لە پەندەکانی پیرەمێرد[1]
ئاسمان بە هەنسەی ساردی لێقەوماوانە وا شین بووە، گوناه و تاوانی ستەمکاران فەلەکی گرتەوەو جێی بە ئاستێرەکلکدارەکان لەق کرد.

ناوی ساڵح کوڕی ئەحمەده، نازناوی ئاهییه، لەساڵی 1845 لەسلێمانی لەدایکبووه. قۆناغەکانی خوێندنی حوجرەی تەواو کردووه.
وەک دەستووری ئەو سەردەمانە بۆ وەرگرتنی زانستی هەندێ گوند و ئاوایی کوردستان گەڕاوە ئەوانەی مەدەرسەی عیلمی ئایینی و مەلای گەورەیان لێ بووه. دوا قۆناغی خوێندنی لەکۆیەبووە و ماوەیێکی زۆر بەمەلایەتی لەوێ ژیاوه.
لەئەنجامدا گەڕاوەتەوە مەڵبەندی خۆی لەسلێمانی، لەساڵی 1906 کۆچی دواییکردووە و لەگۆڕستانی گردی سەیوان نێژراوه. ئاهی پاش خۆی کۆمەڵە شیعرێکی بەناوی ئاهییەوە بۆ بەجێهێشتووین.
نموونەیەک لە شیعرەکانی:
ئەی شۆخ و شەنگ
ئەی شۆخ و شەنگ دولبەر و مەحبوب نەونەمام
بەو نووکی تیرەی نەشتەری ، برژانگە من نەمام
حسنی نیە مەفەرموو لە خەڵکی تەریک و لام
ئەم عالەمە ئەرک کە دەسا هەستە بێرە لام
بیزانە قەت خیلافی نیە چاوەکەم کە من
دایمە بە تایبەتی بە دڵ و دیدە موبتەلام
هەر صبح و شام ڕۆژ و شەوم تۆ کە قیبلەبی
بۆچی فەقیر و دەربەدەرم شک نیە کە شام
تامی لەب و دوانی هەموو کامی دڵمە من
داماو و مات و حیرە سەرم دڵ بدە بە کام
مایەی خەیاڵ و سەیرو شەکیبم بە پێشکەشت
وەختێ کە بێیتە جلوەگەری شۆخی خۆش خەرام
دائم مورغی دا بە دام و دڵیش ئەڵێ یەقین
بێ فامو عەڵە چیمە لە کاکۆڵی مسک و فام
( ئاهی ) سەبووری یاری بەڵا سا کە بێنە دڵ
لادە لەسەر شەقی و بێ عەینی سەر شەقام.[1]

ئاسک[1]
ئاسک، ئاسێ، ئاهوو، ئاهیر، ئاهیی، بانبز، جەێر، جەێر، جەێران، جەیران، خەزاڵ، شەمکۆر، غەزال، کارژۆڵە، کڵاس(نر)، کڵاسک(نر)، کلاسک (نر)، کەژاڵ، کەژەڵ، کەڵاسک(نر)، ماسک(مادە)، مامبز، مامز، مدبەرە، مدڤەر، مدوەرە، مەدوەرە، مەراڵ، وەرەماس [2]

ئاهی بزنە مسکێنێ کێوان لەبن دێنێ
وتراويشە(خودا حەقی بزنە کۆريسی لە شاخداری دەسێنێتەوە-دەکاتەوە ئەگەر بزنە مسکێن مەبەست کۆريس-يش بێت هەڕاستە) ئاهی هەر گيانلەبەرێ مرۆڤ يان ئاژەڵ لەئەنجامی بێ دەسەڵاتی و نەبونی دێتە کايەوە ئەگەرنا خۆی دەستی بڕوات و هەبێت چنگی خۆی دەگەيەنێتێ و هيچ پێويست بە ئاهی و ئاخ بۆ هەڵکێشان ناکات، ئينجا ئەگەر دەرئەنجامی زوڵمێک بێت ئه و ئاهی و ئاخە ئەوا خودای گەورە هەڵی ناگرێت چونکە نزاو پاڕانەوە و هەنيسک و ناڵەی زۆرڵێکراو کێو لە بن دێنێ و خودا خۆی دەکاتە خاوەنی و تۆڵەی بۆ وەردەگرێتەوە، مسکێن واتە خەڵکی هەژار و بێ دەرەتان و ڕەشۆک و ڕەمەکی و جۆوان و بەرەوان و کاسبی نانەسکی، جەندرمەکانی عوسمانلی کەدەهاتن دەيەک و پێنج يەک وشەش يەک و مەڕانە و بزنانە و فروجانەيان لە مسکێن و هەژاران وەردەگرت و خەڵکيش بێ دەسەڵات و دەستەپاچە بوو بەڵام ئاهی-يان کێوی بێستونی لەبن دەردێنا، به و حاڵە زۆرداريە وتراوە(ئاهی بزنە مسکێنێ کێوان لەبن دێنێ).

ناونیشانی پەڕتووک: ئاهی دڵ
ناوی نووسەر: #یاسین محێدین عارف# مامەپیرە [1]

#ئاراس کاژاوی#
چاپخانەی کەمال 2008 [1]

جۆری وشە: ناو
واتا: دوو بەختی، شانسی. [1]

ئاهی نەگرفتە
باوی هەنگاوت کەمێ خۆش کە لەبەر لاقت مرم
وەی لەبەر جووت چاوی ئەستێرە و نیگای تاقت مرم
ئاگرت بەردا لە سینە و ئاهی سەردت خستە ناخ
دوو هەوات کردم، لەبەر کوێستان و قشڵاقت مرم
بۆ لەبەر دەسرۆکەیەک ئاگر دەخەیتە قەیسەری؟
بستە جاوێکم بەسە، بەزاز! لەبەر تاقت مرم
ئەو دەمەی ڕووحم لەسەر لەب بوو ئەگەر ماچم نەکەی
مشکڵۆزمەم بی! لەبەر لێوانی موشتاقت مرم
وێنەکەی لادیمەنی دنیای مەجازیت لابە لا
تاکوو نۆستالژی لەبەر وێنەی لەسەر تاقت مرم
دەردی دوو عالەم بە تەنیا، هەر بە یەک ئاشق مەدە
وەی لەبەر دەست و دەهەند و جوود و ئینفاقت مرم
دیارە من مەغبوونم و خۆشی دڵم داوە بە خەم
لێ، لەبەر بازاڕ و سەودا و دەردی سەرباقت مرم
دەرک و بانی ئاوپژێن کرد چاوەکەم، خۆم خانەخوێت
باوی هەنگاوت کەمێ خۆش کە لەبەر لاقت مرم

ڕێبەندانی 1400ی هەتاوی
لەیلا بەهرام بەگی لاولاو

⚠️ تێبینی: ئەم بابەتە بە ڕێنووسی سەرچاوەی ئاماژە پێکراو نووسراوە، کوردیپێدیا هیچ دەستکارییەکی نەکردووە!

جێگری سەرۆکی #ئاکەپە# لە ناوچەی قلقلی سەر بە شاری #وان#. لە 02-07-2017 کوژرا.

تا کەی بکێشم ئەی سەنەما ئاهی دەردناک
وەختە تەنم بە فڕاقت ببێ بە خاک
نەشئەی فیراقی تۆیە کوڕەی سوخمەی قرمزی
وا لێو بەبارم، ڕەنگ زەرد و سینە چاک
چاوم ئەگەرچی مەنزەرە بۆ کل تەلعەتێ
والّلە ما نظرت بقلب الا سواک
دەستم لە تۆ نەششتووە نەڕۆیوم هەتاوەکوو
خۆشە گیانە قەتڵی سەر و مەرکەزی هیلاک
غوربەت عەزیزم هەر ئاوی چاوە بەبێ ڕەقیب
ناوت دەهێنم هەمیشە بەبێ ترس و باک
عومرم ئەوەندە کافییە ساتێ بە بێ ڕەقیب
انظرُ الی جمالکَ ڕوحي يَکن فِداک
شەرحی فیراقی کوردی بە کەس ناڵێم ئێستەکە
أروي جَمعَ حاَلتي حينَ يَراک [1]

#دیوانی کوردی#
#کوردی#

تیری ئاهی سوبحگاهم ڕەنگە کونکون کا فەلەک
ئەشکی ئاتەشناکی من، تەحقیق ئەگاتە سەر سەمەک
دوور لە تۆ دوورم لە خەو نەزدیکە مەرگم ڕۆژ و شەو
میحنەتی دووری هەمیسان ڕیتیە ناو چاوم نەمەک
بۆ پیادەی وەسڵی یار ئەسبابی نەگبەت زۆر ئەبێ:
فیکرە ڕێم و غەم سوارم، دەرد و هیجرانیش یەدەک
مردنم پێ خۆشە نەک دڵبەر کەدەر حاسڵ بکا
من سەراپا ناری غەم بم ئەو دەڵێ: سووتا، دەرەک!
ئەی تەبیب گەر تۆ فلاتوون بی دەوای من زەحمەتە
تا نەکەم تەقریر لەلات ئەحواڵی دەردم یەک بە یەک
پێم بڵێ، ئەی عیشوەجۆ! تۆ جادویی یا ساحیری؟
بەم قەرارە قەت لەلای من دڵبەری ناکا مەلەک
زوڵم و فێڵی لێ مەکە سالم، دڵی مۆرە بە زۆر
ئاسمان! ڕەحمەت ببێ تۆ بی خودا تاکەی کەچەک [1]

#دیوانی سالم#
#سالم#