانی
شوێنەوار و کۆنینە
پردی کەڵهۆرت
شوێنەوار و کۆنینە
گۆڕدخمە سان ڕۆستەم

ڕۆژەڤ
ژیاننامە
عەبدولڕەحیم ڕەحمی هەکاری
06-09-2010
هاوڕێ باخەوان
عەبدولڕەحیم ڕەحمی هەکاری
ژیاننامە
سەلام شێخانی
12-02-2019
هاوڕێ باخەوان
سەلام شێخانی
ژیاننامە
شێخ حەسەن عەواڵانی
23-10-2018
هاوڕێ باخەوان
شێخ حەسەن عەواڵانی
ژیاننامە
داریا میکائیلی
11-02-2023
شادی ئاکۆیی
داریا میکائیلی
ژیاننامە
جەوهەر کانی هەنجیری
07-02-2025
سەریاس ئەحمەد
جەوهەر کانی هەنجیری
 چالاکییەکانی ڕۆژی
بابەتی نوێ
ژیاننامە
عادل محەمەد کەریم
08-02-2025
سروشت بەکر
ژیاننامە
ئاوارە حاجی
08-02-2025
سروشت بەکر
ژیاننامە
بەهرۆز خالید
08-02-2025
سروشت بەکر
پەرتووکخانە
سەرەتایەک بۆ حەیران و کورتەیەک لە ژیانی حەمەد بەگی
08-02-2025
هەژار کامەلا
ڤیدیۆ
زەماوەندی کاک حەمەدی مام عەوڵا لە ئاوایی یاقوش ساڵی 2001
07-02-2025
کشمیر کەریم
ژیاننامە
جەوهەر کانی هەنجیری
07-02-2025
سەریاس ئەحمەد
ژیاننامە
ئایە ئاریان ئەحمەد
07-02-2025
کشمیر کەریم
ژیاننامە
حاجی ئاغا مەجید خان ساوجبڵاغی
07-02-2025
کشمیر کەریم
وێنە و پێناس
محەمەد ئێروانی خەڵکی شاری نەغەدە، ساڵی 1992
07-02-2025
کشمیر کەریم
ژیاننامە
ئارام فەتاح کاکەوڵڵا خەراجیانی
06-02-2025
سروشت بەکر
ئامار
بابەت
  538,430
وێنە
  115,281
پەرتووک PDF
  20,856
فایلی پەیوەندیدار
  111,306
ڤیدیۆ
  1,928
زمان
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish 
295,326
Kurmancî - Upper Kurdish (Latin) 
91,542
هەورامی - Kurdish Hawrami 
66,588
عربي - Arabic 
33,922
کرمانجی - Upper Kurdish (Arami) 
21,384
فارسی - Farsi 
11,856
English - English 
7,936
Türkçe - Turkish 
3,701
Deutsch - German 
1,857
لوڕی - Kurdish Luri 
1,690
Pусский - Russian 
1,144
Français - French 
349
Nederlands - Dutch 
131
Zazakî - Kurdish Zazaki 
91
Svenska - Swedish 
72
Polski - Polish 
56
Español - Spanish 
55
Italiano - Italian 
52
Հայերեն - Armenian 
52
لەکی - Kurdish Laki 
37
Azərbaycanca - Azerbaijani 
27
日本人 - Japanese 
21
中国的 - Chinese 
20
Norsk - Norwegian 
18
Ελληνική - Greek 
16
עברית - Hebrew 
16
Fins - Finnish 
12
Português - Portuguese 
10
Тоҷикӣ - Tajik 
9
Ozbek - Uzbek 
7
Esperanto - Esperanto 
7
Catalana - Catalana 
6
Čeština - Czech 
5
ქართველი - Georgian 
5
Srpski - Serbian 
4
Kiswahili سَوَاحِلي -  
3
Hrvatski - Croatian 
3
балгарская - Bulgarian 
2
हिन्दी - Hindi 
2
Lietuvių - Lithuanian 
2
қазақ - Kazakh 
1
Cebuano - Cebuano 
1
ترکمانی - Turkman (Arami Script) 
1
پۆل
کوردیی ناوەڕاست
وشە و دەستەواژە 
109,151
ژیاننامە 
27,192
پەرتووکخانە 
26,282
کورتەباس 
19,939
ڕێکەوت و ڕووداو (کڕۆنۆلۆژیا) 
15,165
پەند 
13,753
شوێنەکان 
12,961
شەهیدان 
11,944
کۆمەڵکوژی 
10,936
هۆنراوە 
10,548
بەڵگەنامەکان 
8,469
وێنە و پێناس 
7,853
ئامار و ڕاپرسی 
4,628
کلتوور - مەتەڵ 
3,149
ناوی کوردی 
2,583
ڤیدیۆ 
1,808
پارت و ڕێکخراوەکان 
1,470
فەرمانگەکان  
1,119
پۆلێننەکراو 
989
بڵاوکراوەکان (گۆڤار، ڕۆژنامە و ...) 
827
کلتوور - گاڵتەوگەپ 
825
کارە هونەرییەکان 
777
شوێنەوار و کۆنینە 
639
گیانلەبەرانی کوردستان 
544
ئیدیۆم 
390
یارییە کوردەوارییەکان 
279
نەخشەکان 
213
هۆز - تیرە - بنەماڵە 
187
نەریت 
160
ڕووه‌كی كورده‌واری (گژوگیا و دار) 
101
ژینگەی کوردستان 
101
خواردنی کوردی 
88
زانستە سروشتییەکان 
80
دۆزی ژن 
58
مۆزەخانە 
50
بەرهەمە کوردستانییەکان 
38
کەلوپەلی سەربازیی بەکارهاتوو لە کوردستان 
28
گەشتوگوزار 
2
کۆگای فایلەکان
MP3 
551
PDF 
32,831
MP4 
3,142
IMG 
212,457
∑   تێکڕا 
248,981
گەڕان بەدوای ناوەڕۆکدا
کوردیپێدیا پڕزانیاریترین و فرەزمانترین سەرچاوەی کوردییە!
ژیاننامە
ژێنەر حەمەفاروق فەتاح
ژیاننامە
بەهرۆز خالید
وێنە و پێناس
تەها گوڵابی و میرزا سدیق عەلایی، شاری نەغەدە
پەرتووکخانە
زمانی کورد، بگونجێنە بۆ 0 و 1
ژیاننامە
حاجی ئاغا مەجید خان ساوجبڵاغی
ژیاننامە
گوڵناز عەزیز قادر
ژیاننامە
ئایە ئاریان ئەحمەد
کورتەباس
شێوەکارێکی کورد بە شێوازێکی سەرنجراکێش تابلۆی وریا حەمەکەریم دەکێشێت
کورتەباس
مانگرتنی مامۆستایان لەنێوان ڕاستی و چەواشەکاریدا
ژیاننامە
ڕاز زەکی
کورتەباس
لیژنەی پەیوەندییەکانی پەڕڵەمانی ئێراق: کۆمپانیای ئای کیو ئینتەرنێت بەقاچاخ دەهێنن و دەیدەنە هاووڵاتییان
پەرتووکخانە
سەرەتایەک بۆ حەیران و کورتەیەک لە ژیانی حەمەد بەگی
پەرتووکخانە
ڕۆڵی ڕووداوەکانی شنگال لە پێشخستنی دۆزی کورد
کورتەباس
لە باکووری کوردستان و تورکیا '50 مامۆستای زمانی کوردی پیشەکەیان گۆڕیوە'
پەرتووکخانە
ژینانامە - وەشانی 2
پەرتووکخانە
هەڵەبجە و موزیک؛ بیرەوەری و یاد
ژیاننامە
جەوهەر کانی هەنجیری
وێنە و پێناس
پیرانشار، لاجان، گوندی لکبن ساڵی 1901
شوێنەوار و کۆنینە
قەڵای میرزا
پەرتووکخانە
مێژووی جیهان؛ لە پێش تەقینەوە گەورەکەوە تا دروستبوونی زەوی
شوێنەوار و کۆنینە
پردی قەڵاتاسیان
شوێنەوار و کۆنینە
نەخشی بەردینی ئەشکەوتی سەلمان، یان پەرەستگای تاریشا
پەرتووکخانە
هەڵەبجە و سەمای نۆتەکان
کورتەباس
داستانی مەم و زین و زەمبیل فرۆش لە چەند دەستنووسێکی ئەڵمانیدا
ژیاننامە
ئاوارە حاجی
وێنە و پێناس
چەند پیاوێکی دانیشتووی شاری نەغەدە، ساڵی 1972
ژیاننامە
عادل محەمەد کەریم
پەرتووکخانە
ئەوەی دیتم و بیستم؛ بەگی 01
وێنە و پێناس
خێزانێکی شاری مەهاباد ساڵی 1984
پەرتووکخانە
مەتەڵنامە (وەشانی 2، بەشی 1 لە 2 )
پەرتووکخانە
فەیلی-نامە (وەشانی 1)
وێنە و پێناس
عەبدوڵڵا ڕەحمان زادە و کەریم ڕەحمان زادە، شاری نەغەدە ساڵی 2002
ژیاننامە
ئارام فەتاح کاکەوڵڵا خەراجیانی
شوێنەوار و کۆنینە
پردی کەڵهۆرت
شوێنەوار و کۆنینە
گۆڕدخمە سان ڕۆستەم

Kurdipedia.org (2008 - 2025) version: 16.25
| پەیوەندی | CSS3 | HTML5

| کاتی ئافراندنی لاپەڕە: 0.781 چرکە!